Diyarbakrn kalbi olarak nitelendirilen tarihi Sur ilçesindeki Amida Höyükteki arkeolojik kaz çalmalarnda, 1800 yllk olduu deerlendirilen su kanallar ve kalorifer sistemi bulundu.
Hurri-Mitanniler, Urartular, Persler, Romallar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Selçuklular ve Artuklularn da aralarnda yer ald birçok medeniyete ev sahiplii yapan Amida Höyükte, Kültür ve Turizm Bakanlnca, Dicle Üniversitesi (DÜ) Eitim Fakültesi Öretim Üyesi Prof. Dr. rfan Yldz bakanlnda yürütülen kaz çalmalar devam ediyor.
Ünlü slam alimi El Cezerinin bilimsel çalmalarn yürüttüü alanda 12 kiilik daimi ve 10 kiilik gönüllü ekiple sürdürülen kazda, 1800 yllk olduu deerlendirilen su kanallar ve kalorifer sistemi tespit edildi.
Kaz Heyeti Bakan Prof. Dr. rfan Yldz, Amida Höyükün hem Diyarbakr hem de Mezopotamyann kalbi olduunu söyledi.
Amida Höyük denildii zaman Diyarbakrn en önemli yerleim yerinin akllara geldiini ifade eden Yldz, höyüün hem ehrin hem de bölgenin yönetildii bir yer olduunu belirtti.
Kültür ve Turizm Bakanlnn kararyla 2018 ylnda kaz çalmalarna baladklarn belirten Yldz, bu yl Türk Tarih Kurumunun verdii proje desteiyle bölgenin 12 ay kesintisiz devam edecek kaz grubuna dahil edildiini aktard.
Prof. Dr. Yldz, kaz çalmalarnda çok güzel verilerin ortaya çktna iaret ederek Öncelikle 2018 ylnda Diyarbakrda hep efsanelerde anlatlan gizli tünel ve kaç tüneli dediimiz tüneli tespit ettik. 2019 ylnda bu tüneli kaz çalmalarn yapp askya aldk. 2019 ylndaki çalmalarda Evliya çelebinin anlatarak bitiremedii mehur divanhane ortaya çkartld. Akabinde kabul salonu ortaya çkartld. dedi.
O DÖNEMN KALORFER SSTEM DYEBLRZ
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgnndan dolay az kiiyle çaltklarn anlatan Yldz, bu ylki çalmalarda özellikle divanhanenin dou tarafnda bulunan açmada güzel verilerin ortaya çktn kaydetti.
Normalde Diyarbakr Amida Höyük içerisindeki gizli tünel hem kaç tünelidir hem de su kaynana açlan tüneldir. çkale su kayna, Romallar döneminde künklerle (pimi toprak veya betondan imal edilen dairesel kesitli su borusu) tünelin içerisine alnm. te o tünelin içerisindeki su hem Romallar döneminde hem de daha sonra El Cezerinin gelitirdii sistemle yukar atlm. diyen Yldz, yukar atlan suyun havuza gidiini ve mekanlara datmn salayan, Romallar döneminde Milattan Sonra 200 yllarnda yaplan ta kanallarn tespit edildiini belirtti.
Yldz, 1961-1962 yllarnda yaplan kazlarda hamam ortaya çkartldn belirterek sözlerini öyle sürdürdü:
te o hamamdaki scak su ile mekanlarn stldna dair kanallar ortaya çkt. Is kaybn engellemek için bu scak su kanallarnn kenarlarnda tulalar kullanlmtr. Dier yerlere baktmz zaman hamamdaki bu scak su pörenk (aaç ya da topraktan yaplm su borusu) dediimiz pimi toprak borularla mekanlara datlrken Romallar burada farkl bir düzeni uygulamlar. Direkt kanallar vastasyla mekanlara datmlar. Bu çkan sistem için o dönemin kalorifer sistemi diyebiliriz. Bölgede imdiye kadar tespit edilen en erken tarihli stma sistemidir.
KAZILDIKçA TARH çIKIYOR
Artuklu saraynn Roma saraynn üzerine ina edildiini belirten Yldz, Artuklu döneminde sarayn mekanlarnn kalker tayla döendiini, Roma döneminde ise tula ile zeminin döendiini ifade etti.
Yldz, Tespit ettiimiz hem stma sistemi hem de temiz su kanal tahminen 1800 yllk. Günümüzden 1800 yl önce Romallarn o günkü adyla Amida olan Diyarbakra ve bölgeye hakim olunca hem bu saray hem de bu sistemi yaptklarn düünüyoruz. diye konutu.
Bölgenin Romallar döneminde Mezopotamya, slami dönemde ise Diyarbekir adyla anldn anlatan Yldz, Amida ehrinin bu eyaletin yönetim merkezi olduunu, tüm bölgenin buradan yönetildiini ifade etti.
Yldz, kaz çalmalar devam ettikçe tarihin ortaya çktna iaret ederek öyle devam etti:
Hem Mezopotamya bölgesi hem de daha sonraki adyla Diyarbekir bölgesi, kurulduu günden günümüze kesintisiz olarak yerleimin devam ettii dünyadaki ender kentlerden biri. Amida Höyük, günümüzden 8 bin yl önce yönetim merkezi olarak kurulan ve kesintisiz olarak günümüze kadar yönetim merkezinin devam ettii yerdir. Buras kazldkça çok daha yeni verilerin, hem Diyarbakrn hem de bölgenin tarihini deitirecek verilerin ortaya çkacan düünüyoruz.
Kazlar bittikten sonra Amida Höyük ve Artuklu Saraynn, Diyarbakrn ve bölgenin önemli turizm merkezlerden biri olacan belirten Yldz, burann ayn zamanda çkale bölgesini izlemek için bir seyir teras konumunda olacan söyledi.
Prof. Dr. Yldz, kaz çalmalarna destek veren Kültür ve Turizm Bakanl, Dicle Üniversitesi Rektörlüü, Türk Tarih Kurumu Bakanl, Diyarbakr Valilii, Büyükehir Belediyesi, -Kur l Müdürlüü ve Sur Kaymakamlna teekkür ederek verilen desteklerin artmas halinde kazlarn beklenen tarihten daha erken bitmesinin salanacan sözlerine ekledi.