pek ipliin el ile bükülerek ilenmesi mesleine kazazlk deniliyor. 79 yandaki Kazaz Mehmet Emin Güngör, Balklgöl Rzvaniye El Sanatlar Külliyesinde yaklak 70 senedir unutulmaya yüz tutmu kazazlk mesleini yaatmaya çalyor.
Rivayetlere göre, milattan sonra birinci yüzylda Aggai adndaki bir piskopos, piskopos olmadan önce kazazlk ile urat, Urfada bir ehir krall olan Osrhone krall zamanda Hz. sa ile yazan Kral V. Abgarn ipek giysilerini ve balklarn imal ettii kaynaklarda geçmektedir.
pekçilik eskiden anlurfada çok yaygnd. ehrin dört bir tarafnda bulunan dut aaçlar ipek böcekçiliinde kullanlrd. Üretilen ipekler Kazaz Pazar denilen kapal çarda el ile bükülerek kaytan, saç ba, tespih püskülü, puu püskülü, iggal (egal), raht, srma erit, inci saplama ve zaza püskülü haline getirilirdi. Eskiden 30-40 dükknda sürdürülen bu tarihi sanat günümüzde Rzvaniye El Sanatlar Külliyesinde Mehmet Emin Güngör tarafndan yaatlmaya çallyor.
Terkedilmi kazazlk mesleini sürdüren Mehmet Emin Güngör, 72 yllk meslek hayatn anlatt.
Hanm ile birlikte kazazlk mesleini yaatmaya çaltn belirten Güngör, Bu meslein ismi kazazlktr. Yöresel tak yapan, folklorda kullanlan, günümüze kadar ölmeyen bir meslektir. anlurfada 50 senedir ara verilmiti. anlurfa Valilii Ankaradan hocalarla anlaarak bu meslee el attlar. 9 senedir anlurfa Valiliinde çalyordum. dedi.
Güngör, anlurfa Valilii bize bu i yerini verdi. Biz de meslek ölmesin diye kendi hanmmla birlikte çalyoruz. Buraya ii örenmek için gelen olursa onlar yetitiririm. Bu meslek ev de besler. diye konutu.
Eskiden kazazlk mesleinin çok gözde bir meslek olduuna deinen Güngör, Ben 7 yandan yani 1947 ylndan beri bu meslein içindeyim. Hem Kuran okuyorduk hem bu meslei yapyorduk. Meslek çok paral bir meslekti. Bu meslekte saç püsküllü, tesbih püskülü, el ii renkli kaytan, saç ba, kekül ve raht yapyoruz. Bugün folklor için sipariler oluyor. Onlar içinde ürünler yapyoruz. Kazazlk mesleinde Allahn izniyle bilmediimiz ey yoktur. eklinde konutu.
Yaptmz meslek çok bereketli bir meslekti
Kazazlk mesleine nasl baladn anlatan Güngör, 1947 ylnda çocukken Kuran- Kerim örenmek için hocaya gidiyorduk. Arkadalarmz vard. Onlar da bir meslek örenmek için ustaya gidiyorlard. Ben de babamn beni bir ustaya vermesini istiyordum. Ama korkuyordum söylemeye; çünkü babam bizi hocaya göndermiti. Zaten o zaman fazla okula giden kimse yoktu. Ben de anneme dedim ki: babam beni bir sanat iine braksn. Ben de bir meslek öreneyim. Arkadalarmn hepsi çalyor. Rahmetli annem, babama söylemi. Babam da kazaz pazarnda beni önce Yasin Bayraktar Ustann yanna brakt. Orada 5 ile 6 yalarndayken bu ie baladm. Daha sonra Muhammet pekçi ustann yannda çalmaya baladm. Biz bu meslei yaparken elimizden kan geliyordu. Kullanm olduumuz sim ile çok çaltmz zaman elimiz kesiliyordu; ama bu ii zevkle yapardk. lk ie girdiim zaman 50 kuru kazanyordum. Daha sonra kalfa olunca bir lira aldk. Ondan sonra haftalm 7 buçuk lira ettiler. Babam bana sen benden daha çok kazanyorsun. diyordu. Yaptmz meslek çok bereketli bir meslekti. ifadelerini kulland.
Sabahleyin dükkna erken gelmeseydin alardm
ine çok bal olduunu, sabah güne domadan iyerini açtn söyleyen Güngör, Sabahleyin dükkna erken gelmeseydin alardm. Hatta bir gün elimden kan geliyordu, rahmetli babam beni hamama götürdü. Sabah erkenden hamama gittik. Hamamdan çktmzda güne domutu. Rahmetli babama dedim ki, ben bugün dükkna gitmeyeceim. Babam benden sebebini sorduu zaman: güne domu ustam bana kzar dedim. Babam elimden tutarak beni ustamn yanna götürdü. Ona dedi ki: çran geç kaldndan ie gelmeye korkuyordu onu ben getirdim. O zaman ustaln bir deeri vard. Ustalarda çraklarna çok deer verirlerdi, kendi evlatlar gibi bakarlard. Allah hepsinden raz olsun. diye konutu.
imdi ipek var ama o dediimiz ipekler bugün yok
Eskiden genç kzlarn çeyizlerini süsleyen ürünler yaptklarn dile getiren Güngör, Eskiden kazaz meslei altn gibiydi. 50 sene önce yaplan renkli kaytan, saç balar olmadan kzlar ne evlenirdi ne düüne giderlerdi, bayrama bile gitmezlerdi. Derlerdi ki, renkli kaytanmz, saç bamz, rahtmz yok gelip bunlar alrlard. çeyiz yaplrken bunlar muhakkak çeyiz içerisinde olurdu. Ksacas çok gözde bir meslekti. Eskiden yüzde 100 ipek vard. Bursada da yaplrd fakat çou dardan Avrupadan gelirdi. Biz gidip Suriyeden alrdk. Suriyede ucuzdu, böyle çalyorduk. imdi stanbuldan, Antepten alyoruz. Urfada yok zaten. pekle ve flola yapyoruz. imdi ipek var ama o dediimiz ipekler bugün yok. dedi.
Yaptmz ürünleri 5 lira ile 40 lira arasnda satyoruz
Günümüzde kazazlk mesleinin unutulduunu ve kaybolmaya yüz tuttuunu aktaran Güngör, Günümüzde Urfallar unutulduu için bu meslei bilmiyorlar. Nereden çkt diyorlar büyüklerimize anlattmz zaman büyüklerimiz, eskiden kazaz pazar olduunu söyleyip hatrlyorlar. Biz de onlara kazaz pazarnn buraya tandn söylüyoruz. Dardan gelen turistler ürünlerimizi gördüü zaman baylyorlar, daha önce böyle bir ey görmemiler. Yaptmz ürünleri 5 lira ile 40 lira arasnda satyoruz. ifadelerini kulland.
Kazzazlk ürünleri
nci Saplama: nci tanelerinden oluan, anlurfa kadn taklar arasnda önemli bir yeri olan ve Kelep denilen boyun taksnn incilerin korlar (sralar) halinde ince ibriimlere saplanmasna (geçirilmesine) inci saplama denilmektedir.
Kaytan: Kaba ibriimden örülmü, 1-2 santim eninde, 1-1.5 metre uzunluundaki eritlere kaytan denilmektedir.
Cep Saati ve Tabanca Kaytan: Kaba ipekten bir santim geniliinde örülür.
Kor Kaytan: Sar renkli ipekten 2-3 santim geniliinde örülerek üzerine altn liralar dizilir. Kadnlar tarafndan boyuna taklr.
Saç Ba: Siyah renkte ipek ipliklerinin kadn saç görünümü verecek ekilde örülerek uç ksmlarna yedi renkte püsküller balanmasna saç ba denilmektedir. Köylü kadnlar tarafndan ban arkasna taklan saç ba suni bir saç görünümü verir.
Puu Püskülü: pekten yaplan bu püsküller, eskiden anlurfada aba tezgahlarnda ipekten dokunan ve Srmal Puu denilen erkek ba örtülerinin çevresini süslemede kullanlrd.
Tespih Püskülü: Tespih tanelerinin renkleri ile uyumlu olarak ipek iplikten yaplr.
Srma erit: Gümü srmalarla (tellerle) ilenen bu eritler, köylü kadnlar tarafndan baa taklan ve Köfü denilen balklara dikilirdi.
ggal: Puuyu baa tutturmaya yarayan, yün veya ipekten yaplm yuvarlak formlu bala iggal denilmektedir. Yass ve top iggal olmak üzere iki türü vardr.
Yass ggal: Deve veya koyun yönünden yaplm ipler, 30-40 sra halinde ve baa geçecek genilikte yuvarlak biçimde balan bu ipler 5 santim ara ile 2 santim genilikte sarlarak boumlanr. Bir yass iggalde büyüklüüne göre 6-7 boum bulunmaktadr.
Yass iggalin arkasndan iggal yününün renginde, uçlar püsküllü dört sra ip sarkmaktadr.
Deve yününden yaplan iggallerin ba arsn aldna Araplar tarafndan inanlmaktadr.
Top ggal: Serçe parmak kalnlnda, bir metre uzunluundaki kendirin üzeri siyah ipek iplikle skça sarlarak uç ksmlar birbirine balanr ve katlanarak iki kor (sra) halinde baa taklr. ggalin birleen uç ksmlarndan püsküllü ipler sarktlr. Püskül iplerinin örgü, kaytan ve bükme çeitleri vardr.