çnar ilçesine 13 kilometre mesafede bulunan, 124 metre yükseklikteki kayalk tepenin üzerine kurulu olan Roma dönemine ait askeri garnizon Zerzevan Kalesi, doudan gelen ordularn karland yer olarak biliniyor. Amida ile Dara arasnda stratejik bir noktada yer alan, antik ticaret yolu üzerindeki bütün vadiye hakim olan ve geni bir alan kontrol altnda tutan kalede yaplan kazlarla, Mithras Tapna, kiliseler, villalar, gizli geçitler, su sarnçlar, kaya mezarlar ve su kanallar kefedildi. UNESCO Dünya Miras Geçici Listesine alnan kalede, 1800 yl önce milimetrik hesaplamalarla ina edilen, yaklak 8,5 kilometre uzunluundaki su kanallar araclyla sarnçlarda 10 binlerce ton su biriktirilerek, özellikle uzun süren kuatmalarda askerlerin ve kaleye snan halkn su ihtiyac karland ortaya çkt.
SU KANALLARI çN O DÖNEMDEK BÜTÜN TEKNOLOJ KULLANILDI
levini yitirmeden bugüne kadar gelen su kanallarnda Romann o dönemdeki bütün teknolojiyi kullandn anlatan Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öretim Üyesi ve Zerzevan Kalesi Kaz Heyeti Bakan Doç. Dr. Aytaç Cokun, Zerzevan Kalesi, Romann snr garnizonu ve savunma sistemi ile birlikte önemli bir su sistemine sahip. Romann bütün mimarlk ve mühendislikteki gelimeleri ve teknolojinin hepsini Zerzevan Kalesinde kullandn görüyoruz. u an içinde bulunduumuz sarnç 4 bin ton su alyor. Baktmz zaman yaklak 21 metre derinlii var. Daha yüzde 80i toprak altnda. Kaz çalmalaryla birlikte bu sarnç tamamen ortaya çkarlacak. Tespit ettiimiz 54 sarnç var. 10 binlerce ton su depolamlar ve bu suyun önemli bir bölümü hemen kalenin dndan bizim henüz 700 metresini kazdmz su kanalndan salanyor. Aratrmalarmzda en yakn su kaynann 8,5 kilometre uzakta olduunu biliyoruz. Oradan su nasl getirildi buraya? Yeralt kaynaklar kullanld m? Bunlarla ilgili çalmalarmz devam ediyor. unu biliyoruz ki çok milimetrelik, santimetrelik eimler kullanmlar. Kanal, yer yer 1,5 metre derinlie sahip ve bu kanal vastasyla kaynaktan gelen su kalenin içerisine getiriliyor. Nasl bir teknoloji, nasl bir sistem? Genelde derin vadilerde ters sifon sistemini kullandklarn biliyoruz. Ayn zamanda kemerler kullandklarn biliyoruz. Aslnda birçok teknii suyu buraya getirebilmek için bir arada kullanmtr. Bunun ilgili çalmalarmz devam ediyor. Daha da ilerleyecek. Bu yl da yine su sistemi üzerinde çalmalarmz yürüteceiz. Böylece baz soru iaretlerine de bu sayede cevap bulabileceiz dedi.
1 YIL BOYUNCA YETECEK SU DEPOLAMILAR
Zerzevan Kalesinin özellikle doudan gelen ordular tutan bir yer olduunu ifade eden Doç. Dr. Aytaç, bir kuatma olduunda burada yaayan halkn ve askerlerin su ihtiyacnn karlanmas gerektiini anlatt. Aytaç, Normalde 1400 kii burada yayor. u andaki mevcut haliyle 1400 kii Zerzevan Kalesinde ama bir sava annda ovada, tarmla uraan halkn hepsi kaleye snyordu. Kuatmalar uzun sürecei için bu kadar insann ihtiyacnn karlanmas gerekiyor. Kaleden çkmadan su ihtiyacn 1 yl boyunca rahat bir ekilde salayabilmek için su sarnçlarn ina etmiler. 10 binler ton su depolanm. Bu büyük bir rakamdr. çalmalar ilerledikçe daha birçok yeni sarnçlar ortaya çkacaktr. Kazlar uzun yllar sürecek. Belki su sisteminin ortaya çkarlmas 10 yl sürecek. Belki bu su kanalnn bir bölümü canlandrabileceiz. u anda kanala su braktnz zaman kanaln u ana kadar kazdmz ksmna kadar su çok rahat bir ekilde geliyor. Aslnda hala bu sistem çalyor. Devamn da kazdmz zaman tamamen iler hale getirebiliriz bu sistemi. En azndan bir bölümünde bunu canlandrma yaparak insanlara Roma dönemindeki su sistemini anlatabileceiz diye konutu.