Erivan yönetiminin ülkedeki sosyal ve ekonomik sorunlarndan dikkati datmak için saldrlarn artrd yorumlar yaplan krizde, Azerbaycan, topraklarnn artk geri verilmesini istiyor.
te imzalanan atekes anlamasnn kat üzerinde kald, çözüm bulmak için bir araya gelen ülkelerin taraflara silah satt, diplomasinin sonuç vermedii Dalk Karaba krizinin detaylar:
1- Dalk Karaba sorunu ne zaman, nasl balad?
Azerbaycan-Ermenistan çatmasnn kökeni 20. yüzyln balarna dayanyor. Sovyetler Birlii döneminde, Josef Stalin Azerbaycan snrlar içinde bulunan Dalk Karabada bir Ermeni özerk bölgesi oluturma karar verdi. Bunun için farkl bölgelerden çok sayda Ermeniyi buraya yerletirdi. Ruslarn bu politikas kanl meyvelerini 90l yllarn sonunda vermeye balad.
Sovyetler Birlii zayflamaya balaynca, Ermeniler Karaban Sovyet Azerbaycandan Sovyet Ermenistana devredilmesine ilikin taleplerini dillendirdiler. ki toplum arasndaki anlamazlk çatmaya, 1990l yllarn balarnda da geni çapl savaa dönütü.
Ruslarn desteini de alan Ermeniler, 1991de Hankendini, 1992de ua ve Hocaly igal etti. Daha sonra Laçn, Hocavend, Kelbecer ve Adereyi de ele geçiren Ermeniler, 1993te Adama girdi. Adam, Cebrayl, Fuzuli, Gubadl ve Zengilan illerinin igali izledi. Ermeniler bu süreçte Azerbaycan Türklerine kar katliamlar yapt. Azerbaycan topraklarnn yüzde 20si igal edildi, 1 milyona yakn Azerbaycanl da yaadklar bölgeleri terk etmek zorunda kald.
2- 26 yl önce imzalanan ve sadece kat üzerinde kalan Bikek Protokolü nedir?
Ermeni katliamlarnn artmas üzerine taraflar 4-5 Mays 1994te Bikekte, Bamsz Devletler Topluluu Parlamentolar Aras Meclisi, Krgzistan Cumhuriyetinin Parlamentosu, Rusyann Federal Meclisi ve Dileri Bakanlnn inisiyatifiyle gerçekletirilen görüme sonrasnda Bikek Protokolü diye bilinen atekes mutabakatn imzalad.
Parlamento temsilcileri düzeyinde imzalanan protokolle, 12 Mays 1994 itibaryla taraflarn atekes ilan etmesi ve karlkl saldr düzenlememesi, alkonulmu bölgelerden kuvvetlerin çekilmesini ve altyapnn yeniden hizmete sunulmasn, mültecilerin dönmesini salayacak mekanizmay öngören güvenli, hukuksal olanaklarla donatlm balayc bir anlamann imzalanmasnn salanmas yönünde mutabakata varld.
Belgenin Baküye getirilen kopyas, 8 Maysta dönemin meclis bakannca baz deiiklikler yapldktan sonra imzaland. Azerbaycan tarafnn srar üzerine, metinde geçen alkonulmu kelimesi igal edilmi kelimesiyle deitirildi.
Protokole göre, ileride kapsaml bir anlama yaplmas öngörülüyordu ancak protokolde bahsi geçen bar anlamas, aradan yllar geçmesine ramen taraflarn anlaamamas nedeniyle yaplamad.
Protokolle geni çapl saldr ve operasyonlara son verilse de günümüze kadar geçen 26 ylda atekes kat üzerinde kald ve çatmalarda her iki taraf da kesin rakam verilmeyen fakat saylar binlerle ifade edilen askerini kaybetti.
3- Uluslararas örgütler neden çözüm bulamad?
Dalk Karaba sorununa barçl çözüm bulunmasn tevik amacyla 24 Mart 1992de Avrupa Güvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Minsk Grubunu oluturdu. Grubun e bakanlklarn Rusya, Fransa ve ABD üstlendi. Sorunu çözmek için oluturulan AGT Minsk Grubu, bugüne kadar sonuç alamad.
Belli aralklarla her iki ülkeyi ziyaret eden ve yetkililerle görüen Minsk Grubunun e bakanlar, her defasnda taraflara atekes ihlali yapmama uyarsnda bulunmakla yetindi.
4- Rusya, Dalk Karaba çözümsüzlüüne nasl katk salad?
Rusya bir yandan çözüm grubunun e bakanln yürütürken dier yandan da belirsizlik yaratarak taraflar elinde tutma politikas yürüttü.
Ermenistan-Azerbaycan arasnda 1994 ylnda imzalanan atekes anlamasndan önce ve sonra Rusyann Ermenistan silahlandrmas sürekli gündeme geldi.
Bu dönemde Rusya, Ermenistana dorudan silah hibe etmi veya kredi ayrarak Rusya iç piyasas fiyatndan satt belirtilmiti. 1997 ylnda Rusya Federasyonu Federal Meclisinin alt kanad Devlet Dumasnn Savunma Komisyonu Bakan Lev Rokhlinin hazrlad raporla, 1993-1996 yllar arasnda Rusyann Ermenistana 1 milyar dolarlk silah hibe ettii ortaya çkt. Öte yandan 2008 ylnda da Rusyann yine Ermenistana 800 milyon dolarlk silah hibe ettii basna yansd.
Bu yl temmuz aynda yaplan Tovuz saldrlarndan sonra 19 Austosta basn açklamas yapan Eski Ermenistan Cumhurbakan Serj Sarkisyan, 2010-2018 yllar arasnda Rusyann Ermenistana 50 bin tondan fazla silah gönderdiini açklad. ki ülke arasnda 2015 ylnda imzalanan kredi anlamas ile Rusya silah almas için Ermenistana 200 milyon dolar kredi ayrm ve bu kredi çerçevesinde Ermenistan Rusyadan iç piyasa fiyatndan silah almt. 2016da cephe hattnda yaanan 4 günlük çatmada, Azerbaycann baz stratejik yüksekliklerini igalden kurtarmasndan sonra Rusya Ermenistana skender-M füzelerini yerletirdi.
5- Türkiyenin Dalk Karaba meselesindeki tutumu nedir?
Türkiye, Kafkasyay ve yakn corafyay derinden etkileyen krizin patlak verdii ilk günden itibaren, uluslararas hukuk kurallar ve ilgili Birlemi Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) kararlar gerei Azerbaycann tutumuna destek verdi.
Bata Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan olmak üzere Türk yetkililer, katldklar uluslararas toplantlarda Ermenistana igale son vermesi yönünde çarlar yapt. Ankara yönetimi, Azerbaycan topraklarnn igali sona ermedikçe Ermenistan ile diplomatik iliki kurulmayacan sk sk dile getirdi. Türkiye, her platformda, Dalk Karaba sorununun çözümünde Azerbaycann kabulünün kendisinin de kabulü olduunu ifade etti.
6- Kafkaslarn dondurulmu sorunu Dalk Karabada taraflarn çözüm önerileri neler?
Ermenistann yaklak 30 yldr sürdürdüü igali ve Azerbaycan topraklarnda kurduu sözde cumhuriyeti hiçbir ülke ve uluslararas kurulu tanmad.
Bu süreçte, BMGK, Ermenistann igal altndaki bölgeleri derhal boaltmasn içeren dört karar kabul etti ancak Erivan yönetimi bu kararlara uymad.
Azerbaycan taraf, çözüm sürecinin balamas için Ermeni askerlerinin igal ettikleri bölgelerden çekilme artn öne sürüyor.
Bakü yönetimi, Dalk Karabaa yüksek statülü özerklik vadederken, Ermenistan bu bölgenin Azerbaycandan ayrlarak bamsz olmasn istiyor.