Mesut Barzani liderliindeki Kürdistan Demokrat Partisinin (KDP) Kürt partilerin oturuma katlmayacan, Kürtlerin tarafszlnn hem Irak hem de Irak Kürt Bölgesel Yönetiminin (IKBY) çkarna olacan ifade etmesi, Irak Kürtlerinin ABD-ran çatmasnda arada kaldnn iareti olarak okundu. Zira ABD ve ran çatmasnn ve bunun en scak noktalarndan biri haline getirilen Iraktaki istikrarszlk ve çatma dalgasnn en çok etkileyecei bölgelerden biri de, halihazrda partiler aras çatma ve ekonomik krize bal protesto kültürünün hkim olduu, DEA ve PKK gibi terör örgütlerinin tehdidi altnda bulunan, ekonomisi ve güvenlii da baml IKBY olabilir.
- IKBY, ABD kart blokta yer almak istemiyor
Irak meclisindeki oturuma katlmayan Irak Kürtlerinin bu tavr, 2003 igalini destekledikleri için kendilerini özerklikle ödüllendiren ABDyi hedef almamak ve ülkede etkisi giderek artan rann basks altna daha fazla girmemek adna, ABD kart ran blounda yer almayacaklar eklinde deerlendirilebilir. Ayrca, Süleymani suikast sonras ran yanls Irakl ii siyasetçilerin, milislerin ve din adamlarnn ABD kartlnn zirvede olduu bir dönemde, Irak Kürtlerinin ABD kart öfkeyi üstlerine çekmemek adna hayr oyu vermekten çekinerek oturuma katlmad görülüyor. Zira meclisteki oylamann ardndan ii vekillerin ABDye hayr!, Mühendise evet!, Süleymaniye evet!, Ey igalci çk dar! sloganlar atarak ABDnin ülkedeki askeri üslerinin kapatlmas çarsnda bulunmas ve ii toplumunda etkisi olan Mukteda es-Sadrn da ABD ve Irak arasndaki güvenlik anlamasnn iptali ve ABD büyükelçiliinin kapatlmas yönündeki açklamalar, Irakl iilerdeki youn ABD kartln ortaya koydu.
Buna ek olarak, ABDnin Kerkükteki üssüne saldrd belirtilen ve rana yaknlyla bilinen Irakl ii milis gücü Hadi abi fraksiyonlarndan Ketaib Hizbullahn, oylama öncesinde, Kürtlerin Iraktaki ABD güçlerinin kalmasn destekleyecek bir karar almas durumunda Badata giremeyecekleri eklindeki tehdidi de basna yansd. Bu tehdidin görünürde tüm Irak Kürtlerine yapld, özelde ise geleneksel olarak rana yakn olduu söylenen Kürdistan Yurtseverler Birlii (KYB) mensubu Irak Cumhurbakan Berhem Salihi hedef ald düünülebilir. Öyle ki protestolarn ardndan babakann istifa ettii Irakta, Ketaib Hizbullah rana yakn babakan adaylarn reddeden Salihin Irak yeni bir ABD igaliyle kar karya brakmak istedii suçlamasnda bulunurken, rana yakn gruplarn basks altndaki Salih ise istifa kartn öne sürmütü.
Her ne kadar mecliste alnan bu kararn uygulanmas yükümlülüünün hükümette olduu belirtilse de, Irakl iiler arasnda ABD kartlnn bu derece artt bir konjonktürde, geçtiimiz günlerde meclisten yabanc askerlerin snr d edilmesi talebinde bulunduu bilinen Babakan Adil Abdülmehdinin söz konusu karara uymasnn da muhtemel olaca söylenebilir. Irak hükümetinin ABD askerlerinin ülkeden çkartlmas karar almasnn ardndan, IKBYnin uygulayaca politika ise Irak Kürtleri için ABD-ran çatmasn derinden hissedecekleri bir döneme kap aralayabilir. Zira, ABDnin Badat Büyükelçiliine yaplan saldrdan sonra, Badattaki Batl diplomatik misyonlarn güvenlik kaygs nedeniyle Erbile tanmas ihtimali tartlrken, Irak meclisinde alnan karar sonras Iraktaki bilinen 9 askeri üssünü kapatmas ve 5 bin civar askerini ülkeden çkartmas istenen ABDnin, bu askerlerini IKBYye tamas seçenei de gündeme gelebilir. Dünyadaki en büyük konsolosluunu Erbile ina eden ve ayn kentteki Harir Hava Üssünde ve Uluslararas Erbil havalimannda askeri üsleri bulunan ABDnin, Iraktaki askeri ve diplomatik varlnn sorguland bir süreçte, Erbildeki varlnn da, Irak meclisinin ald kararn hükümet tarafndan yürürlüe konulmasnn ardndan gündeme geleceini belirtmek gerekir. Irak ve IKBYdeki varlndan ve nüfuzundan geri adm atmak istemeyecek olan ABDnin ve Irak Kürtlerini ABD kart bloa dahil etmek için bask uygulamaktan çekinmeyecek olan rann, Süleymaninin ölümünün ardndan, IKBYyi çatma alanlarnn bir parças olarak deerlendirmeleri artc olmaz.
Süleymaninin öldürüldüü gün ABDnin Irak Kürtleri ile gerçekletirdii telefon trafii ve rann Erbil ve Süleymaniyedeki konsolosluklarnda iki ayr taziye düzenlemesi, IKBYnin daha imdiden ABD-ran gerilimindeki ikilemine iaret ediyor. Yine ayn gün, Iraktaki ABD kart oturumdan iki gün önce, ABD Dileri Bakan Mike Pompeonun Irakn KYBli Cumhurbakan Berhem Salih ve IKBY Babakan Mesrur Barzani ile telefon görümesi yapmas ve Barzani ile görümesinin ardndan Kararl ortakl için ona teekkür ettim. Sürekli ve yakn ibirliinin gereklilii üzerinde anlatk ifadelerini kullanmas, ABDnin mevcut gerilimde IKBYnin pozisyonunu önemsediini gösteriyor.
Öte yandan rann, IKBYnin KDP kontrolündeki Erbil ve KYBnin etkin olduu Süleymaniye ehirlerindeki ran Konsolosluklarnda ayr ayr taziyeler düzenlenmesi ve Irak Kürtlerinin önde gelen iki partisinin de bu taziyelere ayr ehirlerde itirak etmesi, rann Süleymani sonras krizde IKBYdeki nüfuzunun altn çizmek istediini gösteriyor. Bu taziyelerde, Erbildeki ran Konsolosluuna giden KDP heyetinde yer alan, partinin Politbüro Sekreteri Fazl Miraninin Süleymaniyi Irak ve Kürt halklarnn dostu, büyük komutan eklinde nitelemesi ve rann Süleymaniye Konsolosluuna giden KYB heyetinde yer alan IKBY Babakan Yardmcs ve KYBnin Genel Bakanlk Kurulu Üyesi Kubat Talabaninin katlm öne çkt. KYBnin bir dier Genel Bakanlk Kurulu Üyesi Aras (eyh Cengi) Talabaninin ise Süleymaninin ölümünün ardndan Kasmn dostluuyla iftihar ediyorum mesajn paylamas, özellikle KYB ve Süleymani arasndaki yakn ilikiye iaret etti. Zira, 2017deki bamszlk referandumundan sonra, KYBnin kurucu lideri Celal Talabaninin büyük olu Bafel Talabani, yeeni Lahur Talabani ve Aras Talabani, Süleymani ve Badat yönetimi ile anlama yaparak, Kerkükü Iraka teslim etmekle suçlanm ve Süleymaninin liderliindeki bu anlama KDP ve KYB arasndaki anlamazlklar silahl çatmann eiine getirmiti.
- ABD-ran çatmas altnda IKBY
Öte yandan, birçok ranl yetkilinin Süleymaninin intikamnn alnacana dair açklamalarn ülkesinde yapmasna ramen, Irak Kürtlerinin taziyelerini kabul eden rann Erbil Bakonsolosu Nasrullah Renudinin Süleymaninin intikamnn alnacana dair açklamalardan birini de Erbilde yapmas dikkat çekiyor. Daha önce, Süleymaninin intikamn almak üzere ABDnin 35 hayati noktasnn menzillerinde olduunu, srailin bakenti Tel Avivi dahi bu hedeflere dahil ettiini duyuran ran, krlgan siyasi-ekonomik yapsyla ayakta kalmaya çalan IKBYde gerçekletirecei ABD kart artc bir eylemle bölgeyi derin bir istikrarszla sürükleyebilir. IKBY snrlar içinde ve özellikle Süleymaniye kentinde rahat hareket ettii bilinen rann, ran Kürdistan Demokrat Partisi (-KDP) ve üyelerini hedef alan Erbildeki saldr ve suikastlar, bölgede eylem düzenleme kapasitesine örnek verilebilir. ABDnin destekledii belirtilen ve IKBYde varlklarn sürdüren ranl ayrlkç partiler -KDP ve Kürdistan Özgürlük Partisinin (PAK), IKBYyi bask altna almak adna rann ilk hedefleri arasnda yer almas, ikinci planda ise ABDnin IKBYdeki askeri üslerine, askerlerine ve diplomatik misyonlarna yönelik saldrlarla ABD ile arasndaki gerilimi buraya tamas da ihtimaller dahilinde. Zira, ABD ve ran arasndaki gerilimin ilk fitilinin, Irak ve IKBY arasndaki tartmal bölgelerden bir olan Kerkükteki ABDnin K1 üssüne Ketaib Hizbullah tarafndan yapld belirtilen saldryla atelendii hatrlanmaktadr.
ranla artan gerilimden sonra ABD öncülüündeki DEA kart koalisyonun Iraktaki tüm faaliyetlerini askya almas ise Kerkük, Diyala ve Selahattin gibi, özellikle Irak ve IKBY arasndaki tartmal bölgelerde yeniden yaplanmaya giderek saldrlar düzenlemeye balayan terör örgütü DEA tehdidini gündeme getirebilir. Irak Kürtlerinin kar karya kalaca bir baka terör tehlikesi ise IKBYde 650 köyü igal ettii belirtilen ve tartmal bölgeler arasndaki Sincarda faaliyet gösteren PKK olabilir. Zira Süleymaniyede etkin olduu bilinen PKKnn Sincarda etkinlik kurmasna (etkisi altndaki Badat yönetimi üzerinden) rann yardm ettii hatrlandnda, rann PKKy IKBY iç politikasnda istikrarszlk unsuru olarak kullanmas da mümkün olabilir. Ayrca, IKBYnin Badat yönetimi ile petrol ihracat ve 2020 bütçesinde vard anlamann yan sra, tartmal bölgeler ve IKBYnin federal yapsn ilgilendiren anayasal tartmalar konusunda yeni Irak hükümetinin tavrn etkileme kapasitesine sahip olacak ran, IKBYyi bu konularda da köeye sktrabilir.
Referandum sonras Kerkükün Irak güçlerine geçmesi sürecinde KDP ve KYByi kar karya getiren rann, geleneksel olarak iyi ilikilere sahip olduu KYB üzerinden IKBYdeki iç dengelere oynamas ise ran için sradan bir hamle olarak deerlendirilebilir. Öte yandan, IKBYyi rann Iraktaki etkisine kar denge unsuru olarak gördüü ve birleik bir Irak politikas yürüttüü öne sürülen ABDnin, Irak ile gerilen ilikileri nedeniyle, IKBYnin bamszln tekrar gündeme getirmesi de muhtemel. Irak meclisinde alnan ABD kart karar sonras ABDnin Florida Eyaleti Senatörü Cumhuriyetçi Marco Rubionun IKBYnin bamsz olmasnn tam zaman olduunu öne sürmesi, ABDnin bu kartn masada tuttuuna iaret ediyor. Ayrca ABD Bakan Donald Trumpn, azil tartmalarnn devam ettii bir süreçte, Irak ile yaad gerilim nedeniyle, yapaca sansasyonel açklamalarla IKBYnin bamszl konusunu kamas da ihtimaller dahilinde. ABDnin IKBYnin bamszl konusunda yapaca her açklamann, Irak Kürtlerinin hem Irak hem de bölgesel aktörlerle ilikilerini bozacak nitelikler tad hatrlandnda, bunun istikrarszlk yaratacak bir unsur olduu net olarak görülebilir.
Karlkl hamleleriyle Ortadou ve Irakta iki istikrarszlk kayna haline gelen ABD ve ran arasndaki çatmann ortasnda kalmas muhtemel Irak Kürtlerinin, hem partiler düzeyinde hem de d politikasnda, yüzlemekte olduu yeni istikrarszlk ve çatma dalgasndan uzak kalabilmek adna, itidalli ve dengeli bir politika benimseyerek, mevcut krizi dengeleyen ve istikrar unsur bir aktör olan Türkiye ile yaknlamas faydal olacaktr.