Kürt tarihinde ve sözlü edebiyatnda önemli bir yere sahip olan dengbejler, binlerce yl önce yaanan savalar, göçleri, aklar ve doa sevgisi gibi birçok konuyu kilamlar ile günümüze tad. Bu gelenee gönül verip, sürdürenlerin says bugün azalm olsa da Diyarbakrdaki dengbejlerin bir ksm, Büyükehir Belediyesi bünyesinde 2007de oluturulan Dengbej Evinde bir araya getirildi.
Fakat belediyeye 1 Kasm 2016da kayym atanmas ile birlikte dengbejlerin büyük bölümü halk iradesinin gasp edildii kayyma uygulamasna tepki olarak buradan ayrld ve hünerlerini kentin tarihi Sur ilçesinde yer alan Dicle Frat Kültür Evinde sergilemeye balad.
Bu dengbejlerden biri de halk arasndaki Sidk Farqin olarak tannan 55 yandaki Stk Baran. 1966 ylnda Diyarbakrn Kulp (Pasur) ilçesine bal Xerzika (Tuzla) köyünde dünyaya gelir. 7 kardei olan Baran, ailesi ile beraber tarm ve hayvanclk yaparak geçimini salar. Tüm zorluklara ramen köyde yaayan Baran ve ailesine, 1985 ylnda askerler tarafndan koruculuk dayatlr. Koruculuu kabul etmeyen Baran ve ailesi, canlarn kurtarmak için evlerini, tarlalarn ve tüm hayvanlarn brakp Silvana (Farqin) göç eder. Sosyal Hizmetler Müdürlüünde yaklak 28 yl çalp, 2019 ylnda emekli olduktan sonra Diyarbakr kent merkezine yerleen Baran, çocukken dilinden düürmedii klamlar bugün Dicle Frat Kültür Merkezinde seslendiriyor.
DENGBEJLERN KLAMLARINI DNLEYEREK BÜYÜDÜ
Sözlerine Dengbejlik kutsal ve güzel bir kültürdür, Kürtlerin yaamnn bir tarih izidir diyerek balayan Baran, küçük yata dengbejlerin kilamlarn dinleyerek büyüdüünü dile getirdi.
çocukken ne köyde ne de ehir merkezinde tannm dengbejleri görme frsatnn olmadn söyleyen Baran, Bizim dönemde degbejlerle bir araya gelme ansmz yoktu. Sadece kasetleri alp dinleyebiliyorduk. Silvana göç edene kadar dengbejleri görme, cemaatlerine katlma ansmz olmad. Zaten bizim köyde dengbej de yoktu. Son 15 yldr da dengbejleri çarp misafir ettik, cemaatler oluturup dinledik onlar. Eskiden Erivan Radyosu vard ve sadece bir saat Kürtçe ark söylenirdi. Yaklak 40 yl önce bizler, Erivan Radyosundan Kürtçe arklar dinlerdik. Biz radyonun yanndan kalkmazdk, Kürtçe arklar söylenilecek diye. Ondan sonra kasetler çkmaya balad ve akiro, Reso, Hüseyno, Zahironun kasetleri çkt. Kasetlerini alp onlar dinlemeye baladk diye belirtti.
çOCUKKEN SEVDK, BÜYÜDÜKçE ANLADIK
çocukken sevdii için dinledii kilamlara, büyüyüp söylenenleri anladkça daha fazla ilgi duyduunu ifade eden Baran, unlar söyledi: Dengbejlii çok seviyorduk, çünkü bizler için çok güzel bir kültürdü. nsanlarmz dertlerini, sorunlarn dile getiriyor. Binlerce yllk tarihin içerisinde yaananlar makamlatrarak bugünlere dengbejlikle tandn görüyoruz, bu yüzden kutsaldr bizler için. Dengbejleri dinlediimiz zaman bir anlamnn olduunu görüyoruz. Dengbejliin içinde yer alan her kelimenin anlam var, bo eyler deil. Tamamyla var olmu yaanm gerçekliklerdir, sözlü olarak bugüne getirilmi. Halkn dertlerini bugüne kadar getirmiler
BU KÜLTÜRÜ SEVEN çOK GENCMZ VAR
Baran, klamlar seslendirdikleri programlara gençlerin youn ilgisini gördüklerinde çok sevindiklerini de söyledi. Baran, çünkü bu kültürü öreniyorlar ve bu dengbejlik kültüründe neyin dile getirildiini öreniyorlar. Dengbejliin yok olacan düünmüyoruz, ileriki zamanlarda daha da artacan düünüyoruz. çünkü bu kültürü seven çok gencimiz var. imdilerde sosyal medya üzerinde geçlerimizin de dengbj kilamlarn söylediini görüyoruz ve bundan da mutluluk duyuyoruz. Dengbejliin gelecee tanacandan da ümitliyiz, sözleriyle dengbejliin son bulmayacana inandn dile getirdi.
Daha önce Kültür Evine gelen konuklara haftada bir gün program sunduklarn, bugünse pandemiden kaynakl programlara ara verdiklerini anlatan Baran, öyle devam etti: Dengbejlik tarihe k tutan kilamlar olmakla birlikte aka dair söylenilen klamlar da var. Ben en çok ak üstüne kilamlar söylüyorum. çünkü gençken istesen de istemesen de ak oluyorsun. Biz de oldu bu durum. O yüzden en çok ak kilamlarn söylüyorum. Bazen dengbej divan oluturduumuzda sürekli tarih sava klamlarnn söylenmesinden dolay tepki gösterenler de oluyor. O yüzden ak kilamlar da söyleniliyor cemaatte. Mesela bir kadn ile erkek birbirine ak oluyor, kavuamyorlar. Onlar da kavuamamalarn dengbejlikle dile getiriyorlar. Ben de bu durum böyle gerçekleti ifadelerinde bulundu.
GENçLERE SESLEND
Baran, son olarak gençlere u çarda bulundu: Talebimiz gençlerimizin buraya gelmesi, bizleri dinlemeleri, bu kültürü devam ettirmeleridir. Böylelikle bu kültür de yok olmaz. Gelsinler bu kültürü örensinler. Bizler bu kültürün devam etmesi için elimizden geleni yapyoruz. Pandemi bittikten sonra hafta da bir veya iki kez bu program devam ettireceiz. Bu kültürü de brakmayacaz.