Türk demokrasi tarihinin kara lekelerinden biri olan ve milletin vicdannda derin yaralar açan darbenin üzerinden 62 yl geçti.
Tarihe bir utanç vesikas olarak geçen 27 Mays 1960 ihtilaliyle Anayasa ve TBMM feshedilirken ülkenin babakan ve iki bakan idam edildi.
Takvimler 1960 yln gösterdiinde, Türkiye Cumhuriyeti 37 yandayd. ktidarda, 10 yl önce ülkedeki tek parti devrine son veren Demokrat Parti (DP) bulunuyordu. Babakan koltuunda 14 Mays 1950 ve 2 Mays 1954 seçimlerinden zaferle çkan Adnan Menderes oturuyordu, Cumhurbakan ise Celal Bayard.
7 partinin katld 14 Mays 1950deki seçimlerde, DP ilk büyük zaferini kazanm, yüzde 53 oy ve 416 milletvekili ile Meclise girmi, CHP ise ancak 69 sandalye kazanabilmiti.
DPnin ilk yllarnda yapt en önemli icraatlarn banda, Türkçe okunan ezann tekrar Arapça okunmasna dair kanunun Meclise sunulup kabul edilmesi gelmiti.
Katlmn yüzde 88,63 gibi oldukça yüksek bir oranda gerçekletii 1954 seçimlerinde, Türkiye Cumhuriyetinin en yüksek oyunu alarak iktidarda kalmay baaran DP, ilk yllarndan itibaren sivil ve askeri kanadn muhalefetiyle kar karya kald.
Selanikte Atatürkün doduu evin yanndaki Türk konsolosluunun bahçesine atlan iki bombadan birinin patlad, evin ve konsolosluk binasnn camlarnn krld haberi üzerine Ankara, stanbul ve zmirde halkn sokaa dökülmesiyle 6 Eylül 1955te balayan 6-7 Eylül Olaylarnda, aznlklarn yaadklar semtlerde yangnlar çkarlm, kiliselere ve mezarlklara saldrlarda bulunulmutu. 6-7 Eylül olaylarna ilikin Yassadada dava açlmasnda en büyük rol, Fuad Köprülünün olmutu.
27 Mays 1960 darbesinden sadece 8 gün sonra bir gazeteye röportaj veren Köprülü, 6-7 Eylül Olaylar ile ilgili, dönemin Babakan Yardmcs Fatin Rütü Zorlu ve Babakan Adnan Menderesi suçlayarak, Bu müessif hadisenin ba tertipçisi ve müsebbibi bizzat Menderesti. Kbrs fethetmek için bu ekilde bir yol takip etmeyi doru bulmutur. ifadelerini kulland.
Atatürkün evinin bombalanmas hadisesinin de bir tertip olduunu ileri süren Köprülü, Bizzat tertipçisi Menderestir. Kendisine bu akl yine Kbrs fatihlerinden Zorlu vermitir. iddiasnda bulundu. Bu iddialar üzerine, darbeden sonra Yassadada alelacele bir 6-7 Eylül Olaylar davas açlm ve Adnan Menderes ile Fatin Rütü Zorlu, altar yl hapis cezasna çarptrlmt.
DPnin kurucularndan ve Dileri Bakan olan Fuad Köprülü ile hayli uzun süren bir çekime içine giren Zorlu, 1957 seçimlerinden sonra 25 Kasm 1957de Dileri Bakanl koltuuna oturdu. Fuad Köprülünün kiisel husumeti nedeniyle böyle bir röportaj verdii ve Zorlunun mahkum edilmesini istedii iddia edilmiti.
- 9 Subay Olay
DP, 1957 seçimlerinde oy kaybetmi olmasna ramen 424 sandalye kazanmay baard. Seçimlerden ksa süre sonra yaanan 9 Subay Olay, ordu içinde bir grup subayn hükümete komplo hazrlamak suçundan tutuklanp yarglanmalar eklinde gerçekleti. DPnin iktidara gelmesinin ardndan bir grup subayn ordu içinde kurduu örgüt, 1950li yllarn ikinci yarsnda genilemeye balad.
Hükümete yaplan ihbar neticesinde ortaya çkan grup, DP iktidarna kar darbe düzenlemek amacyla kurulmutu. 9 Subay Olay, yaklak 3 yl stanbulda etkinlik gösteren, ordu içindeki gizli örgütün ksa dönemde zayflamasyla son buldu.
- stanbul ve Ankarada skyönetim ilan edildi
Türkiyede 1946 ylnda çok partili hayata geçilmesinin ardndan, 1950 ylnda iktidara gelen DP, 10 yl iktidarda kald.
DP iktidarnn son dönemlerinde ülkede yaanan gerilim, zaman zaman iddetle kendini gösterdi. Muhalefet partisi CHPnin Genel Bakan smet nönünün baz yurt gezilerinin engellendii ve saldrya urad iddialar ortaya atld.
Üniversite örencileri, hükümet aleyhine gösterilere balad. stanbul Beyazt Meydannda üniversite örencilerinin eylemi srasnda Orman Fakültesi örencisi Turan Emeksiz, seken bir kurunun bana isabet etmesi sonucu hayatn kaybetti. Emeksizin polis kurunuyla hayatn kaybettii yönündeki haberler dolaysyla olaylar daha da iddetlendi. Ülkede yaananlar nedeniyle stanbul ve Ankarada skyönetim ilan edildi.
Ankarada 5 Mays 1960da bir örenci grubu, 555K yani 5inci ayn 5inde saat 5te Kzlayda koduyla gösteri düzenledi. Adnan Menderes, kendisine kar eylem yaplan yere giderek eylemcilerin arasna girdi. O srada bir genç Menderesin boazn skt. Ne istiyorsun? diye sorduu gençten Hürriyet istiyorum. cevabn alan Menderes, Bir babakann boazn skyorsun, bundan ala hürriyet mi var? ifadesini kulland.
21 Maysta da Harp Okulu örencileri sokaa çkt ve Zafer Antna kadar sessiz yürüyü yapt.
- 27 Maysta sabaha kar yönetime el konuldu
Olaylardan rahatszlk duyulduu iddiasyla Türk Silahl Kuvvetleri içerisindeki baz general ve subaylarn oluturduu 38 kiilik Milli Birlik Komitesi, DPnin ülkeyi gitgide bir bask rejimine ve karde kavgasna götürdüü gerekçelerini ileri sürerek 27 Maysta sabaha kar yönetime el koydu. Kurmay Albay Alparslan Türke tarafndan Ankara Radyosundan okunan bildiriyle ihtilal duyuruldu.
Bildiride öyle denildi:
Bugün demokrasimizin içine dütüü buhran ve son müessif hadiseler dolaysyla karde kavgasna meydan vermemek maksadyla Türk Silahl Kuvvetleri, memleketin idaresini ele almtr. Bu harekata Silahl Kuvvetlerimiz, partileri içine dütükleri uzlamaz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafsz bir idarenin nezaret ve hakemlii altnda en ksa zamanda adil ve serbest seçimler yaptrarak idareyi, hangi tarafa mensup olursa olsun, seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girimi bulunmaktadr.
- Anayasa ve TBMM feshedildi
Ülkenin gitgide bask rejimine götürüldüü iddiasyla Milli Birlik Komitesi tarafndan gerçekletirilen darbe sonrasnda, bütün antidemokratik yöntemler devreye sokuldu.
Milli Birlik Komitesi, Anayasa ve TBMMyi feshetti, siyasi faaliyetleri askya ald. Cumhurbakan Celal Bayar, Babakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DPli milletvekilleri, Genelkurmay Bakan Orgeneral Rütü Erdelhun ile asker ve baz üst düzey kamu görevlileri gözaltna alnd. Adnan Menderes, ayn gün yurt gezisi kapsamnda bulunduu Kütahyada Albay Muhsin Batur tarafndan gözaltna alnarak Ankaraya götürüldü ve daha sonra dier tutuklu DP üyeleriyle Yassadada hapsedildi.
Bu tutuklamalarn yan sra 235 general ve 3 bin 500 subay emekli edildi. 147 öretim görevlisinin iine son verildi ve 520 hakim ve yargç görevden alnd.
Yassadadaki yarglamalar, 14 Ekim 1960ta balayp 15 Eylül 1961de karara baland. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, anayasay ihlal davasyla birletirildi. 592 sanktan 288i için idam istendi. Karar açklayan Yüksek Adalet Divan, 15 san idam cezasna çarptrd. Eski Cumhurbakan Celal Bayar, eski Babakan Adnan Menderes, eski Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu, eski Maliye Bakan Hasan Polatkann idam kararlar oy birliiyle alnd. Celal Bayar hakkndaki karar, ya haddi nedeniyle müebbet hapis cezasna çevrildi.
Eski TBMM Bakan Refik Koraltan, eski TBMM Bakanvekilleri Agah Erozsan, brahim Kirazolu, eski Tahkikat Komisyonu Bakan Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kiriçiolu, Bahadr Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akit, Osman Kavrakolu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Bakan Rütü Erdelhun hakkndaki idam kararlar ise oy çokluuyla alnd.
Aralarnda eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, stanbul Valisi ile stanbul Belediye Bakannn da bulunduu 31 sank hakknda ise müebbet hapis cezas verildi. Sanklardan 92 kiiye 20 yl ile 6 yl arasnda ar hapis, 94 kiiye de 5 yl ar hapis cezas verildi. Dier sanklarn bazlar da ksa süreli hapis cezalar ald, bazlar ise beraat etti.
Birçok yabanc ülke lideri, idamlarn durdurulmas için Cemal Gürsel bakanlndaki Milli Birlik Komitesine defalarca çarda bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlu dndakilerin idam cezasn affetti. Celal Bayarn cezas, ya haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.
Fatin Rütü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961de sabaha kar, o gün baarsz bir intihar giriiminde bulunan Adnan Menderes ise mral Adasnda 17 Eylül 1961de salk muayenesini yapan doktor heyetinden salam raporu alndktan sonra saat 13.21de idam edildi.
- Yassada, Demokrasi ve Özgürlükler Adas yapld
TBMM tarafndan 11 Nisan 1990da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla idam edilen arkadalarnn itibarlar iade edildi. Ayn kanun uyarnca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlunun naalar, 17 Eylül 1990da mraldan alnarak devlet töreniyle stanbul Vatan Caddesinde yaptrlan ant mezara tand.
27 Mays 1960 darbesinin ardndan 592 kiinin yargland ve bu yarglamalarn sonunda Babakan Adnan Menderes, Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu ve Maliye Bakan Hasan Polatkann idamna karar verildii Marmaradaki Yassada ise darbenin 60. yl dönümünde Demokrasi ve Özgürlükler Adas adyla açld.