lgili bakanlklar tarafndan üzerinde çallan yeni tamamlayc emeklilik sigortas sistemi (TES) merak konusu olurken, gözler bu çalmann detaylarna çevrildi. Yeni sisteme ilikin merak edilen sorular ve yantlar öyle:
TAMAMLAYICI EMEKLLK SSTEM NEDR?
TES, emeklilikte oluacak gelir kaybn telafi edecek, çalma dönemindeki yaam standartlarn korumay salayacak ek emeklilik gelirinin olumasn ve hane halk tasarruflarnn artrlmasn amaçlayan bir sistem olarak kurguland. TES, çalan, iveren ve devlet tarafndan, çalann bireysel hesabna yaplacak nakdi katklarn emeklilik yatrm fonlarnda yatrma yönlendirilecei ve bu fonlarn seçiminin ve birikimlerin fonlar arasndaki dalmnn çalan tarafndan yaplaca bir ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planland.
KATILIMDA ZORUNLULUK OLACAK MI, UYGULAMA NE ZAMAN BALAYACAK?
Sistem 1 Ocak 2022 itibaryla balayacak ve tüm özel sektör çalanlar yeni sisteme girecek. Kapsam dahilindeki tüm çalanlar karma TESe dahil olacak, sonra dileyen kii istee bal TESe geçi yapabilecek.
GEçM KIDEM HAKLARI NASIL KORUNACAK, HAK KAYIPLARI OLACAK MI?
1 Ocak 2022de kanunun yürürlüe girmesiyle tüm çalanlarn kdem tazminatna tabi geçmi döneme ilikin haklar ayn ekilde korunacak. çalann bu tarihten önceki çalma sürelerine ilikin kdem tazminatna ilikin haklar güvenceye alnarak karma TESe geçi yaplacak. Dolaysyla 1 Ocak 2022den sonra kdem tazminatn hak edecek ekilde iten ayrlan çalan, geçmi kdem tazminatn alabilecek, ayrca yeni sisteme bir aktarm yaplmayacak.
çalanlar açsndan bir hak kayb söz konusu olmayacak. Kdem tazminat sisteminde brüt ücretinin yüzde 8,33ünü kdem tazminat olarak alan içi, karma TESte yüzde 5,33ü kdem tazminat, yüzde 3ü iveren katks olmak üzere toplamda yüzde 8,33lük hakka sahip olacak. Yüzde 3lük iveren katks bireysel fon hesabnda toplanacak.
Mevcut durumda çalan istifa ettiinde yüzde 8,33lük kdem hakknn tümü yanarken, karma TESte bireysel fon hesabndaki yüzde 3lük hakk sakl kalacak. çalanlarn karma TESe geçmeden önceki kdem tazminat hakk da sakl olacandan herhangi bir hak kayb söz konusu olmayacak.
stee bal TES kapsamnda bireysel fon hesabnda biriken tutar, çalann baz istisnalar dnda her durumda ve ayn i yerinde 1 yldan fazla çalmas kaydyla iten kendisi ayrlmas koullarnda da kazanlm hakk olacak.
ASGAR ÜCRETL çALIANIN EMEKLLKTE ALACAI TUTAR NE OLACAK?
Asgari ücretlilerin emeklilik ayl, emeklilik ya gelmeden önce sistemden ksmi çeki hakkn kullanma yl ve oranna, emekli olduu dönemde toplu para çekecek ise toplu çk oranna, çalann karma sistemde mi kalaca veya istee bal sisteme mi katlm salayacana, istee bal TESe geçi yaparsa sistemde kal süresine göre deiecek.
Bir asgari ücretli 25 yl çalma süresini istee bal TESte geçirdiinde bireysel fon hesabnda 68 bin lira birikecek. Eer bireysel fon hesabnda biriken tutardan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yl boyunca yaklak olarak 461 lira emekli ayl ödenecek.
Asgari ücretli 25 yl çalma süresini karma TESte geçirdiinde bireysel fon hesabnda 37 bin lira birikecek. Bireysel fon hesabnda biriken fondan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yl boyunca bu sistemden yaklak 251 lira emekli ayl ödenecek.
çALIAN FRMA DETRDNDE BREYSEL FON HESABI NE OLACAK?
çalan hakl fesih sebebi dnda iten çkarlr veya istifa ederse bireysel fon hesabnda çalt son firmadaki dönemine ait biriken tutar aynen korunacak.
çalma süresi bir yldan fazla ise i veya hizmet akdi ahlak ve iyi niyet kurallarna uyulmad hallerde feshedilen çalann, son firmasndaki çalma süresi için oluan iveren katk pay ve devlet katksnn fonda biriken tutarnn yüzde 50si bireysel fon hesabnda korunurken yüzde 50si TES sigorta hesabna aktarlacak. Bu tutar, varsa hukuki süreç kesinleene kadar çalann hesabnda blokeli olarak bekletilecek.
Bir yldan daha az sürede i veya hizmet akdi feshedilen veya istifa ederek iten ayrlan çalann iveren katk pay ve devlet katks TES sigorta hesabna aktarlacak ve bu tutar, varsa hukuki süreç kesinleinceye kadar çalann hesabnda blokeli olarak tutulacak.
- Bireysel emeklilik sistemi (BES), otomatik katlm sistemi (OKS) ve tamamlayc emeklilik sistemi olan kiinin hesaplar birletirilebilecek mi?
Kiinin OKS hesab varsa diledii takdirde OKS kapsamnda kalabilecek. BES ve OKS sistemi tercih edenler için sürecek.
VERG DESTE SALANACAK MI?
Kapsamdaki tüm çalanlarn ücretlerinden asgari ücret üzerinden hesaplanan damga vergisi kadar indirim yaplacak.
Asgari ücretin üzerinde ücret alan kiiler çalan katksn yüzde 6ya kadar artrabilecek. Bu durumda zorunlu çalan katksna ek olarak yatrlan katk, asgari ücretin yüzde 25ini geçmemek üzere gelir vergisi matrahndan indirilecek.
HANG KATKI ORANLARI, NE DÜZEYDE UYGULANACAK?
Karma TESte yüzde 5,33lük kdem hakk ve yüzde 3 iveren katks alnrken, istee bal TESte yüzde 4 iveren katksnn yan sra yüzde 1 (asgari prime esas kazanç üzerinden) devlet katks uygulanacak.
Sistemde çalan katks, katk payna esas aylk kazanc asgari ücret olan çalanlar için yüzde 0,5, katk payna esas aylk kazanc asgari ücretle asgari ücretin iki katna kadar olan çalanlar için yüzde 1,5, katk payna esas aylk kazanc asgari ücretin iki katndan fazla olan çalanlar için yüzde 2,5 olarak belirlendi. çalann talepte bulunmas halinde, çalan katk pay, katk payna esas aylk kazancn yüzde 6sna kadar artrlabilecek.
SSTEMDEK BRKMLER NASIL DEERLENDRLECEK?
Birikimler emeklilik yatrm fonlar araclyla deerlendirilecek.
VEREN PAYININ ÖDENMEMES HALNE LKN BR SGORTA SSTEM ÖNGÖRDÜ MÜ?
Emeklilik irketlerine prim alacaklarn sigorta ettirme zorunluluu getirilecek. Ayrca ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller ve benzeri sebepler kapsamnda iten çkarlm veya 1 yldan az çalt i yerinden istifa ederek ayrlm çalanlara ait TES sigorta hesabna aktarlan tutarlar da sigorta amacyla kullanlacak.
BRKMLERN DEERLENDRLMESNDE REEL DEER KAYBINA KARI BR KORUMA OLACAK MI?
çalan fon seçimini kendisi yapacak, reel getiri buna göre oluacak.
STFA DURUMUNDA çYE BRKMLER ÖDENECEK M?
çi eer bir yldan az çalt iinden istifa ederse yalnzca çalan katks bireysel fon hesabnda kalacak. Bir yldan uzun süreli çallan ilerden istifa yoluyla ayrlma durumunda bireysel fon hesabna ödenen primler hiçbir ileme tabi tutulmadan kaypsz ekilde hesapta yer almaya ve fonlarda nemalanmaya devam edecek. çalan, sistemden çk artlarna bal olarak ksmi çk veya emeklilik yanda bunu alabilecek.
SSTEMDEN KISM çIKILAR HANG ARTLARDA OLACAK?
60 yan doldurmam katlmclara, talep edilmesi halinde, bir defaya mahsus olmak üzere evlilik, bir defaya mahsus olmak üzere isiz kalnmas, ilk konut edinimi ve ar hastalk gibi sebeplerin her biri için, bavuru tarihindeki bireysel emeklilik hesabndaki birikim tutarnn yüzde 10unu ve çoklu yararlanm halinde ksmi çeki hallerinin tamam için her halükarda ksmi çk orannn yüzde 20sini geçmemek üzere defaten ödeme yaplabilecek.
- SSTEMDEN TAMAMEN çIKI HANG ARTLARDA OLACAK?
Cayma ve ayrlma hakk bulundurmayan bu sistemden tamamen çk, emeklilik dönemi sona erdiinde, çalann ölümü veya maluliyet durumlarnda olacak. çalan, emekli olduunda kendisine balanacak aylk süresi bittiinde sistemden çkm olacak.
- BREYSEL HESAPLARA DEVLET KATKISI ÖDEMELER HANG PERYOTLARDA GERçEKLETRLECEK?
Bireysel hesaplara devlet katks ödemesi nakit olarak yaplacak. Ödeme, çallan ve iveren ile çalan katk paylarnn sisteme aktarld ay takip eden ayn sonuna kadar gerçekletirilecek.
- SSTEM SGK KAPSAMINDAK EMEKLLKTE BR DEKLK GETRECEK M?
TES ikinci basamak emeklilik sistemi olarak kurguland. Dolaysyla Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamndaki birinci sütun emeklilik sistemiyle ayryor. çalan emeklilik ya geldiinde SGKden emekli olacak, ayrca 60 yana geldiinde TES kapsamnda ikinci emekli ayln alacak. Kii, iki emekli ayln da herhangi bir kesinti, oransal azalma olmadan ayn anda alabilecek.
- EMEKLLK çN BELL BR SÜRE VE YA ARTI OLACAK MI?
Tamamlayc emeklilik ya 60 olarak belirlendi fakat emekli olmak için herhangi bir süre art bulunmuyor. çalan adna ödenen katklar kiinin bireysel fon hesabnda yer ald için her çalan emeklilik yan doldurduunda hesabndaki birikime hak kazanm olacak. Baka bir deyile 5 yl çalana da 30 yl çalana da 60 yan doldurduunda bireysel fon hesabndaki birikim kapsamnda ödeme yaplacak.
- Mevcut uygulamada her yl için 30 günlük brüt ücret tazminat olarak ödeniyor, bu uygulamada deiiklik olacak m?
Olmayacak. 30 günün 19 günü hak olarak kdem tazminatna tabi tutulacak, 11 günü ise kiinin bireysel fon hesabnda birikecek.
- Mevcut çalanlarn birikmi tazminatlar fona m devredilecek, yoksa isteyen parasn alabilecek mi?
Birikmi kdem tazminatna ilikin hiçbir yeni düzenleme yaplmayacak, çalan kdem tazminatn hak edecek ekilde iten çkarldnda geçmi kdem tazminatn alacak.
- MAHKEME YA DA ARA BULUCUYA GTM TAZMNAT ALACAKLARI NE OLACAK?
Geçmi haklar korunduu için hukuki sürece ilikin tazminatlarda bir deiiklik olmayacak.
- BU SSTEMLE BR GÜN çALIANIN BLE TAZMNAT HAKKI OLACAK MI?
çalan bir gün bile çalm olsa bireysel fon hesabndaki hakk sakl olacak. veren tarafndan iten çkarlm olsa bir günlük çalmas karl TES katks hesabnda duracak.
- EMEKLLK ZAMANINDA FONDAK PARA TOPLU OLARAK VERLECEK M, YOKSA MAAA MI DÖNDÜRÜLECEK?
Kii emekli olduunda hesabnda biriken tutarn yüzde 25ine kadar toplu ödeme alabilecek. Bireysel fon hesabnda kalan tutar aylk olarak ödenecek.
- MEVCUT çALIMAYA VEREN VE ç TEMSLCLER KATILIYOR MU?
Sistemin tasla içi ve iveren temsilcileriyle paylald, görüleri alnyor.