Kudüste 9 Aralk 1917den beri devam igal, ABD Bakan Donald Trumpn buray srailin bakenti olarak tanma planyla yeni bir boyut kazand.
Trumpn Kudüs kararn açklad geçen çaramba akamndan bu yana srail güçlerinin saldrlarnda 4 Filistinli ehit oldu, bin 487 Filistinli yaraland. srail güçleri Bat eria ve Dou Kudüste de toplam 150 Filistinliyi gözaltna alnd.
Kadim Kudüs belki de artk tarihinde hiç olmad kadar yalnz ve tenha.
çünkü Bat eriada yaayan 3 milyona yakn Filistinli, srailin etraflarna ördüü duvardan dolay Kudüse giremiyor. Abluka altndaki Gazze eridinde yaayan 2 milyon Filistinlinin de Kudüse girii yasak.
Vatanlarndan sürülerek dünyaya dalan 5 milyon civarndaki Filistinli mülteci de en büyük rüyas olan Kudüse dönme imkanndan yoksun.
Bugün srail igali altndaki Dou Kudüste yaayan Filistinli says sadece 300 binin biraz üzerinde. Onlar da ev ykmlarndan tutuklamalara dek pek çok tehdit ve zorluklarla kar karya. Trumpn karar ise ehirdeki halkn hissettii öfke ve hayal krkln daha da artrm durumda.
- htiyarlarn dilinden Kudüsün yakn tarihi
Eer ehirde biraz yaarsanz, srailin Dou Kudüsü igal ettii tarih olan 1967yi hatrlayan ihtiyarlardan, Kudüse eskiden Gazzelisi çilek getirir satard, El Halillisi üzüm, Tulkerimlisi portakal getirirdi. Kudüs tüm Filistinlilerin buluma noktasyd. Özellikle cuma günleri surlarla çevrili bu kadim ehrin ana giri kaplarndan olan am Kapsnda ülkenin her yerinden gelen insanlara rastlayabilirdiniz. imdi ise burada kalabilenler bile am Kapsnda toplanmaktan çekinir oldu. Dükkanlar bile daha hava kararmadan kepenk indiriyor. gal askeri her köede ellerinde tetikte bekliyor. eklindeki serzenileri sürekli duyarsnz.
Bu cümleler aslnda Kudüsün içinde bulunduu durumu gayet açk bir ekilde ortaya koyuyor. Peki Kudüsü bu hale getiren süreç nasl balad?
Bu sorunun cevab için yüz yl öncesine gitmek gerekiyor.
- 9 Aralk 1917de balad
Müslümanlarn ilk kblesi ve Hazreti Muhammedin Miraç yolculuuna çkt yer olan Mescid-i Aksa ile Hristiyan ve Yahudilerin en kutsal mekanlarna ev sahiplii yapan Kudüs, 1917de Osmanl egemenliinden çktndan beri skntl günler yayor.
ngiliz manda yönetiminin bir asr önce ehri igal etmesi, Filistinliler için de bir nevi sürgün ve savalarn balangc oldu. srailin 1948de ehrin batsn, 1967de de dousunu igal etmesiyle Kudüsü Yahudiletirme faaliyetleri büyük hz kazand.
Gazzeden 2005te çekilen srail, o zamandan bu yana abluka altnda tuttuu bölgede insani kriz yaanmasna yol açarken, dorudan ilhak ederek bakenti ilan ettii Dou Kudüs ve askeri yönetim altnda tuttuu Bat eriay Yahudiletirme politikalarn da sürdürüyor.
Suriyede yaanan iç savatan yararlanan srail, iki yl önce de igal altnda tuttuu Golan Tepelerini ilhak ettiini duyurdu.
Filistinli Araplar, srailin 1967de Bat eria, Dou Kudüs, Gazze eridi, Sina Yarm Adas ve Golan Tepelerini igal etmesiyle sonuçlanan 6 Gün Savann balad 5 Haziran Yevmun Nekse (Kayp Günü) adyla anyor. Filistinliler Nekseyi, 1948de srailin bamszln ilan etmesi anlamnda kullandklar Nekbenin (Büyük Felaket) devam olarak görüyor.
Tam 50 yldr devam eden srail igalinin en yakc ekilde hissedildii yer ise hiç üphesiz Dou Kudüs.
- Uluslararas toplumun tavr
Dou Kudüste yarm asrdr devam eden srail igalinin tarihçesi öyle:
Dou Kudüsün statüsü Filistin-srail meselesinin çözümünün önünde duran en büyük engellerden biri. Birlemi Milletlerin (BM) tarihi Filistin topraklarn Yahudiler ve Araplar arasnda pay etmek üzere yaymlad 1947 tarihli planda, Kudüsün özel bir statüye tabi tutularak uluslararas toplumun kontrolüne verilmesi öngörülüyordu.
Kudüse verilen bu özel statünün sebebi üç semavi din için de kutsal ehir olmasndan kaynaklanyordu.
Siyonist güçler 1948deki savata Kudüsün batsn ele geçirdi. Ürdünün kontrolünde olan surlarla çevrili Dou Kudüsü de 1967de ele geçiren srail, uluslararas hukuku ihlal ederek ehirde srail yasalarnn geçerli olduunu ilan etti. srail, bu ekilde Dou Kudüsü de fiilen ilhak etmi oldu.
srail meclisi 1980de kabul ettii bir yasayla Kudüsü dousuyla batsyla srailin birleik bakenti ilan etti. Böylece Dou Kudüsün ilhak resmiyet kazanm oldu.
Buna karlk BM Güvenlik Konseyi (BMGK) 1980de srailin Dou Kudüsü ilhak ederek bakent ilan etmesini geçersiz sayan 478 sayl karar kabul etti.
ABD dahil uluslararas toplum Dou Kudüsü igal altnda sayyor.
Öte yandan geçtiimiz çaramba gününe kadar hiçbir ülke Dou veya Bat Kudüsü srailin bakenti olarak tanmyordu. Ta ki Trumpn Kudüs srailin bakentidir yönündeki kararna kadar.
ABD, Trumpn hamlesiyle Kudüsü srailin bakenti olarak tanyan ilk ülke oldu. Uluslararas toplumun tepkisini çeken Trump yönetimi, bölgenin kaosa sürüklenecei ve srail-Arap ihtilafnn daha da çözümsüz hale gelecei yönündeki uyarlar göz ard etti.
sraili tanyan tüm ülkelerin büyükelçilikleri Tel Avivde bulunuyor. Trumpn kararna göre ABD, Büyükelçiliini Tel Avivden Kudüse tayacak.
srailin Dou Kudüsü yasa d ekilde ilhak etmesi, uluslararas hukuktaki igalci güç, igal ettii topraklar üzerinde hakimiyet hakkna sahip deildir ilkesinin ihlali anlamna geliyor.
- Hiçbir ülkenin vatanda deiller
srailin Dou Kudüsü fiilen ilhak etmesine ramen burada yaayan Filistinliler srail vatanda saylmyor ve vatandalk haklarndan yararlanamyor. Dou Kudüste yaayan 420 bin civarndaki Filistinli, srail makamlarnn verdii Kudüs Kimlik Kart ile ehirde sürekli ikamet etme iznine sahip bulunuyor.
Söz konusu Filistinliler ayn zamanda Ürdün pasaportuna da sahipler ancak bu pasaportlarda da vatandalk numaras bulunmuyor. Bu nedenle tam olarak Ürdün vatanda da saylmayan Dou Kudüslü Filistinlilerin Ürdünde çalma ve devlet hizmetlerinden yararlanma hakk da yok.
Bir nevi arafta kalan Dou Kudüsteki yüz binlerce Filistinli, ne srail ne Ürdün ne de Filistin vatandalna sahip olduklar için devletsiz yayor.
- 14 bin Filistinli Dou Kudüsten sürüldü
srail vatandal bulunmayan ancak srail makamlarnn verdii Kudüs Kimlik Kart ile ehirde sürekli ikamet izni olan Filistinlilerin, bu haklar da çeitli bahanelerle ellerinden alnabiliyor. Bu nedenle Dou Kudüsteki 420 binin üzerindeki Filistinli her an doduklar ehirden sürülme korkusuyla yayor.
Dou Kudüsteki Filistinlilerin burada yaamaya devam edebilmeleri için srailin belirledii bir dizi talebi yerine getirmesi gerekiyor. ster yabanc bir ülke, ister Bat eria olsun belli bir süre Dou Kudüsün dnda yaayan Filistinlilerin ikamet izinleri iptal edilerek ehre dönme haklar ellerinden alnyor.
Dou Kudüste ev yapmalarna izin verilmeyen Filistinliler bu ekilde ehrin dna çkmaya zorlanrken, Kudüs dnda ikamet ettikleri tespit edilenlerin de bir daha ehre dönmeleri yasaklanyor. Aile üyelerinden birinin srailin terör olarak niteledii saldrlara karmas da tüm ailenin Kudüsten sürülme sebebi saylyor.
srailli insan haklar kuruluu BTselemin yaymlad verilere göre, srail 1967den bu yana 14 bin Filistinlinin ikamet iznini iptal ederek Dou Kudüs dna sürdü.
Buna karlk srail, dünyann neresinde olursa olsun tüm Yahudileri sraile gelerek Dou Kudüs dahil istedikleri yere yerlemeleri ve vatandalk almalar için tevik ediyor.
- Dou Kudüste 200 bin illegal Yahudi yerleimci yayor
srailin Dou Kudüsteki kontrolünü güçlendirme amacna matuf Yahudi yerleim birimleri projeleri, uluslararas hukuka göre yasa d saylyor. BMnin ald çeitli kararlara göre igalci bir gücün igal altnda tuttuu topraklara nüfus tamas yasak.
Bu yasa hiçe sayan srail 1967den beri Dou Kudüste bir düzineden fazla Yahudi yerleim birimi ina etti. Dou Kudüsteki bu yasa d Yahudi yerleim biriminde bugün 200 binden fazla Yahudi yerleimci yayor.
Polis ve asker tarafndan korunan Dou Kudüsteki Yahudi yerleim birimlerine Yahudilerden bakasnn girmesi yasak. Bazlar Filistin mahallerinin tam ortasnda bulunan bu yerleim birimleri ehri sarm durumda.
Sol eilimli çi Partisi yönetimindeki srail hükümetinin 1967de balatt Yahudi yerleim yerleri ina planlar, daha sonra i bana gelen tüm hükümetler tarafndan aralksz sürdürüldü. srail yönetimi son olarak geçen ay Dou Kudüste Yahudi yerleimciler için 15 bin yeni konut ina etme karar ald.
srailin Kanal 2 televizyonunun haberine göre srail yönetimi, Dou Kudüs ve Bat eriadaki Yahudi yerleim birimlerine bugüne kadar 20 milyar dolar harcad.
- Filistinlilerin ev yapmas engelleniyor
srailin bu yerleim birimlerine ekledii her bir konut, demografik yapnn Yahudiler lehine deimesi anlamna geliyor. srail makamlar bir yandan Yahudi yerleim yerlerini geniletirken dier taraftan da ehirdeki yerleik Arap nüfusun yeni konut ina etmesinin önüne engeller çkaryor.
Bir Filistinlinin srailli belediyeden ev yapmak için izin almasnn neredeyse imkansz olduu ehirde, Filistinlilere ait 20 bin ev ruhsatsz olduu gerekçesiyle srail güçlerince yklma tehlikesi altnda bulunuyor. Belediye ekipleri zaman zaman bu evleri ykyor ve ykm masraflarn da Filistinlilere ödetiyor.
- ehir Ayrm Duvar ile Filistinlilerden koparlyor
Dou Kudüsteki 420 bin Filistinlinin dörtte biri de 2003te ina edilen Ayrm Duvar nedeniyle ehrin dier bölgelerine geçemiyor. Ebu Dis, Ezeriye, Kufr Akab gibi youn nüfuslu mahalleler ehirden bu ekilde koparlan beldeler arasnda yer alyor.
Ayrm Duvar ayn zamanda Bat eriadaki 3 milyona yakn Filistinlinin de Dou Kudüse geçiini engelliyor. Abluka altndaki 2 milyon nüfuslu Gazze eridinden de kimse ne Bat eriaya ne de Dou Kudüse geçebiliyor. Böylece Dou Kudüs tarihi hinterlandndan koparlarak Filistinlilerden izole ediliyor.