Dicle Üniversitesince kurulan komisyonun, Anadolu Selçuklu Devletinin kurucusu olan ve kazand savalarla Haçl hareketini durduran Süleyman ahn olu Sultan 1inci Klçarslan ile kz Saide Hatunun Diyarbakrn Silvan ilçesindeki mezarlarnn bulunmas için yapt çalmalarn sonuç vermesinin ardndan aratrmalara devam edildi. Büyük Selçuklu Devletinin mirasçs olarak 11inci yüzylda kurulup, yaklak 200 yl hüküm süren Harzemahlar Devletinin son hükümdar Celaleddin Harzemahn mezarnn da Silvanda olduu belirlendi. Komisyon, Cengiz Hann ordularn üst üste malup ederek, Mool ordularnn yenilemeyecei efsanesini yerle bir eden hükümdar olarak anlan Celalettin Harzemahn mezarnn bulunmas için çalma balatt. Yapmcl ve proje tasarm Dirili Erturul ve Kurulu Osman dizilerinin yapmcs Mehmet Bozda tarafndan gerçekletirilen, TürkÖzbek ortak yapm Mendrman Celaleddin/Ben Celaleddinim isimli dizide de Harzemahn hayat konu ediliyor. Özbekistanda yaynlanmaya balanan dizi, ileriki dönemde Türkiye ve farkl ülkelerde de gösterilecek.
HNDSTAN, KRMAN VE IRAK BÖLGELERNDE MOOLLARLA MÜCADELE ETT
Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Bakan Doç. Dr. Oktay Bozan, Harzemahlarn, Harzem bölgesinde 200 yl hüküm sürdüünü belirterek 1220 ylnda Celaleddin Harzemahn, devletin bana geçtiini söyledi. Celaleddin Harzemahn, Moollar yeryüzünde ilk defa durduran, Moollara kar kafa tutan ve direni gösteren aktör olduunu kaydeden Bozan, öyle konutu:
Harzemahlar diye bir devlet var; yaklak 150200 yl gibi bir süre Harzem bölgesinde hüküm sürmü olan, zaman içerisinde imparatorlua dönümü olan bir devlet. Yaklak 8 hükümdar var, son hükümdar da Celaleddin Harzemahtr. Harzemahtan önce babas Muhammed döneminde tarihe yeni bir aktör çkyor, Moollar. Cengiz mparatorluu douyor. slam dünyasn etkileyen ve ciddi anlamda ykc etki oluturan Moollarn bu dönemde ortaya çkmas, özelde Harzemahlar genelde ise bütün Orta Douyu ekillendirecektir. Alaaddin Muhammed adndaki Celaleddin Harzemahn babas, Cengize kar tutunamyor, baarsz oluyor, tüm savalarda ciddi kayplar vererek ülkesi igal ediliyor. 1220 ylnda Celaleddin Harzemah, devletin bana geçiyor. Bunun iki problemi var; birincisi içeride siyasi birlii salamas gerekiyor, ikincisi ise Moollarn igal ettii ülkesini yeniden siyasi birlie kavuturmas gerekiyor. Bu açdan defalarca Hindistanda, Kirman bölgesinde, Irak bölgesinde Moollarla mücadele ediyor. Moollar yeryüzünde ilk defa durduran, Moollara kar kafa tutan, direni gösteren bir aktördür Celaleddin Harzemah. Tarihte umudun ve mücadelenin sembolüdür. Bu baarlarla slam dünyasnda çok karizmatik, gpta edilen ve hayranlk duyulan bir ahs oluyor.
MOOLLAR, HARZEMAH çN 15 BN KLK ÖZEL BRLK KURDU
Moollara kar zafer kazanan Celaleddin Harzemahn, o dönemde Ahlat igal ettiini vurgulayan Doç. Dr. Oktay Bozan, bu hatayla Anadolu Selçuklu Devleti ile Eyyubileri karsna aldn kaydetti. Bu nedenle Moollara kar bir araya gelmesi gereken 3 slam devletinin, güçlerini kendi içlerindeki iç mücadelede tükettiine dikkat çeken Bozan, bunu frsat bilen Moollarn Harzemah tasfiye için 15 bin kiilik özel birlik kurduunu aktard. Bozan, Böylece Yass çemen Sava yaanyor ve Yass çemen Savanda Anadolu Selçuklu Devletiyle Eyyubiler, Harzemahlar yeniyorlar. Aslnda Moollara kar bir araya gelmesi gereken 3 slam devleti, böylece güçlerini kendi içlerindeki iç mücadelede tüketmi oluyorlar. Bu durum üzerine Celaleddin Harzemah, artk dost olmas gerekenlerle muhalif konuma dümü ve douda da Moollar, srarla Celaleddin Harzemah tasfiye etmek için 15 bin kiilik özel birlikler oluturarak tasfiye etmeye çalyorlar. Bu aamada Celaleddin Harzemah, Van, Bitlis, Mardin, Diyarbakr, Silvan, Hani bölgelerinde dolaarak varln idame ettirmeye ve Moollarn tasallutundan kurtulmaya çalyor dedi.
KARARGAHI BASILIYOR, SIINDII DAI EKIYALAR KUATIYOR
Diyarbakr ile Silvan arasnda Moollarn gece karargah bastn ve Celaleddin Harzemahn baskndan sa kurtularak Silvann kuzeyinde daa sndn söyleyen Doç. Dr. Bozan, Harzemahn burada ekya grubu tarafndan kuatldn anlatarak, unlar kaydetti:
1231de DiyarbakrSilvan arasnda muhtemelen Ambar çaynn olduu bölgede karargahnn olduu yerde bir gece basknna maruz kalyor. Gece basknnda askerlerinin bir ksm öldürülüyor, kendisi de sa olarak kurtuluyor. Silvann muhtemelen kuzey bölgesinde bir daa snd zaman ekyalar tarafndan çevresi kuatlyor. Celaleddin Harzemah, ekya liderine kendisinin bir sultan olduunu, kendisi hakknda acele karar vermemeleri gerektiini, kendisinin ya memleketine gitmesine izin verilmesini ya da Silvan Emiri olan ahabettine götürülmesini, götürülmesi halinde ahabettin tarafndan ödüllendirileceklerini, kendi memleketine gitmesi halinde ise o ekya reisini emir yapacan söylüyor. Ekya reisi onu ülkesine götürme teklifini kabul ediyor ve Seni ülkene götüreceim ve beni emir yap diyor. Ekya, kendi einin yaad eve Celaleddin Harzemah götürüyor. Celaleddin Harzemah evde beklerken, ekya atlarn getirmek için daa gittiinde bir baka kii Celaleddin Harzemah görüyor ve bu kiinin bir Harzem olduunu, Harzemlerin Ahlat kuatmas esnasnda kardeini öldürdüünü söylüyor. Bu kii, ekyann einin Bu bir sultandr demesine aldr etmeden Celaleddin Harzemah öldürüyor. Celaleddin Harzemahn naa, daha sonra Silvan Emiri Muzaffer ahabettin Gazi tarafndan Silvana getiriliyor ve Silvanda defnediliyor. Bunu anlatan kimdir, diye baktmzda bizzat Celaleddin Harzemahn tarihçisi, diyebileceimiz En-Nesevi adndaki tarihçi, Siret-i Sultan Celaleddin Mengüberti kitabnda bunu çok detayl bir ekilde anlatyor.
MEZAR SLVANDA
Celaleddin Harzemahn klc, at ve birtakm özel eyalarnn da Silvan Emiri ehabettin tarafndan Silvana getirildiini aktaran Doç. Dr. Bozan, Harzemahn mezarnn eyh Halil Türbesi Mezarlnda olduunu dile getirerek, unlar söyledi:
Silvan Emiri ehabettin, insanlar göndererek Celaleddin Harzemahn klcn, atn ve birtakm özel eyalarn Silvana getiriyor ve defnediliyor. Silvana bakldnda Sur içinde iki mezarlk var u an hali hazrda; biri Karabehlül Mezarl biri de eyh Halil Türbesi Mezarl. Karabehlül, Osmanl döneminde yaplm olma ihtimali yüksek bir mezarlk olduundan dolay kuvvetle muhtemeldir ki Celaleddin Harzemahn mezar eyh Halil Türbesinde çünkü daha eski bir mezarlk. Ancak tabi kitabe bulunamyor çünkü 1260 ylnda Moollar, Silvan kuatt zaman 2 yllk bir kuatma yaanyor ve bu kuatma sonrasnda Silvan ciddi bir zarar görmü oluyor, bir tahribat yaam oluyor. Silvan adeta insansz bir harabeye, bir enkaz ynna dönüüyor. 70 kii kald halde Silvan ele geçiriliyor. Böylesi igal görmü bir Silvanda bizim Celaleddin Harzemahn kitabesine ulama ansmz yok ama mezarnn kuvvetle muhtemel, tarihi verilerle beraber okuduumuz zaman bunun orada olma ihtimali yüksek. Bu bilgiyi bir Mool tarihçisi diyebileceimiz Cüveyni adndaki tarihçi de veriyor. Süryani tarihçisi Abul Farac da sultann Sufyana danda öldürüldüünü ve daha sonra Silvana getirildiini söylüyor. Tabi Sufyana dan bugün biz bilmiyoruz, kaytlarda böyle bir daa karlamadk. slam tarihi kaynaklarnn hemen hemen tamamnda tartmasz bir ekilde Celaleddin Harzemahn mezarnn Silvanda olduu, tartmasz bir ekilde anlalyor.
KTABENN OLMAMASI, MEZARIN ORADA OLMADII ANLAMINA GELMYOR
Celaleddin Harzemahn mezar yerinin olduu eyh Halil Mezarlnda ant yaplmas gerektiini belirten Doç. Dr. Oktay Bozan, Teknik olarak baktmzda orada iki mezarlk var, bu mezarlklardaki kitabeler yeniden okunabilir. Biz Klçarslandan dolay gittik mezarlara baktk, kitabeleri okuduk, yatrlara baktk. Tabi eer kitabe yoksa sizin çok bir ey yapma ansnz yok ama bu çalmalara engel deil. Tarihi açdan ve mezarn eskilii açsndan bakld zaman sultan defneden kiinin de Silvan Emiri olduu dikkate alnd zaman bunun eyh Halil Mezarlnda olmas kuvvetle muhtemeldir. Tabi kitabe olmazsa tam urasdr, deme ansmz belki olmayacaktr ama bu, mezarn orada olmad anlamna gelmiyor. Mezar somut tespit edilemezse bile orada ant yaplmasna engel deil. O insanlarn varl böylelikle somutlatrlm olur orada. O açdan bununla ilgili mutlaka bir çalma yaplmas gerektiini düünüyorum dedi.