Irakta taraflarn anlamasna göre cumhurbakanl makamnn verildii Kürtler, bu sefer ortak bir isim üzerinde anlaamad. Daha önceki cumhurbakan adaylarn belirleyen Kürdistan Yurtseverler Birliinin (KYB) yeni adayna Kürdistan Demokrat Partisinin (KDP) itiraz etmesi, iki stratejik orta cumhurbakanl meselesinde kar karya getirdi.
KYB, Berham Salihi cumhurbakan aday olarak gösterirken, KDP, Fuad Hüseyinin Irakn yeni cumhurbakan olmasn istiyor. Her iki parti kendi aralarnda anlaamazlarsa Irak parlamentosunda ilk defa iki Kürt aday, ülkenin yeni cumhurbakan olmas için yaracak. KDP ve KYB de kendi adaynn cumhurbakan seçilmesi için imdiden Erbil-Badat ve Necef hattnda siyasi kulislere balad.
Irak Kürt Bölgesel Yönetiminde (IKBY), geçmi dönemlerde ortak hareket eden KYB ve KDP, muhalefet partileri sahneye çkmadan önce hem Badat hem de IKBYdeki bölgesel hükümeti kolay bir ekilde ekillendirip, karlkl anlamaya varyordu. Ancak bu durum son 4 yl içerisinde tamamen deiti. KYB kurucu lideri ve genel sekreteri Celal Talabaniyi kaybetti. KDP Genel Bakan Mesut Barzani ise KYB ile yaplan ittifakn bir parças olarak yürüttüü IKBY bakanlk görevinden istifa etti.
KYB, geçmi dönemlerde KDP ile yapt anlamaya binaen bunun kendi hakk olduunu savunurken, KDP ise dün yaymlad yazl açklamada, artk böylesi bir anlamann söz konusu olmadnn çünkü Talabaninin vefat ettiini ve Barzaninin de bakan olarak görevde kalmad görüünü ileri sürdü.
Irakta 2005 ylnda siyasi taraflar arasndaki anlamaya göre, Irak cumhurbakanl makam Kürtlere, meclis bakanl Sünnilere ve babakanlk iilere veriliyor. Kürtlerin iki büyük partisi arasnda yaplan anlamaya göre, IKBY bakanlk makam KDPye, Irak cumhurbakanl makam ise KYBye verilecekti. IKBY Babakanl ise seçimi kazanan ve hükümeti kuran partiden olacakt.
Bu anlama kapsamnda KYB lideri Celal Talabani 2006 ylnda Irak cumhurbakan seçildi ve iki dönem cumhurbakanl yapt. KYBnin belirledii Fuat Masum da 2014 ylndan beri Irakn seçilen 2. cumhurbakan olarak görev yapyor.
Irakta ismi konulmayan anlama ve teamüle göre yeni cumhurbakan da Kürtlerden seçilecek. Kürtlerin belirledii ortak aday genel artlara sahipse Irak parlamentosunda seçiliyordu. Ancak bu sefer ilk kez bölgenin siyasi ve güçlü partisi KDP, stratejik ve hükümet orta KYBnin cumhurbakan adayn belirlemesine kar çkt ve bu makamn Kürt halknn istihkak olduunu ve hiçbir siyasi partinin tapulu mal olmadn belirtti.
KDP, önce kendisine sormadan Berham Salih ismini cumhurbakan aday olarak ilan eden KYBye itiraz eden bir açklama yapt, ardndan KDP Genel Bakan Yardmcs ve IKBY Babakan Neçirvan Barzaniyi acil olarak Badata göndererek ii ve Sünni siyasi parti ve liderler nezdinde kendi aday için destek arayna girdi.
KDP, bir yandan Badat-Necef hattnda siyasi temaslarn sürdürürken dier taraftan Barzaninin sa kolu Fuad Hüseyini cumhurbakan aday olarak ilan etti. KDP ile KYB anlaamazlarsa ilk defa Irak parlamentosu iki güçlü adaydan birini seçmek için oylama yapacak.
Öte yandan KDP lideri Mesut Barzaninin cumhurbakanl seçiminde elini güçlendirmek için Erbilde görütüü Irak Parlamentosu Bakan Muhammed Halbusiye, meclisteki cumhurbakanl seçimlerinin 30 Eylülde yaplacak IKBY milletvekili seçimleri sonrasna brakmas ricasnda bulunduu iddia ediliyor.
Barzaninin yerel milletvekili seçimlerinde daha fazla milletvekili çkarmay hesap ettii ve bu sonuçla Badattaki cumhurbakanl seçimine gitmesi durumunda partisinin ve adaynn elinin daha güçlü olacan düündüü ifade ediliyor.
- Kürtlerin yeni cumhurbakan için kaç aday var?
Cumhurbakanlnn kendisi tarafndan belirlenmesi gerektiini srar eden KYB, bir yl önce partisinden istifa edip tekrar geri dönen eski IKBY babakanlarndan Berham Salihi aday gösterdi.
Salih, partinin resmi aday olmasna ramen, Talabaninin bacana ve uzun yllar kendisine danmanlk yapan Latif Reid de aday olmaktan çekilmediini duyurdu.
KDP ise Hanekinli ii Kürt olan, Barzaninin uzun yllar sa kolu ve IKBY Bakanl Divan Bakan Fuad Hüseyini cumhurbakan aday olarak ilan etti.
Her iki partinin ayr adaylarnn yan sra, bamsz olarak adayln ilan eden eski Goran Milletvekili Sirva Abdulvahid ve Serdar Abdullah da cumhurbakanl için isimlerini yazdrd.
Bu isimlerin dnda partilerinden istifa edip bamsz olarak adayln ilan edenler siyasiler var.
- Kürtler, geçmi dönemlerde ortak aday nasl çkaryordu?
KDP ve KYB, Saddam Rejimi düürülmeden evvel, 1990l yllarda ezeli iki düman gibi Erbil-Süleymaniye vilayet snrlarnda birkaç yl süren iç çatma yaad. Her iki partinin amac da bölgedeki askeri ve siyasi nüfuzunu artrp, gümrük kaplarnn mali gelirini elde etmekti.
Barzani ve Talabani arasnda, 1996 ylnda iddetlenip binlerce insann hayatn kaybetmesine yol açan iç çatma, ABDnin giriimiyle Eylül 1998de imzalanan atekes anlamasyla sona erdi. Taraflar, IKBYnin özellikle gümrük kaplarndan elde edilen mali gelirleri eit ekilde paylama karar verdi.
ABDnin desteiyle bir araya gelen KDP ve KYB, Irakn 2003 ylnda igal edilmesinden sonra mevcut konumlarn güçlendirmek ve Badatta kurulan kabinelerde daha etkin olma maksadyla, 2005 ylndaki IKBYde bölgesel seçimlere ittifak yaparak girdi. Karlarnda güçlü bir muhalefet partisi olmayan her iki parti, oylarn ezici çounluunu elde ederek, hükümeti istedikleri gibi kolayca tekil etti. Halk tarafndan yaplan seçimde de Barzani bakanlk koltuuna oturdu.
Her iki Kürt liderin güçlerini birletirmesi tecrübesine dayanarak, 2006 ylndaki Irak genel seçimlerine katld. Nuri el-Malikinin babakanlnda kurulan hükümet kabinesinde, KDP ile yapt anlama neticesinde Celal Talabani, ilk defa bir Kürt olarak cumhurbakanl koltuuna oturdu. Bunun yannda, Kürtler, 10a yakn bakanlk ve ona e deer makama kendi adaylarn yerletirdi.
Hakim iki Kürt partisi, seçimlere ortak katlarak liderlerinin cumhurbakan ve bakanlk statüsünün garanti altna alnmas üzerine stratejik ittifaka girdi. Bu ittifak sayesinde KYBden Talabani iki dönem Fuad Masum ise bir dönem cumhurbakanl koltuuna, Barzani da üç dönem bakanlk görevini üstlendi.
- Talabaninin hastalanmas ve muhalefetin domasyla deien siyasi dengeler
Barzani ve Talabaninin güçlü iki parti olarak birlemesi, hükümeti tek balarna kurabilmeleri, tüm mali gelirleri tekellerinde bulundurmalar ve buna ramen yolsuzluklarn devam etmesi, özellikle Süleymaniye merkezli KYB tabann rahatsz etmeye balad.
KYBnin KDP ile ittifaka girmesi ve birlikte hareket etmesine tepki gösterip, parti içerisinde reform yapamadn söyleyen Talabaninin sa kolu ve KYB Genel Sekreter Yardmcs Noirvan Mustafa, 2006 ylnda partisinden ayrlp, IKBYde muhalefet partisi kültürünü getirecek Goran (Deiim) Hareketini kurdu.
Goran, 2009 ylnda IKBYdeki yerel seçimlere katlarak önemli bir baar elde etti. Muhalefetin kendi kalesinden domas nedeniyle büyük kayglar ve hesaplar içerisine giren KYBnin lideri Talabani, KDP ile stratejik ittifaklarnn gözden geçirilmesi gerektiini düünmeye balad.
KDP ile ne ekilde yola devam edeceklerine karar vermeye frsat olmayan Talabani, 2012 ylnn sonunda bakent Badatta toplant srasnda beyin kanamas geçirip, tedavi için Almanyaya sevkedildi.
Goran hareketinin çkmas ve Talabaninin rahatszl, her iki parti arasndaki ittifakn sancl bir sürece girmesine yol açt.
- KYB, bakanlk krizinde Gorann yannda yer ald
Talabaninin hastalanmasndan sonra zor bir sürece giren KYBnin öncü kadrolarnn bir ksm KDPye yakn dururken, dier bir ksm ise Goran ile ittifaka gidilmesini savundu. Her iki partinin etkisi altndaki lideri hasta KYB, 2013 yerel seçimlerde Gorandan daha az milletvekili çkararak, 18 milletvekiliyle IKBYde 3üncü parti konumuna dütü.
KDP ve KYB, Eylül 2013 ylndaki yerel seçimlere ittifak yapmadan girdi ve bu da her iki taraf arasndaki siyasi anlamann fiili olarak sona erdiinin iaretiydi. Ancak son bir kez daha taraflar, Talabaninin yerine geçen Fuad Masum ile Barzaninin bakanlk süresinin uzatlmas için kendi aralarnda anlama yaptlar.
Barzaninin bakanlk süresi, KYBnin desteiyle 2013 ylnda 2 yl uzatld. KDPde, 2014 ylnda seçilen Masumun cumhurbakan seçilmesine ön ayak oldu. Ancak Barzaninin bakanlk süresinin meclis tarafndan 2nci defa 2017e kadar uzatlmak istenirken, KYB o dönem Barzaniye destek vermek yerine ksmen Gorana destek verdi. KYBnin bu tavr ve Goran ile yaknlamas, KDP tarafndan stratejik anlamann öldüü eklinde yorumland.
Talabani, 3 Ekim 2017de Almanyada tedavi gördüü hastanede hayatn kaybetti.
- Barzani, gayrimeru referandum ardndan istifa etti
Görevi süresi geçen yl Kasmda dolan Barzani, bundan 3 ay önce Haziran 2017de sürpriz bir ekilde IKBYnin bamsz olabilmesi için 25 Eylülde gayrimeru referanduma gideceini duyurdu. Türkiye bata olmak üzere ABD ve bat ülkeleri tarafndan referanduma gidilmesine tepki gösterildi.
Kerkükü de kapsayan gayrimeru bamszlk referandum sonras Irak merkezi hükümetine bal ortak güçler, Pemergenin elinde tuttuu tartmal bölgelerin büyük ksmnda tam kontrol salad. Pemerge Kerkük ve dier tartmal bölgelerden çekildi. Barzani, gayrimeru referandumun ardndan Kerkükü de kaybettikten sonra 1 Kasm 2017de görevinin uzatlmasna kar çkp, istifa etti.
Barzani, Pemergenin Kerkükten çekilmesi konusunda direkt KYByi suçlayp bunun bir ihanet olduunu savundu. ç çatma sonras barp, istikrarl bir bölge kuran her iki parti, gayrimeru referandum sonras silahlarla deil ancak medya önünde birbirine saldrmaya balad.