ABD Bakan Donald Trumpn damad ve danman Jared Kushnern Washington yönetiminin uzun süredir beklenen Orta Dou bar plann ramazan ayndan sonra açklayacan duyurmas, içeriine ilikin net bilgiler bulunmamakla birlikte bir süredir bölge ve dünya gündemini megul eden söz konusu plan bir kez daha gündemin ilk sralarna tad.
srail-Filistin meselesinin çözümü için öne sürülen ancak taraflardan biriyle yani Filistinle görüülmeden hazrland için eletirilerin odanda yer alan plann, basna szan bilgilere göre srail yanls olduu ve iki devletli çözümü desteklemedii görülüyor.
Msrn Sina Yarmadasndaki topraklarn bir bölümünün Filistinliler için tahsis edilmesini ön gören plan, genel çerçeve itibariyle bakldnda Arap Bar Giriimi ve Birlemi Milletler (BM) kararlarnda yer alan iki devletli çözüm önerisinden tamamen uzak srail yanls bir portre çiziyor.
Bamszlk yerine özerklik
ABD merkezli Washington Post gazetesi, 15 Nisanda yaynlanan haberinde, ABD Bakan Trumpn Yüzyln Anlamas olarak adlandrlan Orta Dou bar plannn, Filistinlilerin gündelik hayatna birtakm iyiletirmeler getirmekle birlikte bamsz bir Filistin devleti kurulmasn önermediini yazd.
Gazetenin son iki yldr anlamann hazrlanmas konusunda çalmalar yürüten Kushnerin açklamalar ile konuyla ilgili bilgisi bulunan Amerikal ve Arap yetkililere dayandrd haberine göre, plan geçmiteki bar çabalarnda müzakerelere zemin oluturan iki devletli çözüm önerisini içermiyor.
Filistine devlet statüsü salamayan plan, daha çok Filistinlilerin ekonomik artlarnn iyiletirilmesine ve din, inanç ve ibadet özgürlüü ile hukuki eitlik gibi temel hak ve özgürlükler konusunda baz güvenceler getirilmesine odaklanyor.
Gazeteye konuan Arap yetkililer, Kushner ve ekibinin bölgede yürüttükleri temaslarda, plann detaylarna dair bilgi vermediini ancak gündeme getirdikleri önerilerin daha çok Filistinlilere yeni ekonomik olanaklar yaratmaya ve buna karlk srailin igal altndaki topraklardaki egemenliinin korunmasna odaklandn dile getiriyor.
Söz konusu Arap yetkililer, Kushner ve dier Amerikal yetkililerle konumalarnda, ABD tarafnn bar ve ekonomik kalknma için Araplarn sraili tanmasn ve Filistinin bamszl yerine özerkliini öngören bir statükonun varlnn kabul edilmesini art olarak öne sürdüünü belirtiyor.
Filistinlilere ait bölgelerin güvenlii sraile braklyor
Kudüs merkezli Al-Quds gazetesinin ubat aynda yaynlanan ve ABDli kaynaklara dayandrd haberine göre de Yüzyln Anlamas plan Filistinin devlet olarak tannmasn içermiyor.
Gazzeye, Bat eriadaki özerk yönetimle siyasi ilikiler içerisinde özeklik veren plan, ayrca Filistin ile srail yönetimi arasnda 1995te imzalanan kinci Oslo Anlamas çerçevesinde Bat eriann yüzde 61ini oluturan idari yönetimi ve güvenlii sraile braklan C bölgesi konusunda müzakereler yaplmasn öngörüyor.
Filistinlilere ait bölgelerde Filistinlilere ticaret ve hareket özgürlüü veren, bu bölgelerde sraile ait askeri kontrol noktalarnn çounun kaldrlmasn öneren planda ancak bölgenin güvenliinin sorumluluu yine sraile braklyor.
Aksann idaresi srail, Filistin ve Ürdünün elinde olacak
Mescid-i Aksa konusunda ise plan, Aksann idaresinin srail, Filistin ve Ürdünün ortaklnda olmasn öngörüyor.
Plan, Bat eriadaki Yahudi yerleim birimleriyle alakal olarak da yine srail tarafn memnun edecek öneriler içeriyor. Buna göre, Büyük Blok olarak isimlendirilen birinci ksm yerleim birimleri srail snrlarna dahil edilecek, Büyük Blok dndaki yerleim birimleri, geniletilmeden srailin kontrolü altnda kalacak ve üçüncü olarak gelii güzel ekilde kurulan yerleim birimleri ise datlacak.
Öte yandan arazilerinde mülkiyet sahibi olduklarn ispat eden Filistinlilere, cömert tazminatlar ödenecek.
Gerçekte milyonlarca olduu bilinen Filistinli mülteci saysn 30 bin ile 60 bin arasnda snrlandran plana göre, mülteciler istedikleri takdirde Bat eria ve Gazzedeki özerk bölgelere yerleebilecek.
Mülteci sfat verilmeden 1948de köylerinden göçe zorlanan Filistinlilerin torunlarnn urad zararn tazmini için ise bir fon oluturulacak.
Filistindeki ekonomik duruma deinen plana göre Gazzede büyük bir liman ina edilecek, Bat eria ile Gazze arasnda kara yoluyla ulam salanacak ve Gazzeye hava yoluyla ulam salanacak.
srailin Kanal 13 televizyonunun srailli üst düzey bir yetkiliye dayandrd habere göre, Yüzyln Anlamas plan Filistin devletinin yüzde 90nn Bat eria topraklarnda kurulmasn öngörüyor. Plan ayrca Bat Kudüsün tamam ile Dou Kudüsün bir ksmnn sraile braklmasn içeriyor.
ABD plan ramazan ayndan sonra açklayacak
ABD Bakan Trumpn damad ve danman Jared Kushner, Amerikann uzun süredir beklenen Orta Dou bar plann ramazan ayndan sonra açklayacan bildirdi.
Kushner, New Yorkta Time dergisinin düzenledii Time100 etkinliinde yaplan mülakatta, Orta Dou bar plannn normalde 2019 banda sunulacan ancak srailde erken seçim karar alnmasnn ardndan bunun ertelendiini belirterek, ramazan aynn bitmesinden sonra plann açklanmasnn planlandn söyledi.
Konu hakknda detayl bilgileri paylamaktan kaçnan Kushner, planda Filistin ile srail arasnda iki devletli bir çözümün desteklenip desteklenmeyeceine dair de yorum yapmad.
Kushner, daha önce ABD büyükelçileriyle yapt bir toplantda, söz konusu plann iki taraftan da tavizler kopardn ancak srailin güvenliini tehlikeye atmadn ifade etmiti.
Plan, srailin yllar içinde oluturduu halihazrdaki artlara dayanyor
Filistinli uzmanlar, basna szan bilgiler ve sahadaki gelimelerle en uyumlu senaryonun, plann iki devletli çözüm önerisini çöpe atarak Filistine Gazzede ve Bat eriann baz bölgelerinde özerlik verilmesini içerdii görüünde.
Filistinli yazar Fayiz Ebu emale, Yüzyln Anlamas ad verilen plan srailin yllardr Gazze, Bat eria ve Kudüste oluturduu, halihazrdaki mevcut artlara dayanyor. dedi.
Ebu emale, planla ilgili en gerçekçi öngörünün Bat eriann C bölgelerini srail egemenlii altnda olarak tanmlanmas ve güvenlii srailin yetkisinde olmak üzere A veya B bölgelerinde Filistinlilere bir özerlik verilmesi olduunu söyledi.
C bölgesinde 800 bin Yahudi yerleimci var. srail, onlarn bu bölgeden çkarlmasn etnik temizlik olarak nitelendiriyor. Bu nedenle srail bölgenin kontrolünü elinde tutacak ve yerleim yerlerini tamayacak. diyen Ebu emale, srailin Kudüsün dousu ile batsn birleik olarak bakenti olarak gördüünü ve ABDnin söz konusu plannnda da bu noktada meseleye srail ile ayn açdan bakldn ifade etti.
Filistinlilerin 1948de çkarldklar topraklarna geri dönmelerinin srail ve ABD tarafndan reddedildiini kaydeden Ebu emale, ancak plana göre isterlerse bir ksmnn Filistin özerk bölgesine yerleebileceini aktard.
Araplar plan kabul etmemekle birlikte herhangi bir adm da atamayacak
srailin Filistin topraklarndaki nüfuzu ve Araplarn Filistini destekleyen bir tutum sergilememesi nedeniyle Filistin tarafnn Yüzyln Anlamas ile mücadele edebilecek herhangi bir plan ortaya koyamadn vurgulayan Ebu emale, Arap dünyasnn tutumunun Filistinin tutumu ile ayn dorultuda olacan ancak söz konusu plann maddelerini kabul etmemekle birlikte herhangi bir adm da atamayacaklarn savundu.
Arap ülkeleri ortak tutum sergileyebilecek mi?
Filistinli siyasi analist brahim Medhun da ABDnin plan Filistine 1967 snrlarnda bir devlet vermiyor. Bat eriada snrl bir özerklikle birlikte Gazzede ablukann devam etmesini ve Filistinin bölünmü durumunun sürmesi üzerine çalmay öngörüyor. diye konutu.
Plana henüz son eklinin verilmediini dolaysyla da açklanamadn dile getiren Medhun, Arap ülkelerinin Yüzyln Anlamas gibi iddial bir isim ile ortaya atlan bu plan karsnda anlamay kabul etmeyenler, kabul edenler ve görü belirtmeyenler olarak üçe ayrlacan ve ortak tutum sergilemekten aciz kalacan söyledi.
Filistin yönetimi plan resmen reddetti
Filistin Dileri Bakanlndan cuma günü yaplan açklamada, ki devletli çözüm esasna dayanmayan herhangi bir plan, öneri ya da anlama baarsz olmaya ve tarihin çöplüüne atlmaya mahkumdur. Böyle bir adm Filistin, Arap dünyas, slam dünyas, Avrupa ve uluslararas alanda reddedilecektir. ifadeleri kullanlmt.
Trumpn ekibinin dünya kamuoyunu ve Arap dünyas ile slam alemindeki liderleri yanl yönlendirmek için anlama hakknda propaganda kampanyasna devam ettii belirtilen açklamada, Trump yönetiminin bak açsna göre ABDnin çkarlar srailin çkarlar ile örtüüyor. denilmiti.
Açklamada ayrca ABD ve srailin att admlar sömürgeyi mümkün klma çabas ve uluslararas yasalara darbe olarak nitelendirilmiti.