TBMM Aratrma Hizmetleri Bakanl, Türkiyedeki koalisyon ve tek parti dönemlerdeki siyasi ve ekonomik boyutlar karlatrd. 1945te çok partili siyasi yaama geçen Türkiyedeki ilk demokratik serbest seçimlerin yapld 14 Mays 1950den 1 Kasm 2015 seçimlerine kadar olan sürecin incelendii aratrmada, 18 genel seçim sonucu kurulan 45 hükümetteki siyasi ve ekonomik koullar irdelendi.
Aratrmada, koalisyon hükümetleri ile tek parti dönemi hükümetleri arasndaki en önemli farkn, tek parti iktidarlarnn koalisyon hükümetlerine kyasla daha uzun ömürlü olduu vurguland. 1950 ylndan itibaren kurulan tek parti iktidarlarnn ortalama görev süresinin 2 yldan fazla, koalisyon hükümetlerinin görev sürelerinin ise bir yl 3 ay civarnda olduu belirtildi.
Aratrmada, Türkiyede genel seçimlerin hemen sonrasnda kurulan koalisyonlarda genel olarak CHP-AP, CHP-MSP, DYP-SHP ve DSP-MHP gibi parti tercihleri uyumayan ve siyasi yelpazede birbirine nispeten uzak duran siyasi partilerin bir araya geldii aktarld.
Genel seçimlerin hemen ardndan koalisyon kurmak için sürdürülen süreçler neticesinde, genel olarak genel seçimden birinci çkan siyasal partinin dier partiler ile koalisyon kurmay baard, tek istisnann ise 1995 genel seçiminde RPnin birinci parti çkmasna ramen seçimin hemen ardndan koalisyon hükümeti kuramad vurguland.
- Koalisyonlar, siyaset müessesesinde itibar kaybna neden oluyor
Aratrmada, Türkiyedeki koalisyon tecrübesinin sonuçlar hakknda ise u deerlendirmede bulunuldu:
Koalisyonlarn demokrasi ve uzla kültürünü gelitirecei yönündeki görüün tersine, Türkiyede koalisyonlarn siyaset müessesesinin kendisi, onun kurumlar ve toplum üzerinde ypratc ve ykc sonuçlar ürettii görülmektedir. Türkiyede bugüne kadarki koalisyon tecrübesinin yaratt ilk sonuç siyaset müessesesinin itibar kaybna uramas ya da uratlmasdr. Daha koalisyon kurma süreçlerinde balayan ve icraat döneminde de devam eden partiler aras gerginlik ve çatmalar, siyaset müessesesi ve temel aktörlerinin halkn gözünde ypranmasna yol açmaktadr. Koalisyon partileri arasnda yaanlan bu çatma ortamnda yeterli performans gösterilemeyip, vaatler tutulamadnda siyaset müessesesi sorunsallatrlmaya balanmaktadr. Bu itibar ve prestij kaybnda, Türkiyede koalisyonlar döneminde yaanlan milletvekili transferlerinin etkisi de oldukça büyüktür.
Koalisyon partileri arasndaki bir uzlaya dayal olarak Türkiyenin hayati nitelikteki ekonomik ve toplumsal sorunlarna ilikin gerekli tedbirler alnmadnda, sorunlarn krize dönütüü ve halk nezdinde siyasete kar bir hayal krkl ve güvensizlik olutuunun aktarld aratrmada, siyasete yönelik bu güvensizliin en somut yansmalarndan birinin ise 2002deki seçimlerde koalisyon partilerinin parlamentoya girememeleri ve tasfiye edilmeleri örnek gösterildi.
- Koalisyon hükümetleri anti-demokratik uygulamalara su tad
Siyasete güvensizliin yan sra koalisyon hükümetlerinde farkl sorunlarn da ba gösterdiinin yer ald aratrmada, u görülere yer verildi:
Türkiyede özellikle 1990l yllardan itibaren kurulan koalisyon hükümetlerinin yaratt ekonomik ve toplumsal krizler, kaçnlmaz olarak topluma çok ar bir faturann çkmasna da yol açmtr. Türkiyede koalisyonlu dönemler vesayetçi zihniyetin güçlenmesine neden olmutur. Siyasetin boluk kabul etmedii noktada, güçlü bir sivil politik iradenin olmad ortamda, politik kültürü oluturan motiflerin bir yansmas olarak, askeri ve bürokratik vesayet, halkn iradesinin ve tercihlerinin yerini almaktadr. Dolaysyla, Türkiyede koalisyon hükümetleri demokrasiye deil, anti-demokratik uygulamalara su tamtr.
Aratrmada, koalisyon dönemlerinde Bakanlar Kurulunun ve Meclisin parçal yapsnn, genel siyasetin belirlenmesi ve yürütülmesi konusunda, snrlayc bir ilev gördüüne iaret edilerek, öyle devam edildi:
1961 ve 1982 Anayasalar döneminde koalisyon partilerinin iktidar olduu süreçte Meclisin ilevsizletirildii ve yasama sürecinde etkin olmad görülmektedir. Koalisyon hükümetleri döneminde yasama organnn ileyiinin güçlemesi ve parlamentodaki tkanma, yürütmenin de etkisiz hale gelmesine neden olmaktadr.
Aratrmada, bu sorunlarn tek partili dönemlerde yaanmad ancak parlamentonun tartma ortamndan uzaklat ve tamamen hükümetin kontrolünde bir ilev gördüü belirtildi. Koalisyon dönemlerinde babakann hükümet genel siyasetinin belirlenmesinde etkinliinin snrl olduu, iktidar orta koalisyon parti liderlerinin iradelerinin de iin içine girerek farkl dengelerin ön plana çkt, babakann bakanlar görevden alma konusunda serbest olmad, görevden alnan bakann koalisyonun geleceini skntya soktuu bildirildi.
- Tek parti hükümetler ekonomide daha baarl
Koalisyon hükümetlerinin bütçe açklar, kamu harcamalar ve isizlik gibi ekonomik göstergeler üzerindeki etkilerinin olumsuz olduuna iaret eden aratrmada, u tespitlerde bulunuldu:
Hükümetin koalisyon biçiminde olmas, hiçbir partinin kendi programn aynen uygulamasna imkan vermemekte, mali ve bütçe yapsnda bozulmalara, hükümetin sunduu kamusal mal ve hizmetin etkisizlemesine, siyasal hesaplamalara ve bir dizi disiplin zafiyetine sebebiyet vermektedir. Ayrca koalisyon orta partiler, hükümet protokolünde olan ve olmayan hususlarda sk sk muhalif olarak, iktidar erklerinde baskn olmaya çalmaktadrlar. Bütün bu etmenler, koalisyon iktidarnn ömrüne, etkinliine, gücüne sekte vurabilmektedir. Bununla beraber, koalisyon hükümetleri istikrarszln, siyasal ve ekonomik krizlerin habercisi olarak görülmektedir. Koalisyon nedeniyle güçsüz donanmdaki hükümetler etkin politikalar ifa edemeyecek ve hareket kabiliyeti snrl olacaktr. Birden fazla partinin katlmyla oluan koalisyon hükümetlerinde, koalisyon üyeleri arasnda çkan anlamazlklar nedeniyle uzlay salamak daha zor olaca ve dolaysyla partiler arasndaki kutuplama kronik bir hal alaca için, bütçe kesintilerinde baarya ulalamayacaktr.
Aratrmada, Türkiyede tek parti hükümetlerinin ekonomi yönetiminde koalisyon hükümetlerinden daha baarl olduu görüü hakimdir. ifadesine yer verilerek, 12 literatür aratrmasnn da bu görüü destekledii vurguland. Politik istikrarszln ekonomik büyüme üzerinde negatif, enflasyon üzerinde ise pozitif etkisi olduuna iaret edildi.
Tek parti iktidarlarnda büyüme orannn yükseldii, koalisyon hükümetlerinde azaldnn ifade edildii aratrmada, unlar kaydedildi:
Koalisyon dönemleri ekonomik performans olumsuz etkilemekte, politik istikrar bozan iktidar yapsnn büyüme, enflasyon, isizlik, bütçe aç ve cari ilemler dengesi üzerinde menfi etkileri bulunmaktadr.