Türkiye demokrasisi, 16-17 Eylül 1961 tarihlerinde en kara günlerinden birini yaad. 1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yl babakanlk yapan Adnan Menderes ile arkadalarnn idamnn üzerinden 60 yl geçti.
Aydnl çiftçi bir ailenin çocuu olarak dünyaya gelen Menderes, siyasete 1930da, Serbest Cumhuriyet Frkasnn bir kolunu organize ederek balad. Partinin kendini feshetmesinden sonra CHPye geçen Menderes, 1931 seçimlerinde Aydn milletvekili seçildi.
smet nönü ile çiftçiyi Topraklandrma Kanunu görümeleri srasnda görü ayrlna düen Menderes, parti içi muhalefetten dolay 1945 ylnda CHPden ihraç edildi.
Adnan Menderes, CHPden birlikte ihraç edildikleri arkadalar Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralk 1945te Demokrat Partiyi (DP) kurdu.
DP, 14 Mays 1950deki seçimlerde büyük bir baarya imza atarak yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çkard. CHP ise ayn seçimde yüzde 39,4 oy ile 63 milletvekili çkarabildi.
TBMM Bakanlna Refik Koraltan, Cumhurbakanlna DP Genel Bakan Celal Bayar seçilirken yeni hükümet ise Adnan Menderes babakanlnda kurularak 22 Maysta göreve balad. Köprülü, bu kabinede dileri bakan oldu.
EZAN ASLINA DÖNDÜRÜLDÜ
Adnan Menderesin 10 yllk babakanl döneminde Türk iç ve d politikasnda büyük deiimler oldu.
Birinci Menderes Hükümetinin ilk icraat fazla masraf olduu gerekçesiyle devlete ait otomobilleri satmak oldu. Menderes döneminde paralara mevcut cumhurbakannn resminin baslmas uygulamas kaldrld.
Bu uygulamayla Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu ve ilk Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatürkün resimleri tekrar paralara baslmaya baland.
Menderes Hükümeti, Arapça ezan okuma yasan kaldrarak dini özgürlüklerin önünü açt. Eitim ve öretim kurumlarndan laiklik adna kaldrlan din eitimi de Menderes döneminde, dördüncü snftan itibaren velinin isteine bal olarak yeniden verilmeye baland.
KOREDEK BAARININ NATO ÜYELNDEK ETKS
Menderes Hükümeti tarafndan, 25 Temmuz 1950deki Bakanlar Kurulu toplantsnda Koreye askeri bir kuvvet gönderilmesine karar verildi.
Türk askerinin Koredeki baars Türkiyenin NATOya üye olmasnda etkili oldu. Türkiye tarafndan NATOya girmek için ilk bavuru 11 Mays 1950de yaplmt. Adnan Menderes Hükümeti döneminde ise Türkiye, 1952de NATOya tam üye kabul edildi.
MENDERESN EKONOMK KALKINMA ATILIMLARI
Devletin ekonomik hayata müdahalesini youn ekilde eletiren Menderes, iktidara geldii ilk günden itibaren ekonomide liberal bir politika izledi. Menderesin politikalaryla ekonomide kalknma dönemine giren Türkiyede, serbest piyasa ekonomisine geçie hz verildi.
thalata getirilen kstlamalar kaldran Menderes hükümeti tarafndan kredi faizleri düürülerek özel sektörün daha fazla kredi kullanm tevik edildi. Gelen kredilerin özellikle tarm alannda kullanlmas önerilirken tarmda makineleme çalmalar balad.
Yabanc sermaye giriini tevik etmek amacyla yasal mevzuat hazrlanarak KTlerin özel sektöre devri öngörüldü.
Ülkede yeni sanayi tesisleri, 1954 ylnda Türkiye Vakflar Bankas kuruldu. Bu dönemde Türkiyenin gayrisafi milli haslas ylda ortalama yüzde 9 büyüdü.
1954 GENEL SEçMLERNDE KNC BÜYÜK ZAFER
2 Mays 1954te yaplan genel seçimlere katlm, hiçbir kanuni zorlama olmamasna ramen yüzde 88,63 gibi oldukça yüksek oranda gerçekleti.
DP, yüzde 56 oy oranyla cumhuriyet tarihinin en yüksek oyunu ald ve Meclisteki milletvekili sandalyelerinin yüzde 93ünü kazand.
DARBENN AYAK SESLER: 6-7 EYLÜL OLAYLARI
Demokrat Partinin 1954te kazand bu zaferin ardndan, Kbrsta yaanan sorunlar tüm arlyla hissedilmeye baland.
Kbrs konusunun müzakere edilmesi için 29 Austos 1955te gerçekletirilen Londra Konferansndan, Türkiyede yaanan 6-7 Eylül olaylar nedeniyle bir sonuç alnamad.
Atatürkün Selanikteki evinin bombalandna ilikin haberlerle balayan 6-7 Eylül Olaylar, skyönetim ilan edilerek ancak bastrlabildi.
Olaylar bastrlana kadar stanbulda Rumlara ait çok sayda kilise, okul, i yeri yamaland, yakld. Binlerce Rum, uzun yllardr yaadklar topraklardan ayrlmak zorunda kald.
DÜEN UçAKTAN YARA ALMADAN KURTULDU
Kbrs konusunda 11 ubat 1959da imzalanan Londra ve Zürih anlamalar ile bamszlk, iki toplumun ortakl, toplumsal alanda otonomi ve çözümün Türkiye, Yunanistan ve ngiltere tarafndan garanti edilmesi ilkelerine dayandrld. Bu da Kbrs Cumhuriyetinin resmen 16 Austos 1960ta kurulmasn salayan sürecin en önemli adm oldu. Bu süreçte Babakan Menderesin yan sra Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu etkin rol üstlendi.
17 ubat 1959da Kbrs konusunda Yunanistanla imzalanan ikili antlamann ardndan üçlü görümeler için ngiltereye giden Menderesin uça, Londra Gatwick Havaliman yaknlarnda alçalrken dütü. Menderes bu kazadan yara almadan kurtuldu.
DP, 27 Ekim 1957de yaplan genel seçimlerde yüzde 9,3lük kaypla yüzde 47,30 oy ald.
Menderes, seçimlerin ardndan parti içinde öz eletiriye giderek seçim sonuçlarn tekilatn yeterince çalmamasna, basnda yer alan yalan haberlere balad.
27 MAYIS 1960 ASKER DARBES
Türk Silahl Kuvvetleri içindeki baz general ve subaylarn oluturduu 38 kiilik Milli Birlik Komitesi, 27 Mays 1960ta sabaha kar yönetime el koydu.
Darbeciler, TBMM ve Anayasay feshetti ve siyasi faaliyetleri askya ald. Cumhurbakan Celal Bayar, Babakan Adnan Menderes, DPli milletvekilleri, hükümet üyeleri, Genelkurmay Bakan Orgeneral Rütü Erdelhun ile baz üst düzey kamu görevlileri gözaltna alnd.
Adnan Menderes, ayn gün yurt gezisi kapsamnda bulunduu Kütahyada Albay Muhsin Batur tarafndan gözaltna alnarak Ankaraya götürüldü ve daha sonra dier tutuklu DP üyeleriyle Yassadada hapsedildi.
Menderes ve dier DP üyeleri, bulunduklar Yassadada kurulan Yüksek Adalet Divan tarafndan yarglanmaya balad.
SANIKLARA SAVUNMA HAKKI TANINMADI
Menderes ve hükümet üyelerinin yargland davalar Yassada Spor Salonunda görüldü.
Celal Bayarn 1 numaral sank olduu davada, dönemin Babakan Menderes ise onun yanndaki sandalyede oturdu.
Türk halk, demokrasi getireceini iddia ederek demokrasiyi yarglayan davalar Yassada Saati programyla radyodan takip etti.
Mahkeme sürecinde sanklara kötü muamele edildii de gündeme geldi. Darbecilerin, Düükler Yassadada ismiyle sanklar küçük düürmek amacyla çektikleri film de dönemin kabul edilemez görüntüleri arasna girdi.
Sanklarn Yassadaya gidileri srasnda görüntü çekilmedii için Bayar ve Menderesin yeniden motordan indirilerek adaya getirildikleri anlar bir kurmaca içinde çekildi. Bu süreçte Menderes bata olmak üzere hiçbir sana savunma hakk tannmad.
Davalarda, Hakim Salim Baolun Anlatn, buralara cevap verin sözleri üzerine Arz edeyim efendim eklinde iddialara cevap vermeye çalan Menderesin sözleri hep Ksa kes ifadeleriyle yarm braktrld.
Be ay sonra ilk kez hakim karsna çkarlan Menderes, ruh halini u sözlerle anlatt:
Dört-be aydan beri tamamyla tecrit vaziyetinde bulunuyorum ve tek bir odann içinde ve günün 24 saatinde her saat deien bir nöbetçi subayn nezareti altnda hiç kimse ile konumak imkan mevcut olmamak art ile yayorum. Bu itibarla konuma takatim hakikaten zaafa uram bulunuyor.
MAHKEME HEYET 592 SANIKTAN 288 çN DAM STED
Yassadadaki yarglamalar, 14 Ekim 1960ta balayp 15 Eylül 1961de karara baland. Toplam 19 dosyada toplanan davalar anayasay ihlal davasyla birletirildi.
Tutuklular vatana ihanet, Meclis iç tüzüünün deitirilmesi, Krehirin ilçe yaplmas, CHPnin mallarna el koymaktan suçlu bulundu. Yassada durumalarnda 6-7 Eylül olaylarndan da DP sorumlu tutuldu.
592 sanktan 288i için idam istendi. Karar açklayan Yüksek Adalet Divan, 15 san idam cezasna çarptrd.
Eski Cumhurbakan Celal Bayar, eski Babakan Adnan Menderes, eski Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu, eski Maliye Bakan Hasan Polatkann idam kararlar oy birliiyle alnd.
Eski TBMM Bakan Refik Koraltan, eski TBMM Bakanvekilleri Agah Erozsan, brahim Kirazolu, eski Tahkikat Komisyonu Bakan Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kiriçiolu, Bahadr Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akit, Osman Kavrakolu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Bakan Rütü Erdelhun hakkndaki idam kararlar ise oy çokluuyla alnd.
BAZI SMLER AFFEDLD
Aralarnda eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, stanbul Valisi ile stanbul Belediye Bakannn da bulunduu 31 sank hakknda ise müebbet hapis cezas verildi. Sanklardan 92si 6 yl ile 20 yl arasnda ar hapis, 94ü 5 yl ar hapis cezasna çarptrld. Baz sanklar ksa süreli hapis cezasna çarptrlrken bazlar beraat etti.
Birçok yabanc ülke lideri, idamlarn durdurulmas için Cemal Gürsel bakanlndaki Milli Birlik Komitesine defalarca çarda bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlu dndakilerin idam cezasn affetti. Celal Bayarn cezas ya haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.
BEYAZ GÖMLEK GYDRLD
Fatin Rütü Zorlu ve Hasan Polatkan, 16 Eylül 1961de sabaha kar idam edildi.
Menderes ise 17 Eylül 1961de salk muayenesini yapan doktor heyetinden salam raporu alnmasnn ardndan, mral Adasna götürüldü.
lk durak, komutann odas oldu. dam karar yüzüne okundu. Menderesin dilinden Allah milletimize zeval vermesin. cümlesi döküldü. dam sehpasna gitmeden önce din görevlisi ile birkaç dakika konutu. Ardndan beyaz gömlek giydirildi.
SON SÖZÜ DEVLETM VE MLLETME EBED SAADETLER DLERM
Menderesin idam sehpasna çkarldktan sonraki son sözleri, Hayata veda etmek üzere olduum u anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karm ve çocuklarm efkatle anyorum... oldu.
Menderes, 17 Eylülde saat 13.21de mral Adasnda idam edildi.
Yeter söz milletindir. diyerek çkt siyaset yolunda güçlü Türkiye hayalini, politikalar ve kalknma atlmlaryla gerçekletirmeye çalan Menderes ve arkadalar demokrasi ehidi olarak tarihine geçti.
- TBMM itibarlarn iade etti
TBMM tarafndan 11 Nisan 1990da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadalarnn itibarlar iade edildi.
Ayn kanun uyarnca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlunun naa, 17 Eylül 1990da mraldan alnarak devlet töreniyle stanbul Vatan Caddesinde yaptrlan ant mezara tand.
YASSIADANIN TARH 61 YIL SONRA DET
Cumhuriyet tarihinin en karanlk dönemlerinden birine ev sahiplii yapan, ismi yass, nam yasl ada, Demokrasi ve Özgürlükler Adas olarak yeniden dodu.
Yassadann ismi 2013te Demokrasi ve Özgürlükler Adas olarak deitirildi. 2015te de yeniden düzenleme faaliyetlerine balanarak, kültür ve kongre merkezi haline getirilmesine karar verildi.
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann talimatyla balatlan proje kapsamnda, 27 Mays 1960 askeri darbesinin zulmüne urayan Demokrat Partili 592 siyasetçinin 15 ay boyunca hücrelerde ve zindanlarda tutulduu Yassadann tarihi 60 yl sonra Demokrasi ve Özgürlükler Adasna dönütü.
Demokrasi ve Özgürlükler Adas, 27 Mays 1960 darbesinin 60. ylnda Yassada; demokrasi ve milli iradeyi yanstacak müze, kütüphane, konferans salonu ve Demokrasi Feneri gibi birçok sembol yapyla yenilenerek özel bir törenle halka açld.
Türkiyenin demokrasi ve siyasi tarihinin utanç vesikalar olan darbe, tutuklamalar ve yarglamalar ülkenin genç nesillerine öretilerek, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlunun aziz hatralarnn yaatlmas için adada darbe yarglamalarna sahne olan spor salonu 27 Mays Müzesine dönütürüldü.
Adadaki yaplardan biri de dünyann demokrasi tecrübesi ve insan haklar tarihinin aktarld Demokrasi ve Özgürlükler Müzesi olarak deerlendirildi. Kütüphanesi ve sergi alanlaryla birlikte ada, tam anlamyla bir açk hava müzesi olarak tasarland.
Adada uluslararas alanda üst düzey katlmclarn da misafir edilebilecei dikkate alnarak 123 odal kongre oteli, her türlü toplantya ev sahiplii yapabilecek 500 kiilik kongre merkezinin yan sra cami, ant ve park ile meydanlar da ina edildi.
YASSIADA YARGILAMALARININ HUKUK DAYANAI KALDIRILDI
TBMM Bakan Mustafa entopun ilk imza sahibi olduu, AK Parti ve MHP milletvekillerinin imzasn tayan, 1924 Tarih ve 491 Sayl Tekilat Esasiye Kanununun Baz Hükümlerinin Kaldrlmas ve Baz Hükümlerinin Deitirilmesi Hakknda Geçici Kanunun Baz Maddelerinin Yürürlükten Kaldrlmas ve Neden Olunan Maduriyetlerin Giderilmesi Hakknda Kanun Teklifi, 23 Haziranda Mecliste oy birliiyle kabul edildi.
Söz konusu kanunla Yüksek Adalet Divannn kulland yetkilerin hukuki dayanan oluturan ve halen yürürlükte bulunan kanun hükümleri geçmie dönük yürürlükten kaldrld.
Yeni dava yolu öngörülerek Yüksek Adalet Divannn kuruluuna ve yetkilerine ilikin kanun hükümlerinin yürürlükten kaldrlmasyla hükümsüz hale gelen kararlardan kaynaklanan zararlarn tazminine imkan saland ve kararlarnn adli sicil ve her türlü ariv kaytlar silindi.
TÜRK SYASETNN çALIKAN SM: HASAN POLATKAN
27 Mays 1960 darbesinin ardndan dönemin Babakan Adnan Menderes ve Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu ile idam edilen Maliye Bakan Hasan Polatkan, çalkanl ve baarl icraatyla ön plana çkan bir isimdi.
Polatkann yargland durumalarn basavcs Altay Ömer Egesel 22 yl sonra Polatkana yazk oldu ifadelerini kullanrken, ei Mutahhare Polatkan ise Bu kadar kendini iine veren bir insan asacana, brak bu memlekette çalsn. Ne zihniyet ne ahsi ksmet ne talih...Biz böyle gümbürtüye gittik. deerlendirmesini yapmt.
Genç yanda baarlar ve çalkanlyla çevresinin takdirini kazanan Polatkan, 1. Dünya Sava yllarnda 1915te Eskiehirde dünyaya geldi.
Kurtulu Sava döneminde yokluk ve sknt dönemlerinde zor artlar altnda eitimini sürdüren Polatkan, evde ve i yerlerinde elektriin olmad bu dönemde Eskiehirde sokak lambalarnn altnda kitap okurdu.
Hasan Polatkan, eitim ald okullar birincilikle bitirdi. Okul yllarnda ticari, iktisadi konular içeren yaynlara ilgi duyan Polatkann Türkiye ekonomisi hakkndaki görülerinin netlemesi de bu döneme denk geldi.
Temmuz 1946da yaplan seçimlerde Eskiehirden Demokrat Parti aday olarak milletvekili seçilen Polatkan, Eskiehirin Krm Tatarlarndan Seyit çiftkurtun kz Mutahhare Hanmla 1949 ylnda evlendi. Evliliinden Sema ve Nilgün adnda iki kz çocuu olan Polatkann en büyük özelliklerinden biri de ailesine dükünlüüydü.
Polatkan, Mays 1950 seçimlerinde yine Eskiehirden Demokrat Parti milletvekili seçilirken, birinci Adnan Menderes hükümetinde çalma Bakan olarak görev ald.
stifa eden Halil Ayann yerine Maliye Bakanlna getirilen Polatkan, ikinci ve üçüncü Adnan Menderes hükümetlerinde de bu görevi yürüttü.
Polatkan, Aralk 1955te bu görevden istifa ederken, bir sene sonra Aralk 1956da tekrar Maliye Bakanlna getirildi. 27 Ekim 1957de yaplan genel seçimlerde Eskiehirden dördüncü defa Demokrat Parti milletvekili seçilen Polatkan, askeri darbeye kadar bu görevini sürdürdü.
KABNENN EN SALAM VEKLLERNDEN BR
Dönemin muhalif yazarlarndan Metin Tokerin yönetimindeki Akis dergisinin 1 Ocak 1955 tarihli saysnda Hasan Polatkan için u ifadeler kullanlyordu:
Hasan Polatkan bir çalkan vekildir. çok zaman saat sekizde (aksam ve sabah) onu makamnda bulmak kabildir. Demokrat Parti iktidarnn bütçesini derleyip toplamak o kadar kolay olmasa gerek... Polatkan bunu muvaffakiyetle yapt için kabinenin en salam vekillerinden biridir ve sarslmas için hiç ama hiçbir sebep mevcut deildir. Türkiyeye denk bir bütçe hediye eden ilk kabinenin Maliye Vekili olmas kendisine daima eref verecektir.
ç VE çFTçLER çN EMEK VERD
Polatkan, siyasi hayat boyunca çiftçiler ve içiler için birçok yeniliin yolunu açt.
Ülkesini ve insann her yönden iyi tanyan Polatkan, Tarm Bakanlnn bütçesi için Nüfusunun yüzde 81i çiftçi olan bir memlekette Tarm Bakanlna ayrlan para, Emniyet Umum Müdürlüüne ayrlan paradan daha az olacak olursa bu, hakikaten üzülmeye deer bir noktadr. deerlendirmesinde bulunmutu.
Polatkan içilerin salk ve giyim artlarnn iyiletirilmesi için de youn çaba sarf etti.
DAMA GDEN SÜREç
Hasan Polatkan, Babakan Menderesle 26 Mays 1960ta Eskiehirdeki programlara katlrken, askeri darbenin yönetime el koyduunu sabah saatlerinde ei Mutahhare Polatkandan örendi.
Menderesle birlikte Kütahyaya geçen Polatkan, burada ihtilal kuvvetleri tarafndan tutuklanarak Ankara Harp Okuluna sevk edildi. Polatkan, burada bir süre bekletildikten sonra dier Demokrat Partililerle birlikte Yassadaya gönderildi.
Bu süreçte ikenceye de maruz kalan Polatkann ailesi, ziyaretleri srasnda onun elinin üzerinde sigara yanklar olduunu gördü.
Yassadadaki kötü muamelelere dayanamayan Polatkann bir askere Bizi öldürecekseniz hemen öldürün ama lütfen bu hakaretleri durdurun. Artk tahammül edemiyorum. feryadnda bulunduu ailesi tarafndan dile getirildi.
Polatkan, 14 Ekim 1960ta balayan durumalarda Ali par, Barbara, Ankara ve stanbul Olaylar, Anayasay hlal ile Vinileks dosyalarndan yargland. Uzun yarglamalar sonras suçlu bulunan Polatkan, 15 Eylül 1961de idam edileceini örendi.
YARGILANMASINA SEBEP OLAN KANUNUN ALTINDA MZASI OLANLAR YARGILANMADI
CHP Mallarnn Yasayla Hazineye Aktarlmas Davas sanklarndan Polatkan, son savunmasnda, CHP Mallarnn Hazineye adesi Kanununun altnda imzas olan ancak daha sonra Demokrat Partiden istifa eden vekiller yerine kendisinin neden bu kanundan dolay yarglandn sorarak yarglamadaki usulsüzlüe dikkati çekmiti.
Polatkan, 2 Austos 1961 tarihli son savunmasnda Yassadada neden yarglandklarnn asl sebebini öyle açklamt:
Diktaya gidi vehmine ve isnadna delil olarak gösterilen CHP Mallarnn Hazineye adesi Kanununu teklif eden, Meclis kürsüsünde müdafaasn yapan baz mebuslar bugün bu davann müsebbiplerinden olan CHP safnda bulunduu için suçlular arasnda görünmüyor. 1950den 28 Nisan 1960 tarihine kadar 10 yl mebusluk yapan ve 27 Maystan bir ay önce istifa edenler de suçlular arasnda deil. O halde itham edilmemizin, suçlu görülmemizin hakiki sebebini diktaya gidie delil diye gösterilen baz kanunlar kabul etmek deil, 27 Mays 1960 günü Demokrat Parti iktidarnn kadrosu veya hükümeti içinde bulunmu olmamz tekil ediyor.
POLATKANIN SON SÖZLER
16 Eylül 1961de sabaha kar gerçekleen infazdan önce yanna gelenler arasnda bulunan hemehrisi bir üstemenle konuan Polatkann son sözleri ise Karma ve çocuklarma söyleyin, suçsuzum. Allaha ve vicdanma güveniyorum. Ayn sözleri anneme ve kardelerime de söyleyin. oldu.
Daraacna getirilen Polatkan, sandalyenin üzerine çkarlp boynuna ilmek takldnda ise p, gömleimin üzerinde kalmasn. diyerek hayata gözlerini yumdu.
HAKM SONUCU SÖYLEM
Polatkan, Yassadada uzun savunmasn yaptktan sonra idam karar verilmeden önce hakimden Kardeim uzatma, sizi buraya gönderen güç cezalandrlmanz istiyor bir an önce bitir de yemee gideceiz. cevabn almt.
dam sonrasnda Polatkan ailesi çok zor dönemler geçirdi. Zaten yal olan annesi Hafz Hac Gülsüm Hanma olunun idam edildii söylenmedi. Olunun Pakistana sürgüne gönderildii söylenen Gülsüm Hanm, olunun idam edildiini örenmeden hayata gözlerini yumdu.
22 YIL SONRA GELEN ACI TRAF
Yassada durumalarnn Basavcs Altay Ömer Egesel, 27 Mays 1960 askeri darbesinden 22 yl sonra 17 Eylül 1982 tarihinde Tercüman gazetesine verdii röportajda bir itirafta bulunarak Hasan Polatkana yazk oldu. dedi.
Egesel verdii röportajda u ifadeleri kulland:
15 idam karar verildi. Milli Birlik Komitesi de bunlarn üçü için evet dedi. dam edilmelerini istemezdim. Bana göre idam edileceklerin banda Celal Bayar gelirdi. Ve idam listesinde Hasan Polatkan en son srada yer alrd. Polatkana yazk oldu.
DI POLTKANIN CESUR DEVLET ADAMI: FATN RÜTÜ ZORLU
Merhum Babakan Adnan Menderes ve Maliye Bakan Hasan Polatkan ile 27 Mays 1960 askeri darbesinin ardndan idam edilen Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu, Türk d politikas ve Kbrs konusunda att cesur admlarla Türkiyenin önemli devlet adamlar arasnda yer ald.
1910 ylnda stanbulda dünyaya gelen Fatin Rütü Zorlu, orta ve yüksek örenimini tamamladktan sonra 1932 ylnda Hariciye Vekaletine meslek memuru olarak girdi.
Dileri Bakanl ktisat ve Ticaret Dairesine 1946 ylnda Genel Müdür olan Zorlu, 1952de NATO Daimi Delegesi olarak atand. Zorlu, 1954 ylnda çok çetin pazarlklar yaparak NATOdan Türk Silahl Kuvvetlerinin ilk zrhl tümeni için gerekli teçhizat ald.
Menderesin davetiyle 1954 ylnda büyükelçilik görevinden ayrlarak Demokrat Partiden (DP) aday olan Zorlu, çanakkaleden milletvekili seçildi ve kurulan kabinede devlet bakan ve babakan yardmcs olarak görev yapt.
Zorlu, bu görevi süresince Birinci Londra Konferans, Badat Pakt, Bandung Konferans, Türkiye-Orta Dou ve Türkiye-ABD ilikileri gibi konularda politikann belirlenmesinde etkin rol ald. 1955 Bandung Konferansnda Türk heyetine bakanlk eden Zorlu, konferansa katlan balantsz ülkelere her türlü emperyalizme kar olmak ilkesini kabul ettirdi.
Zorlunun bu tavr sadece SSCB tarafndan deil, yurt içinde de eletirilmesine neden oldu. Zorlu, Amerikan sözcüsü gibi davranarak bamszlklarn yeni kazanan bu devletlere liderlik etme frsatn kaçrmakla suçland.
Kbrs konusuna büyük önem veren Zorlu, 1955 ylnda Türkiyenin Kbrs tezini açklad. 6-7 Eylül olaylarndan sonra Kasm 1955te kabineden istifa eden Zorlu, Temmuz 1957de Basn lerinden Sorumlu Devlet Bakan oldu.
Demokrat Partinin kurucularndan ve Dileri Bakan olan Fuad Köprülü ile hayli uzun süren bir çekime içine giren Zorlu, 1957 seçimlerinden sonra 25 Kasm 1957de Dileri Bakanl koltuuna oturdu.
ZORLUNUN GRMLERYLE ORTAK PAZARA BAVURULDU
Türkiyenin ekonomik meseleleriyle de yakndan ilgilenen Zorlu, ülkeye bol miktarda sermaye çekmeyi baard. Türkiyede 1957 ylnda ciddi ekonomik skntlar yaanmasna ramen DP tekrar iktidar oldu. Batl müttefiklerinden istedii ölçüde yardm alamayan Türkiye, Zorlunun da katksyla SSCBye yöneldi.
Ortak Pazara üye olma konusuna önem veren Zorlu, bunun sadece ekonomik deil siyasi açdan da getirileri olduuna dikkati çekiyordu. Bu nedenle Yunanistann bavurusundan hemen sonra Zorlunun giriimleriyle Türkiye, 1959da Avrupa Birliinin temeli olan Ortak Pazara üyelik bavurusunda bulundu.
Türkiyenin SSCB ile ivme kazanan ticari ilikileri, Batl müttefiklerinin tepkisine neden oldu.
ZORLUNUN KIBRIS çN VERD MÜCADELE
Zorlu, Menderes tarafndan 1954 seçimlerinin hemen ardndan Kbrs sorunuyla ilgilenmek üzere görevlendirildi ve bu konuda Türkiyeye büyük katklar salad.
Bizim Kbrs diye bir meselemiz yoktur. diyen dönemin Dileri Bakan Fuad Köprülünün aksine Babakan Yardmcs Zorlu, Kbrs adasnn tekrar kazanlmas için büyük bir gayret gösterdi.
Kbrs konusunu incelemek ve politika belirlemek için bir komisyon kuran Zorlu, Kbrsn Türkiye ile balarn ortaya koyan belgeleri bir araya getirerek Beyaz Kitap hazrlad. Türkiyenin Kbrs konusundaki hakllnn tüm dünyaya anlatlmas için önemli bir kaynak olan kitap, ngilizce ve Franszcaya çevrilerek yabanc temsilciliklere datld.
Kbrs halkna büyük destek veren Zorlu, 1958 ylnda Kbrsn Yunanistana balanmasn hedefleyen silahl örgüt EOKAnn faaliyetlerine kar Türk Mukavemet Tekilatnn kurulmasnda önemli rol oynad. Bu mücadele, Londra ve Zürih Anlamalarnn imzalanmas, Türkiyenin Kbrs üzerindeki haklarnn hukuki olarak garanti altna alnmasyla sonuçland. Zorlu, Türkiyeyi, Kbrs Türk halknn ve yeni kurulacak Kbrs devletinin üç garantör devletinden biri olmasn salad.
Dönemin Yunan Dileri Bakan Evangelos Averof, 5 Aralk 1958te Birlemi Milletler Genel Kurulunda yaplan Kbrs görümelerini yllar sonra 1984te, Davay kaybettik, Zorlu kazand. Kbrsn bamszla kavuturulmasndan baka çkar yol olmad üzerinde mutabk kaldk. diye anlatmt.
Zorluyu Yassadaya götüren süreçte muhalifleri, onun Kbrs mücadelesindeki tavrn negatif propaganda amacyla kulland.
Selanikte Atatürkün evine bomba atld iddia edilen bir haberin ardndan Türkiyede 6-7 Eylül 1955 olaylar yaand. Olaylarda, stanbulda aznlklara ait çok sayda kilise, okul, i yeri yakld, yamaland, binlerce aznlk, uzun yllardr yaadklar topraklardan ayrlmak zorunda kald.
O dönem kendisine husumet besledii iddia edilen Demokrat Parti kurucularndan Dileri Bakan Fuad Köprülü de 27 Mays 1960 darbesinden sadece 8 gün sonra bir gazeteye verdii röportajda, 6-7 Eylül olaylaryla ilgili Fatin Rütü Zorlu ve Menderesi suçlayarak, Bu müessif hadisenin ba tertipçisi ve müsebbibi bizzat Menderesti. Kbrs fethetmek için bu ekilde bir yol takip etmeyi doru bulmutur. ifadelerini kulland.
Atatürkün evinin bombalanmas hadisesinin de bir tertip olduunu ileri süren Köprülü, Bizzat tertipçisi Menderestir. Kendisine bu akl yine Kbrs fatihlerinden Zorlu vermitir. iddiasnda bulundu.
Bu iddialar üzerine Yassadada alelacele 6-7 Eylül olaylar davas açld.
Fatin Rütü Zorluyu politikalarndan dolay sert bir ekilde eletiren ve mahkum olmasna neden olan yaynlara imza atan gazetecilerden Orhan Birgit, yllar sonra TBMM Darbeleri Aratrma Komisyonunda görülerini anlatrken bir itirafta bulunarak, Bugünkü Kbrsn yaradlnda isimsiz kahraman deerlendirmesinde bulundu.
Yassada yarglamalarnda, Türkiyeyi temsilen 29 Austos 1955te yaplan Londra Konferansna katlan Fatin Rütü Zorlunun, Adnan Menderese gönderdii Kbrs konusunda hükümetin elinin güçlenmesi için gerekli tedbirlerin alnmasn talep ettii telgraf, 6-7 Eylül olaylarnn hükümet tarafndan tertip edildii iddialarna dayanak gösterildi ancak yarglamalar srasnda bahsi geçen telgraf bir türlü bulunamad.
Zorlu durumalarda bu telgraf yalanlamad, tedbirlerden kastnn diplomatik önlemler olduunun özellikle altn çizdi ancak mahkeme heyetini ikna edemedi. Yaklak üç ay süren ve 5 Ocak 1961de sona eren davada, Adnan Menderes ve Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu 6ar yl hapse mahkum edildi.