Azerbaycanlılar, Ermeni güçlerinin 26 Şubat 1992de Hocalıda kadın, çocuk ve yaşlı gözetmeksizin yaptığı katliamın kurbanlarını anıyor.
Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla Azerbaycana karşı toprak iddiasında bulunmaya başlayan ve saldırıya geçen Ermeniler, 1991in son günlerinde ablukaya aldıkları, bölgenin tek havaalanına sahip ve stratejik önem taşıyan Hocalıyı işgal için harekete geçti.
Aylar süren saldırılarını 25 Şubat 1992de yoğunlaştıran Ermeniler, gece Sovyet Rus ordusunun o zaman Hankendide bulunan 366. motorize alayının da yardımıyla Hocalıya üç koldan saldırdı.
Sadece işgalle yetinmeyen Ermeniler, sivilleri toplu şekilde öldürerek, esirlere acımasızsa işkence yaparak 20. yüzyılın en kanlı katliamlarından birini gerçekleştirdi.
Daha önce 7 bin kişinin yaşadığı Hocalıda savunmasız durumdaki 106sı kadın, 70i yaşlı ve 63ü çocuk 613 Azerbaycan vatandaşı hayatını kaybetti. Katliamdan 487 kişi ağır yaralı kurtuldu, Ermeni güçleri 1275 kişiyi esir aldı, bunların 150sinden hala haber alınamadı.
Katliamda 8 aile tamamen yok edildi, 25 çocuk her iki ebeveynini, 130 çocuk ise ebeveynlerinden birini kaybetti.
Katledilenlerin adli tıp muayeneleri ve şahit ifadeleri, Hocalı sakinlerinin kafa derilerinin soyulması, kurak, burun, cinsel organlarının kesilmesi, gözlerinin çıkartılması gibi kadın, yaşlı ve çocuk ayrımı yapılmaksızın akıl almaz işkencelere maruz kaldığını açıkça kanıtlıyor.
Katliamın kurbanları arasında boynu vurularak, yakılarak katledilenlerin yanı sıra karnı süngülenen hamile kadınlar da var. O dönemde çekilen görüntüler ve fotoğraflar, katliamın büyüklüğünü ortaya koyuyor.
Azerbaycana göre, Hocalıda yaşananlar, 1949 Cenevre Sözleşmelerinin, Birleşmiş Milletlerin (BM) Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, Sivil ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Onur Kırıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme, çocuk Hakları Sözleşmesi gibi çok sayıda sözleşmenin ciddi ihlali anlamına geliyor.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin 22 Nisan 2010 tarihli kararında, Hocalıda yaşananlar, savaş suçları veya insanlık aleyhine suçlarla eş değer eylemler olarak görüldü.
Bugüne kadar 18 ülkenin parlamentosu ve ABDnin 24 eyaletinin meclisi, Hocalıda yaşananları kınayan ve soykırım olarak gören kararları kabul etti.
- Hocalılılar, yeniden inşa edilen ata yurtlarına geri dönüyor
Azerbaycan ordusunun 19 Eylül 2023te düzenlediği anti-terör operasyonunda Hocalı da toprakların gerçek sahiplerinin kontrolüne geçti.
İnsanlık tarihine kara bir leke olarak geçen katliam hiçbir zaman unutulmayacak ve yüreklerdeki acısı geçmeyecek olsa da işgal altındaki toprakların kurtarılması Azerbaycanlıların kalbine su serpti.
Hocalıda altyapı, imar ve ihya çalışmalarını sürdüren Azerbaycan hükümeti, şu ana kadar 766 kişinin (164 aile) ata yurduna dönmesini sağladı.
- Adaletin yerini bulmasını istiyorlar
Bu arada, üzerinden 33 yıl geçmesine rağmen katliamın acısını hala kalplerinde hisseden Azerbaycanlılar, ordularının 2020de 44 gün süren 2. Karabağ Savaşında kazandığı zafer dolayısıyla daha önce mağlup olarak andıkları şehitlerini 5 yıldır galip olarak anıyor.
Azerbaycanlılar, Hocalı Katliamının faillerinin yargı önüne çıkarılması ve adaletin yerini bulmasını istiyor.
Faillerden bazıları Azerbaycan ordusunun Eylül 2023te düzenlediği anti-terör operasyonunda gözaltına alındı. Bu kişilerle ilgili yargı süreci devam ediyor.