Sosyo Politik Saha Aratrmalar Merkezi, 15 Mays Kürt Dil Bayram öncesinde Türkçe dnda kullanlan anadillerin kullanm ve mevcut resmi eitim içindeki yerine dair eilim, alg ve önerilere dair kapsaml bir anket çalmasna imza att. 16-28 Nisan 2021 tarihlerinde yaplan aratrma, Türkçe dndaki Anadillerin Kullanm Yaygnl, Anadillerin Korunmas ve Eitimi ile esas olarak ortaokul düzeyindeki okullarda Yaayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersi kapsamnda yerel anadillerin öretilmesine ilikin programn gidiatna dair olmak üzere iki ayr balkta yürütüldü.
Online ortamda yürütülen anket çalmasnn ilki; Adyaman, Ar, Ankara, Antalya, Batman, Bitlis, Dersim, Diyarbakr, Hakkri, stanbul, zmir, Kocaeli, Mardin, Mersin, anlurfa, rnak ve Van kentlerinde 1047 kiinin katlm ile gerçekletirildi.
I. çALIMA
17 kentten katlmn saland 1. çalmann sorular üç bölümden olutu. lk bölümde katlmclarn eitim, cinsiyet, ya ve çalma durumlarna odaklanan demografik sorular yer alrken; ikinci bölümde sahip olunan anadili, anadilini kullanm yaygnl, anadilini kullanm ve geliim sorunlar ve çözümlerine dair tercih ve alglarna; üçüncü bölüm ise hanelerinde 0-18 ya grubunda çocuk bulunan katlmclar kapsam ve ilgili ya grubundaki çocuklarn anadil örenme, konuma koullarnn yan sra okullu olanlarn bata Yaayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersi olmak üzere mevcut anadil eitimlerini nasl deerlendirdiklerini anlamaya yönelik sorular yöneltildi.
Yüzde 62,8i erkek, yüzde 37,2si kadn görümecilerden oluan ilk çalmaya katlan ya gruplarnn younluklar incelendiinde yüzde 32,6s 25-34 ya grubunda, yüzde 27,1i 35-44 ya grubunda; yüzde 57,1i üniversite ve yüzde 11,2si de lisansüstü mezunlarndan olutu. Katlmclarn yüzde 86,3ü anadilinin Kurmanc, yüzde 10,2si Krmanck/Zazak, yüzde 0,9u Arapça ve yüzde 0,8i Ermenice olduunu söylerken, çalmaya anadilinin Türkçe olduunu söyleyen yüzde 1,8lik bir kesimin de katld görüldü.
Anadil ve Cinsiyet karlatrmasna bakldnda erkek görümecilerin yüzde 70,5i Kurmanc, yüzde 23,6s Türkçe, yüzde 5,2si Krmanck/Zazak kadn görümecilerin yüzde 56,7si Kurmanc, yüzde 37,9u Türkçe, yüzde 4,6s Krmanck/Zazak anadillerine ait olduklarn belirtti.
EVDE HANG DL KONUUYORSUNUZ?
Hane çinde/Ailenizde Arlkl Olarak Hangi Dil Konuuluyor sorusunun anadil karlatrmasna bakldnda anadili Arapça olanlarn yüzde 44,4ü Arapça, yüzde 55,6s Türkçe; Ermenice olanlarn yüzde 50si Ermenice, yüzde 50si Türkçe; Krmanck/Zazak olanlarn yüzde 48,6s Krmanck/Zazak, yüzde 43,9u Türkçe; Kurmanc olanlarn yüzde 74,4ü Kurmanc, yüzde 25,6s Türkçe; Türkçe olanlarn yüzde 15,8i Kurmanc, yüzde 84,2si Türkçe yantlarn verdi. Anadili Türkçe olan yüzde 1,8lik kesimin yüzde 15,8inin hanelerinde Kurmanc konutuklarn bildirmesi iki ihtimali düündürttü. lk ve güçlü ihtimal, bu katlmclarn gerçekte anadilleri Kurmanc olmakla beraber anadilini resmi dille tarifleme ihtiyac duyduu, dieri ise gerçekten anadilleri Türkçe olduu halde yaadklar yerdeki etkileimden kaynakl olarak hane içinde Kurmanc konutuklar oldu.
Ayrca katlmclarn yüzde 66,6s hane içinde anadillerini sklkla konutuklarn, yüzde 24,4ü ise ara sra konutuklarn söylerken; anadili Arapça olanlarn yüzde 33,3ü, Ermenice olanlarn yüzde 37,5i, Krmanck/Zazak olanlarn yüzde 45,8i, Kurmanc olanlarn yüzde 69,1i her zaman hanelerinde anadillerini konutuklarn belirtti.
SOKAKTA AZALMA
Sokakta/Sosyal Hayatta çounlukla Konutuunuz Dil Hangisidir? sorusuna katlmclarn yüzde 57,5i Türkçe, yüzde 40,5i Kurmanc derken; erkek görümecilerin yüzde 49,2si Türkçe, yüzde 48,4ü Kurmanc kadn görümecilerin ise yüzde 71,5i Türkçe, yüzde 27,2si Kurmanc yantlarn verdi. Bu yantlar haneden uzaklaldkça anadili kullanmda ciddi azalmalar olduunun yan sra kadnlarn erkeklere göre hane dnda daha çok Türkçe konumay tercih ettiini gösterdi.
Ayrca Anadili Ermenice olanlarn tamam, Arapça olanlarn yüzde 88,9u, Krmanck/Zazak olanlarn yüzde 71i, Kurmanc olanlarn yüzde 54,4ü sokakta Türkçe konutuklarn söylerken; Anadili Türkçe olan yüzde 5,3lük kesim Kurmanc konutuklarn bildirdi.
Yine katlmclarmzn yüzde 53,6s anadillerine dair Hem konuuyorum hem anlyorum hem de okuyup yazabiliyorum derken, yüzde 32,3ü Konuuyorum, anlyorum ama okuyup yazamyorum yant verdi. Erkeklerin kadn görümecilere göre daha çok hem konuup hem okuyup hem yazd görülürken, Türkçe dnda anadilini en fazla Hem anlayp, konuup, okuyup, yazabilenlerin Ermenice anadiline sahip olanlardan olduu (yüzde 87,5i); en az Hem konuup, anlayp, okuyup, yazabilen anadili grubunun ise Krmanck/Zazak anadilinden olanlarn (yüzde 43ü) olduu ortaya çkt.
Anadilimi Bilmiyorum/Konuamyorum diyenlere Niçin Bilmiyorsunuz/Konuamyorsunuz? sorusu da yöneltilmi katlmclarn yüzde 57,1i Anadilimi örenebileceim bir okul ve kaynak olmad için, yüzde 20,6s Ailemde konuan olmad için/Ailem öretmedii için, yüzde 13,5i Yasak olduu için, yüzde 8,6s Dlanmamak için sadece resmi dili örendim/sadece resmi dil öretildi yantlarn verdi.
YA AZALDIKçA SAYI DA AZALIYOR
Katlmclara yöneltilen Hane çinde Kimler Ne Sklkla Anadilini Konuuyor? sorusuna verilen yantlara göre ise; annelerin yüzde 82,4ü; babalarn yüzde 82,5i; 0-5 ya grubu çocuklarn yüzde 39,6s 6-11 ya grubu çocuklarn yüzde 37,2si; 12-17 ya grubu çocuklarn yüzde 40,6s 18-24 ya grubunun yüzde 49,8i; 25-34 ya grubunun yüzde 61,3ü; 35-44 ya grubunun yüzde 71i; 45-54 ya grubunun yüzde 80,9u; 55-64 ya grubunun yüzde 87,2si; 65 ve üstü ya grubunun ise yüzde 92,7si hanelerinde sk sk anadillerini konuurken; ya küçüldükçe hanede anadili konuanlarn saysnn azald görüldü.
Anadilinizi Örenmek çin çaba Harcyor Musunuz? sorusuna katlmclarmzn yüzde 78,6s Evet, yüzde 5,9u Hayr, yüzde 15,5i Ksmen yantlarn verdi. Anadillerini örenmek için en çok çaba harcayan anadil grubunun Kurmanc (yüzde 80,3) ve Krmanck/Zazak (yüzde 71,6s) olanlardan olduu görüldü.
Katlmclara yöneltilen Hanenizde 0-18 Ya Grubundan çocuk Var M? sorusuna yüzde 68,6s Evet, yüzde 31,4ü Hayr yantlarn verdi. Hanelerinde bu ya grubundan çocuk bulunanlara onlarla Anadilinizi Konuuyor Musunuz? sorusu da yöneltilmesi üzerine alnan yantlar yüzde 75,5i Evet, yüzde 24,5i Hayr ekline oldu. Hayr diyen yüzde 24,5lik kesime yöneltilen Hanedeki çocuklarla Anadilinizde Konumama Nedeniniz Nedir? sorusuna, katlmclarn yüzde 45,5i çevremiz hep Türkçe konutuu için, yüzde 20,5i Öretecek kadar iyi bilmediim için, yüzde 18,8i Anadilimi bilmediim için, yüzde 12,5i de Okul hayatnda zorlanmamas için yantlarn verdi.
ANADLDE ETM TALEB
Bu soru ile balantl olarak yöneltilen Hanede Bulunan Bu Ya Grubundaki çocuklara, Anadillerini Öretmek çin Ne Kadar çaba Sahibisiniz? sorusuna katlmclarn yüzde 80i çabalad yant verirken, Hanenizde Yaayan ve Okul çandaki çocuklar çin Hiç Anadilde Eitim Talebinde Bulundunuz Mu? sorusuna verilen yantlar ise yüzde 50,6s Hayr, yüzde 49,4ü Evet eklinde oldu.
SEçMEL DERS TALEPLER
Hanenizde Yaayan ve Okul çanda Olan çocuklar çin; Okullarda Verilen ve Seçmeli Olan Yaayan Diller ve Lehçeler Dersi Talebinde Bulundunuz Mu? sorusuna katlmclarn yüzde 54,5i Hayr, yüzde 45,5i Evet yantlarn verdi. Yine okuldan seçmeli ders talebinde bulunanlara Sonuç Ne Oldu? diye sorulmu yüzde 44,2si Talep ettiimiz halde hiçbir snf açlmad, gerekçe de bildirilmedi, yüzde 21,5i Talep ettiimiz halde talep says snrl denerek hiçbir snf açlmad, yüzde 16,6s Talep ettiimiz halde öretmen olmad gerekçesiyle snf açlmad dedi.
Bavuranlarn sadece yüzde 16,3ü Talep ettiimiz anadilde çocuklar için snf açld yantn verdi.
STEYENLERN ORANI YÜZDE 99,1
Okuldan seçmeli ders talebinde bulunmayanlara Neden Talepte Bulunmad sorulduunda ise; yüzde 27,9u Böyle bir seçmeli ders olduunu bilmiyorduk, yüzde 18,9u Yaayan diller kapsamnda anadilimizde eitim tercih ettiimizde deiik gerekçelerle reddedildii için, yüzde 18,7si Bu konudaki tercihlerimiz dikkate alnmayp okul idaresi tarafndan çocuklar farkl bölümlerde eitimlere tabi tutulduu için, yüzde 11i Yaayan diller ve lehçeler kapsamndaki seçmeli derslerin anadil örenimine katk sunmadna inandm için, yüzde 10,5i ise çocuklar okulda ayrmcla maruz kalmasn diye eklinde yantlar alnd. Buna yantlar vermelerine ramen çocuklarn Anadillerinde Eitim Görmelerini ster Misiniz? diye sorulduunda katlmclarn yüzde 99,1inin yant Evet oldu.
Genel Olarak, Okullarda Verilen Yaayan Diller ve Lehçeler Kapsamndaki Anadil Eitimlerini Nasl Deerlendiriyorsunuz? sorusuna katlmclarn toplamda yüzde 80i Yetersiz, derken, yüzde 13,7si Fikrim Yok diyerek yant verdi. Anadilde Eitim Eitim/Öretim çin Düünceniz Nedir? sorusuna katlmclarn yüzde 87,9 gibi ezici çounluu Okul öncesinden balayarak öretim anadilde olmal, yüzde 8,4ü lkokuldan itibaren öretim anadilde olmal ve yüzde 2,9u Anadil kurslar veya anadil öreten seçmeli dersler yeterli yantlarn verdi.
ANADLN ÖNÜNDEK TEHDTLER
Anadilinizin Korunmas ve Gelitirilmesi Gerektiini Düünüyor Musunuz? sorusuna katlmclarn yüzde 99,2si Evet, Anadilinizin Varln Sürdürmesi Önünde En Büyük Tehlike Sizce Nedir? sorusuna ise katlmclarn yüzde 46,5i Anadilde eitimin olmamas, yüzde 24,1i Bask ve asimilasyon politikalar, yüzde 14,3ü Ailelerin çocuklaryla Türkçe konumas, yüzde 9,1i Yasal statünün olmamas yantlarn verdi.
Yine Anadilinizin Korunmas ve Gelitirilmesi çin Öncelikli Olarak Neler Yaplmasn Önerirsiniz? sorusu yöneltilip, çoklu yantlar alnan katlmclar; Aileler çocuklarna anadillerini öretmeli seçeneini yüzde 88i, Yasal/Anayasal güvencelere kavumal seçeneini yüzde 87,9u, Anadilin gündelik hayatn her alannda kullanm güvenceye kavumal seçeneini yüzde 86,9, Eitim/öretim dili olmal seçeneini yüzde 84,1i, Farkl anadil nedeniyle ayrmclk yapanlara etkin yasal ilem yaplmal seçeneini yüzde 81i, Resmi dil olarak kabul edilmeli seçeneini ise yüzde 77,9u 1inci öncelik olarak iaretledi.
II. çALIMA
Okullarda Türkçe dnda farkl anadillere mensup örencilere ve Yaayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersine ilikin yaplan ikinci çalma ise; stanbul, Van, Diyarbakr, rnak, Kocaeli, Urfa, Hakkri, Siirt, Bingöl, Batman, Ar ve Mardin kentlerinden 138 öretmenin katlmyla online yapld.
YÜZDE 89,1 HAYIR DED
Aratrma grubunda yer alan öretmenlerin görev yaptklar Okul Düzeyi dalmna bakldnda yüzde 33,3ü Lise, yüzde 34,8i Ortaokul ve yüzde 31,9u ise lkokulda görev yapan öretmenlerden olutu. Katlmclara yöneltilen ilk soru Görev Yaptnz Okulda Seçmeli Olan Yaayan Diller ve Lehçeler Dersi Verilmekte Midir? oldu. Katlmclarn yüzde 89,1inin Hayr, yüzde 10,9unun ise Evet dedii bu soruya ilkokul düzeyinde öretmenlik yapanlarn yüzde 6,8i, lise düzeyinde öretmenlik yapanlarn yüzde 4,3ü, ortaokul düzeyinde öretmenlik yapanlarn ise yüzde 20,8i Evet dedi.
lgili soruya Hayr diyenlere, Görev Yaptnz Okulda Yaayan Diller Dersi Neden Verilmemektedir? diye sorulmu ve yüzde 26,8i idari/politik tutumlardan dolay, yüzde 16,3ü lkokul ve lise düzeyinde bu seçmeli ders yok, yüzde 13ü Talep/istek yok, yüzde 11,4ü uzman/öretmeni bulunmad için, yüzde 8,1i bilgim yok, yüzde 5,7si de idareci/veli korkuyor yantlarn verdi.
Görev Yaptnz Okulda, Yaayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersleri, Kapsamnda Hangi Dillerde Öretim Verilmektedir? sorusuna katlmclarn yantlar ise öyle: yüzde 77,5i hiçbiri verilmemektedir derken, yüzde 11,6 cevap yok/fikrim yok, yüzde 8i Kürtçe/Kurmanc, yüzde 2,2si Kürtçe/Zazak ve yüzde 0,7si ise Ermenice.
KÜRTçE ETME LG FAZLA
Ayrca katlmclara Gözlemleyebildiiniz Kadaryla; Yaayan Diller Dersinde Örenciler En çok Hangi Dillerde Öretim Görmeyi stemektedir? diye de soruldu. Yantlar yüzde 61,6s Kürtçe/Kurmanc, yüzde 18,8i hiçbiri, yüzde 10,9u cevap yok/fikrim yok, yüzde 6,5i Kürtçe/Zazak, yüzde 0,7si Arapça, yüzde 0,7si çerkesce ve yüzde 0,7si ise Ermenice eklinde oldu.
Bu defa katlmclara Okulunuzda Örenciler Yaayan Diller ve Lehçeler kapsamnda kendi Seçtikleri Dillerde Öretim Görebilmekte Midirler? sorusu yöneltildi. Buna göre katlmclarn yüzde 79u hayr, yüzde 10,1i cevap yok/fikrim yok, yüzde 7,2si ksmen ve yüzde 3,6s ise Evet yantlarn verdi. Ardndan Sizce Neden Seçtikleri Dilde Öretim Görememektedirler? diye sorulmu katlmclarn yüzde 34,1i okul idaresi bu konuda isteksiz davranmaktadr, yüzde 21i okulda ilgili dersleri verecek uzmanlar/öretmenler bulunmamaktadr., yüzde 12,3ü az sayda talep olunca snf açlmamaktadr. yantlarn verdi.
Katlmclara Genel Olarak Örencilerin Yaayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersi Kapsamnda Aldklar Anadil Öretimlerini Verimli Buluyor Musunuz? sorusu da yöneltildi. Bu soruya verilen yantlar yüzde 37si fikrim yok/bilmiyorum yantn verirken; yüzde 34,1i hayr, yüzde 18,1i evet ve yüzde 10,9u ise ksmen oldu.
Uygulanmakta Olan Anadili Eitimlerini Verimli Bulmuyorsanz Neden? sorusuna katlmclarn yüzde 45,5i uzman öretici ve materyal eksikliinden dolay, yüzde 30,3ü anadilde eitim olmad için, yüzde 2,9u böyle bir uygulama yok, yüzde 12,1i müfredat dersi olmad için eklinde yant verdi.
Okulunuzda Yaayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersi Kapsamnda Konumlandrlan Öretmenler Var M? sorusuna ise katlmclarn sadece yüzde 10,9u evet dedi.
ENGELLER
Türkiyede Var Olan Anadillerde Eitim ve Öretimin Önündeki En Önemli Birinci Engelin Ne Olduunu Düünüyorsunuz? sorusuna; yüzde 31,9u idari ve politik açdan ayrmclk ve dlayclk, yüzde 24,6s asimilasyon/devlet politikalar, yüzde 10,9u yasal ve anayasal düzeyde tannmamas, yüzde 7,2si uzman ve materyal yetersizlii, yüzde 6,5i anti demokratik eitim sistemi yantn verdi.
LETM ZORLUU
Yine öretmenlere Okulunuzda Türkçe Dnda Anadili Olan Örenciniz Oldu Mu? sorusu yöneltildi. Bu soruya yüzde 85,5i Evet derken; bu defa Türkçe Dnda Anadili Olan Örencilerinizle letiim/Anlama/Anlatma Sorunu Yaadnz M? sorusu yöneltildi. Buna katlmclar yüzde 40,6s hem iletiim kurmada ve hem de dersi kavratmada oldukça zorlandm, yüzde 27,5i çounun dilini bildiim için iletiimde ve kavratmada zorlanmadm, yüzde 16,7si hayr yaamadm, yüzde 8i sadece dersi kavratmakta zorlandm, yüzde 4,3ü resmi dil zorunluluu nedeniyle çocuklarn anadilleri ile pek ilgilenmedim, dersimi anlattm geçtim demitir.
Örencilerinizin Okulda Türkçe Dnda, Sahip Olduu Anadilinde Rahatlkla Konuabildiini düünüyor Musunuz? sorusuna katlmclar yüzde 54,3ü Hayr, yüzde 31,2si Ksmen, yüzde 13,8i Evet derken; Örencinizin Okulda, Türkçe Dnda, Anadilinde Konutuunda Ayrmcla Uradn Düünüyor Musunuz? sorusuna katlmclar yüzde 47,8i evet, yüzde 30,4ü ksmen, yüzde 18,1i hayr yantn verdi.
En çok Hangi Anadiline Mensup Örencilerin Ayrmcla Uradn Düünüyorsunuz? sorusuna toplamda yüzde 67,4ü Kürtçe, yüzde 20,3ü Hepsi dedi.
Yine Örenci, Okulda Türkçe Dnda Anadilinde Konutuunda Okul daresi veya Öretmenler Arasnda Olumsuz Bir Tutuma Maruz Kald Oluyor Mu? sorusu yöneltilmi, katlmclarn yüzde 39,9u ksmen, yüzde 37si evet, yüzde 23,2si hayr dedi.
Ardndan Örenci, Okulda Türkçe Dnda Anadilinde Konutuunda Okulda Herhangi Bir Yaptrma Uruyor Mu? Uruyorsa Ne Tür Bir Yaptrma Uruyor? sorusu yöneltildi. Buna katlmclar yüzde 42si hayr, yüzde 6,5i cevap yok/fikrim yok derken; geriye kalan toplam yüzde 51,5i örencinin disiplin uyarlarndan ötekiletirilmeye kadar deiik yaptrmlara maruz kalabildiinden bahsetti.
Türkçe Dndaki Anadillerin Korunmas ve Gelitirilmesi çin Sizce Birinci Öncelikli Olarak Neler Yaplmal? sorusu ise katlmclar yüzde 34,8i eitim dili anadilde olmal, yüzde 21,7si anadil eitimi yasal/anayasal güvence altna alnmal, yüzde 8,7si anadillere kar önyarg ve ayrmcln giderilmesi için politikalar üretilmeli yantlarn verdi.