ABD Bakan Donald Trumpn Kudüsü srailin bakenti olarak tanma kararnn ve slam birlii Tekilatnn (T) Dou Kudüs Filistinin bakentidir açklamasnn ardndan gözler bir kez daha bu kutsal ehre çevrildi.
Aslnda Müslümanlarn ilk kblesi ve Hazreti Muhammedin miraç yolculuuna çkt yer olan Mescid-i Aksa ile Hristiyan ve Yahudilerin en kutsal mekanlarna ev sahiplii yapan Kudüs, 1917de Osmanl egemenliinden çktndan beri skntl günler yayor.
Dou Kudüsü 1967de igal eden srail ise yarm asrdr buray Yahudiletirmek için youn çaba sarf ediyor. Etraf surlarla çevrili kadim ehir ile Mescid-i Aksann yan sra Hristiyan ve Yahudilerin en kutsal mekanlar da Dou Kudüste bulunuyor.
Bu nedenle Dou Kudüs, Filistin davasnn kalbi niteliinde. srail ise 1980de ald bir kararla dousuyla batsyla Kudüsü srailin birleik bakenti ilan etti.
Trumpn kararyla ABD bunu ilk tanyan ülke oldu. stanbulda dün toplanan T ise Dou Kudüs, Filistinin bakentidir açklamasnda bulunarak tüm dünyaya buray Filistin devletinin bakenti olarak tanma çarsnda bulundu.
- Dou Kudüsteki srail igalinin tarihçesi öyle
Dou Kudüsün statüsü Filistin-srail meselesinin çözümünün önünde duran en büyük engellerden biri. Birlemi Milletlerin (BM) tarihi Filistin topraklarn Yahudiler ve Araplar arasnda pay etmek üzere yaymlad 1947 tarihli planda, Kudüsün özel bir statüye tabi tutularak uluslararas toplumun kontrolüne verilmesi öngörülüyordu.
Kudüse verilen bu özel statünün sebebi üç semavi din için de kutsal ehir olmasndan kaynaklanyordu.
Siyonist güçler, 1948deki savata Kudüsün batsn ele geçirdi. Ürdünün kontrolünde olan surlarla çevrili Dou Kudüsü de 1967de ele geçiren srail, uluslararas hukuku ihlal ederek ehirde srail yasalarnn geçerli olduunu ilan etti. srail, bu ekilde Dou Kudüsü de fiilen ilhak etmi oldu.
srail meclisi 1980de kabul ettii bir yasayla Kudüsü dousuyla batsyla srailin birleik bakenti ilan etti. Böylece Dou Kudüsün ilhak resmiyet kazanm oldu.
Buna karlk BM Güvenlik Konseyi (BMGK) 1980de srailin Dou Kudüsü ilhak ederek bakent ilan etmesini geçersiz sayan 478 sayl karar kabul etti.
ABD dahil uluslararas toplum Dou Kudüsü igal altnda sayyor.
Öte yandan geçen haftaya kadar hiçbir ülke Dou veya Bat Kudüsü srailin bakenti olarak tanmyordu. Ta ki Trumpn Kudüs srailin bakentidir yönündeki kararna kadar.
ABD, Trumpn hamlesiyle Kudüsü srailin bakenti olarak tanyan ilk ülke oldu. Uluslararas toplumun tepkisini çeken Trump yönetimi, bölgenin kaosa sürüklenecei ve srail-Arap ihtilafnn daha da çözümsüz hale gelecei yönündeki uyarlar göz ard etti.
sraili tanyan tüm ülkelerin büyükelçilikleri Tel Avivde bulunuyor. Trumpn kararna göre ABD, Büyükelçiliini Tel Avivden Kudüse tayacak.
srailin Dou Kudüsü yasa d ekilde ilhak etmesi, uluslararas hukuktaki igalci güç, igal ettii topraklar üzerinde hakimiyet hakkna sahip deildir ilkesinin ihlali anlamna geliyor.
- Dou Kudüs Filistinden koparld
Öte yandan kadim Kudüs belki de artk tarihinde hiç olmad kadar yalnz ve tenha.
çünkü Bat eriada yaayan 3 milyona yakn Filistinli, srailin etraflarna ördüü duvardan dolay Kudüse giremiyor. Abluka altndaki Gazze eridinde yaayan 2 milyon Filistinlinin de Kudüse girii yasak.
Vatanlarndan sürülerek dünyaya dalan 5 milyon civarndaki Filistinli mülteci de en büyük rüyas olan Kudüse dönme imkanndan yoksun.
Bugün srail igali altndaki Dou Kudüste yaayan Filistinli says sadece 300 binin biraz üzerinde. Onlar da ev ykmlarndan tutuklamalara dek pek çok tehdit ve zorluklarla kar karya. Trumpn karar ise ehirdeki halkn hissettii öfke ve hayal krkln daha da artrm durumda.
- htiyarlarn dilinden Kudüsün yakn tarihi
Eer ehirde biraz yaarsanz, srailin Dou Kudüsü igal ettii tarih olan 1967yi hatrlayan ihtiyarlardan, Kudüse eskiden Gazzelisi çilek getirir satard, El Halillisi üzüm, Tulkermlisi portakal getirirdi. Kudüs tüm Filistinlilerin buluma noktasyd. Özellikle cuma günleri surlarla çevrili bu kadim ehrin ana giri kaplarndan olan am Kapsnda ülkenin her yerinden gelen insanlara rastlayabilirdiniz. imdi ise burada kalabilenler bile am Kapsnda toplanmaktan çekinir oldu. Dükkanlar bile daha hava kararmadan kepenk indiriyor. galci askerler her köede ellerinde tetikte bekliyor. eklindeki serzenileri sürekli duyarsnz.
Bu cümleler aslnda Kudüsün içinde bulunduu durumu gayet açk bir ekilde ortaya koyuyor.
- Hiçbir ülkenin vatanda deiller
srailin Dou Kudüsü fiilen ilhak etmesine ramen burada yaayan Filistinliler srail vatanda saylmyor ve vatandalk haklarndan yararlanamyor. Dou Kudüste yaayan 300 binin biraz üzerinde Filistinli, srail makamlarnn verdii Kudüs Kimlik Kart ile ehirde sürekli ikamet etme iznine sahip bulunuyor.
Söz konusu Filistinliler ayn zamanda Ürdün pasaportuna da sahipler ancak bu pasaportlarda da vatandalk numaras bulunmuyor. Bu nedenle tam olarak Ürdün vatanda da saylmayan Dou Kudüslü Filistinlilerin Ürdünde çalma ve devlet hizmetlerinden yararlanma hakk da yok.
Bir nevi arafta kalan Dou Kudüsteki yüz binlerce Filistinli, ne srail ne Ürdün ne de Filistin vatandalna sahip olduklar için devletsiz yayor.
- 14 bin Filistinli Dou Kudüsten sürüldü
srail vatandal bulunmayan ancak srail makamlarnn verdii Kudüs Kimlik Kart ile ehirde sürekli ikamet izni olan Filistinlilerin, bu haklar da çeitli bahanelerle ellerinden alnabiliyor. Bu nedenle Dou Kudüsteki 300 binin üzerindeki Filistinli her an doduklar ehirden sürülme korkusuyla yayor.
Dou Kudüsteki Filistinlilerin burada yaamaya devam edebilmeleri için srailin belirledii bir dizi talebi yerine getirmesi gerekiyor. ster yabanc bir ülke, ister Bat eria olsun belli bir süre Dou Kudüsün dnda yaayan Filistinlilerin ikamet izinleri iptal edilerek ehre dönme haklar ellerinden alnyor.
Dou Kudüste ev yapmalarna izin verilmeyen Filistinliler, bu ekilde ehrin dna çkmaya zorlanrken, Kudüs dnda ikamet ettikleri tespit edilenlerin de bir daha ehre dönmeleri yasaklanyor. Aile üyelerinden birinin srailin terör olarak niteledii saldrlara karmas da tüm ailenin Kudüsten sürülme sebebi saylyor.
srailli insan haklar kuruluu BTselemin yaymlad verilere göre, srail 1967den bu yana 14 bin Filistinlinin ikamet iznini iptal ederek Dou Kudüs dna sürdü.
Buna karlk srail, dünyann neresinde olursa olsun tüm Yahudileri sraile gelerek Dou Kudüs dahil istedikleri yere yerlemeleri ve vatandalk almalar için tevik ediyor.
- 200 bin Yahudi yerleimci yayor
Dou Kudüsteki nüfus yapsn Yahudiler lehine deitirmeye çalan srail yönetimi, uluslararas hukuka aykr olarak burada 10 Yahudi yerleim birimi ina ettti.
Yahudi olmayanlarn ikamet etmesinin yasak olduu bu yasa d yerleim birimlerinde 200 binin üzerinde kii yayor.
srail bu yerleimlere sürekli ek konut ekleyerek ehirdeki Yahudi nüfusunu arttrmaya çalyor.
Dou Kudüsteki mevcut Yahudi yerleim yerlerine son bir ylda on binlerce yeni konut eklenmesi kararlatrld. srailin bu yerleim birimlerine ekledii her bir konut, demografik yapnn Yahudiler lehine deimesi anlamna geliyor.
- BM kararlarn hiçe sayyor
Uluslararas hukuka göre, srailin igal altndaki Dou Kudüs ve Bat eriada ina ettii Yahudi yerleim yerleri yasa d saylyor. srail ise dünyadan gelen tepkileri dikkate almayarak igal ve genileme politikalarna devam ediyor.
Birlemi Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), eski ABD Bakan Barack Obama döneminde 23 Aralk 2016 tarihinde ald bir kararla, srailin igali altndaki Filistin topraklarnda tüm yerleim faaliyetlerini derhal ve tamamen durdurmasn talep etmiti.
BMGKnn bu karar da sraile geri adm attramad.
- Filistinlilerin ev yapmas engelleniyor
srail makamlar bir yandan Yahudi yerleim yerlerini geniletirken dier taraftan da ehirdeki yerleik Filistinli nüfusun yeni konut ina etmesinin önüne engeller çkaryor.
Bir Filistinlinin srailli belediyeden ev yapmak için izin almasnn neredeyse imkansz olduu ehirde, Filistinlilere ait 20 bin ev ruhsatsz olduu gerekçesiyle srail güçlerince yklma tehlikesi altnda bulunuyor. Belediye ekipleri zaman zaman bu evleri ykyor ve ykm masraflarn da Filistinlilere ödetiyor.