33 medeniyete ev sahiplii yapan, uzunluu ve yüksekliiyle dünyada teki olmayan Surlar, Mekke ve Medineden sonra barnda en çok Sahabeyi barndran ve dier semavi dinlerin tarihinde önemli iz brakan kadim kent Diyarbakr, açk hava müzesi olma konumundan, istedii ekilde faydalanmad gibi, sahip çkan da bulunmuyor.
Söz Haberin Brakn Vatanda Konusun haber ekibi, Diyarbakrn tarihi ve kültürel mirasyla ilgili düüncelerini Diyarbakrdaki vatandalara sordu. te vatandalardan, gelen tepkiler.
DYARBAKIR TARH KOKUYOR
Diyarbakr çok güzel ve tarihi bir yer olduunu ifade eden sa Onar, Diyarbakr görmek için Elazdan geldiini söyledi. Diyarbakrn adeta tarih koktuunu belirten Onar, Maalesef tarihi ve kültürel varlklarmza hiç sahip çkmyoruz. Tarihi yerleri korumalyz, sahip çkmalyz. nsanlarn bilinçlenmesi lazm. Bizde bu bilinç ne yazk ki biraz eksik. Biz millet olarak tarihe gerekli önemi vermiyoruz. Define bahanesiyle tarihi yerleri tahrip ediyoruz dedi.
ENVANTERNN çIKARILMASI LAZIM
Abdürrezzak Erim de Diyarbakrn en az 5 bin yllk bir tarihe sahip olduuna dikkati çekerek, 33 medeniyet hüküm sürdüü kentte bu medeniyetlerin eserlerinin var olduunu kaydetti. Erim, Diyarbakr dünya çapnda bir kültür merkezidir. Kültürel miraslarmza maalesef yeteri kadar sahip çkmyoruz. nsanlarmz bu konuda yeteri kadar bilinçli deil. Kültürlü deil. Kültürün ne demek olduunu bu manada pek bilmiyorlar. Bu çok ac bir ey. Diyarbakr surlar ve Hevsel bahçeleri UNESCO Dünya Miras listesine alnd. Ama biz bu bilinçte deiliz maalesef. Bana göre kültürel mirasmzn bir envanterinin çkarlmas lazm. unu diyebiliriz ki Diyarbakrda kültürel mirasmz yeterince bilinmiyor. Öyle yeler var ki insanlarmz orann kültürel bir deer olduunu bilmiyor. Mesela ben size bir örnek veyim. çkalede bir kilise var. Bende uzunca bir süre orada bir kilise olduunu bilmiyordum. Neden? çünkü oras daha önce askeri bir aland. Yeterince oraya insanlarn gitmedii için bilinmemi. Bu anlamda çalma yapmamz lazm. Halkmzn bilinçlenmesi lazm. Bunu eitimle, konferanslarla, tantmlarla yapmamz lazm diye konutu.
DYARBKIRIN BENZER YOK
Abdurrahim Kiper ise Ben Nideden Diyarbakra geldim. Diyarbakr üstü kadar, altda çok mübarek bir ehir. Burann kymetini iyi bilin. Diyarbakr gibi baka Türkiyede böyle güzel ve mübarek bir kent yok. surlar, Hz. Süleyman Cami, Ulu Cami hakikaten dünyada ei ve benzeri olmayan yerler eklinde konutu.
BU SURLAR AVRUPADA ALSAYDI
Diyarbakr surlarnn vakit kaybetmeksizin restore edilmesi gerektiini anlatan Veysi Ayaz da öyle konutu:
Tarih her toplumun geçmiiyle ilintili bir olgudur. Tarih bize geçmi milletlerin inanç, yaam, kültür, deer, sosyoloji ve felsefesiyle ilgili çok ciddi bilgiler verir. Bizden önce yaam toplumlar kendi tarihleriyle, inanç ve kültürleriyle tanrz. Tarihi eser dediimiz zaman, bunun sanatsal bir kaygyla yaplp yaplamas önemli deil. Tarih dediimiz zaman bireysel çalmalarla yaplm nesneler dahi çok ciddi önem tarlar. Bizi geçmiimizle ilintilendiren ey kültürel mirasmzdr. Bizden önce yaam atalarmz, yada daha farkl toplumlar Anlamann tek yolu kültürel mirasmzdan geçer. Kültürel mirasmza kanmca sahip çkamyoruz. Diyarbakr surlar çin Seddinden sonra uzaydan görülebilen tek eserdir. 5,5 kilometre uzunluundaki bu surlar Avrupada alsayd cam fanus içerisine konulup korunurdu. Ama bizim surlarn belirli dönemlerinde yaplan restorasyon çalmalarnda inaat içileriyle restorasyon yaplm. Arkeolog ve antropologlar yok. Dier farkl alanlarda uzmanlam kiiler yok. sradan insanlarla restorasyon çalmas yapldn gördük. Bununda surlarn dokusuna ne kadar zarar verdiine hepimiz ahit olduk. Surlarn baz bölümlerini gezdiimiz zaman dahi bu tahribat görebiliyorsunuz. Öncelikle bir devlet projesi olarak restorasyon projeleri hazrlanmas ve uygulanmas gerekir. Konyadaki Mevlana müzesine ylda milyonlarca turist ziyaret ederken Diyarbakrda 27 ehit sahabenin yan yana bulunduu ve deiik ilçelerimizde peygamber mezarlarnn olduu halde tantm olmad için turist çekemiyoruz.
DÜNYAYA Y BR ÖRNEK OLABLRZ
Bilal Acar da, surlar koruyamadklar için üzgün olduunu belirterek, Diyarbakrn tarihi çok eskilere dayanyor. Farkl kültürde insanlarn yaad eski gelenekleri olan bir tarih. Bu kültürel miraslar korumamz gerekiyor. Bu miraslarmzla dünyaya iyi bir örnek olabiliriz. Bu kazanmlarmz korumamz gerekiyor. Diyarbakrmzn surlar baya bir harabe gibi. Son yllarda biraz restorasyon çalmas ile biraz düzeltildi ancak bu yeterli deil. Bu insan üzüyor tabi. Buralar korumamz bizim asili görevlerimizden biridir. nsanlarmz kendi tarihi hakknda bilgi sahibi olursa belki de biraz koruma sorumluluuna eriebilirler dedi.
KÜLTÜREL ESERLERMZ HEP ARKA SIRLARDA
Bar Yldrm isimli vatanda ise Diyarbakr büyük medeniyetlere ev sahiplii yapm bir kent. Bu mirastr bizim için. Ama ne yazk ki koruyamyoruz. Sürekli tahrip ediliyor. Gerçekten çok üzücü bir durum. Tarihi yerler ekonomik rant için tahrip ediliyor. Sur içindeki yerleri yklp yeni yeni evler yaplyor. Bu tarihimizin yok edilmesi gibi bir ey. Mesela tarihi Hevsel bahçeleri yeniden yaplandrlmaya balanacakt. On gözlü civarnda koca koca binalar yapld. uan ykm karar alnd ama tahribat yapld. Bence sivil toplum kurulularnn bu konuda bir eyle yapmas gerektiini düünüyorum. uan ekonomi herkesin önceliinde olduu için kültürel eserlerimiz hep arka srlarda kalyor eklinde konutu.
82 BURCU 81 LE TAHSS EDELM
Diyarbakr surlarndaki burçlarla ilgili deiik bir fikrinin bulunduunu aktaran Ramazan Erim, Diyarbakrdaki kültürel varlklarn bir sonraki nesle ulamas için bu elimizdeki mevcut deerleri korumamz gerekiyor. Bunlar için herkesin elini tan altna koymas gerekiyor. Diyarbakrllar olarak kültürel varlklarmza sahip çktmz söylesek kendimizi kandrm oluruz. Yaklak 80 yldr ailemiz bu mahallede yayor. Biz buralarda avlulu ta evlerde yaadk. Buralarda yaarken çok mesut ve mutluyduk. Ama maalesef bugün yüksek binalarda yayoruz ve mutlu deiliz. Buralara gelmemizin nedeni tarihi deerlerimizi koruyamamzdan ötürüdür. Diyarbakr surlarn korumalyz. Benim naçizane fikrim, bu surlarda 82 burcumuz var. Her bir burcu bir ülkemizdeki bir ile tahsis ederek ve her bir il o burcu korumaya yönelik restorasyonunu yaparsa, Türkiye Diyarbakrda birleir. Hem burçlarmz korunur ve hem de turizme büyük bir katl olur diye konutu.
FARKLILIKLARIMIZ ZENGLKTR?
Aziz Bey ise Diyarbakrn son yllarda kymetinin bilinmeye baladna savunarak, öyle dedi: Birçok medeniyete ev sahiplii yapm kadim bir ehir. Fakat maalesef tam olarak hak ettii deeri bulamayan bir ehrimiz. nallah bundan sonra yaplacak çeitli faaliyetlerle hak ettii deeri bulacaktr. Gerek airler, edebiyat adamlar, sanatçlar ve bilim adamlarn yetitiren çok zengin bir ilimiz. Bunlarla tannmasn ve bilinmesini istiyoruz. Bizde bu ehrin evlatlar olarak bu ehrin musiki deerlerine sahip çkmaya çalyoruz. Bu güzel eserleri yeni nesillere aktarmaya çalyoruz. Birlik, beraberlik ve kardelik içerisinde çeitli farkllklarmz birer zenginlik olarak görerek, yeni nesiller için daha yaanlr bir dünya oluturmalyz.
ANZELE NEDEN KAPATILDI?
Diyarbakrn mehur Anzele suyunun zaman içerisinde unutturulmaya çalldn ifade eden Zülküf Uluçay, Diyarbakrda kapatlan ve yok edilen Anzeleyi dile getirmek isterim. Ayn su ve ayn balk anlurfada da var. Halbuki Anzele Anzilhann abisidir. Ayn su ve ayn balk Diyarbakrda da var. Biz çocukken orada balklarla yüzmeyi örendik. Bu su salahaneye akyordu. Oradan da dabakhaneye oradan da Alipnara akyordu. Ama yok edildi. Bunun tekrar gündeme getirilmesi ve yaatlmas lazm. Aslnda bu ilerde devletin katksnn olmas lazm. Devletin öncülüü olmasa insanlar bir ey yapamaz. Bu surlar dünyann neresinde olsa oras turizm ehri olur. Bugün balkl göle gidin oras turist kaynyor. Diyarbakra niye gelmesinler?