Tarihte yaanm en büyük katliamlardan biri olan Zilan Katliamnn üzerinden tam 90 yl geçti. O gün, hamile kadnlarn karnlarn deildi, bir halk topluca katliamdan geçirildi
13 Temmuz 1930dan bugüne aradan geçen uzun yllar; çoluk çocuk, kadn erken, genç yal demeden katledilen binlerce insann acsn unutturamad.
Yönünü Batya çevirmi yeni rejim, ulus devlet anlayyla hareket edip, Müslüman Kürtleri katliamlardan geçirdi. eyh Saidin ehid edilmesinden sonra sadece kyama katlan kiiler ve aileler deil, kyama katlma sözü verip katlmayan, kyamdan haberi olmayan için de sürgün karar çkartld. Sürgün, Arda ok etkisi oluturmutu. Sürgün emrini duyanlarn bir bölümü teslim olmad, direnme karar ald, yakalanp sürgün edilenlerin bir bölümü ise sürüldükleri yerlerden kaçp Suriyeye geçti.
Resmi rakamlar 15 bin insann öldürüldüünü açklarken, resmi olmayan bilgiler ise bu rakamlardan çok daha fazlasn aktaryordu. nsanln en ar suçlarndan birinin ilendii o süreçte köyler yakld, insanlar evlerini terk etti, zorla topraklarndan sürüldü.
O gün bu olaylar Cumhuriyet gazetesinde u ekilde kaleme alnmt:
Ar da tepelerinde tayyarelerimiz çok iddetli bombardman ediyorlar. Ar Da daimi ve infilak ate içinde inlemektedir. Demir kartallar asilerin hesabn temizlemektedir. Zilan Deresi azna kadar ceset dolmutur.
Birleik Krallk Dileri Bakanlnn, yani ngilizlerin raporunda ise Zilanda silahl olmayan sivillere kar gerçekleen katliam, askerlerin büyük bir baars olarak yer almt.
Rejim, bütün d müttefikleriyle birlikte harekete geçmiti. Sosyalist Sovyetler, Ankara Hükümetine uluslararas destek salad. Ankara, ran ah ile anlat. Türkiye ile ran arasnda toprak deiimi yapld. Van vilayetinin rana snr bir bölümü Ar Dann douda kalan ksm karlnda rana verildi. Rejime bakaldrlanlarn rana geçileri engellendi ve imha hareketine giriildi. Rejim, d destek saladktan sonra hava kuvvetlerini güçlendirerek bölgeye yönlendirdi. Bombardman için 80 uçak kullanld. Yunanlara kar yaplan büyük taarruza katlan askerden daha çok asker bu bölgeye seferber edildi.
Akllara durgunluk veren Zilan Katliamna ahit olanlarn anlatmlar da mezalimin boyutlarna iaret ediyordu
Ar Da bakaldrsndan sonra Zilan Vadisine snan Kürtlere, dönemin Kolordu Kumandan Salih Paa tarafndan yürütülen askeri harekatla tam bir soykrm uygulanr. Uçaklar tarafndan Zilan bölgesi bombalanr, dalar ve dereler ate altna alnr. Bölgenin giri ve çklar tutulur ve bölge on binlerce asker tarafndan kuatlr, katliam balar. Yeni domu bebekten, 90lk ihtiyara kadar her ya ve cinsiyetten insan; mitralyöze tutularak, süngülenerek, buday baa biçilircesine yok edilir. Toplam 44 köy atee verilir ve yaklak 15 bin kii de çem Grcem Vadisinde, birbirlerine balanarak toplu bir ekilde vahice katledilir.
Diyarbakr eski milletvekillerinden Cavit Torun, cumhuriyetin ilk yllarnda yaanan kanl hadiseleri Dersim Katliamna iaret ederek öyle deerlendiriyor:
Cumhuriyet çok kanl kurulmu. Bunu hepimizin çok iyi bilmesi lazm. Dersimde meydana gelen olaylarda, 13 bin 862 kii katlediliyor. Dersimde bombalama iini yapanlarn içinde Sabiha Gökçen var. Atatürkün manevi kz, pilotu. Hiç kimsenin haberi yok. Sabiba Gökçenin bu ii yapm olduundan kimse haber alamad da Sabiha Gökçenden de mi bilgi almad? Mümkün mü ki 13 bin 862 kii öldürülecek de bu iten kimsenin haberi olmayacak.
Aratrmaclar, stiklal Mahkemeleri arivlerinin açlmasn ile aslnda bölgede onlarca Dersim bir o kadar da Zilan gibi katliamlar gerçekletiinin görüleceine iaret ediyor. Kamuoyunun da bu yönde bir beklentisi var.
1925te eyh Said kyamnda, 1930da Zilanda, 1935te Dersim genel olarak 1923 ile 1950 arasnda neler yaandna dair hem stiklal Mahkemelerinin hem Genelkurmayn arivlerinin açlmas hem hadiselerin karanlk noktalarna hem de yaanan insanlk d uygulamalarn boyutlarna k tutaca belirtiliyor. Bata Kürt halk olmak üzere vicdan sahibi olan herkes, bata Zilan Katliam olmak üzere bölgede ilenen cürümler nedeniyle devletten özür ve özeletiri bekliyor.