Kavcolu, 128 milyar dolarlk rezerv tartmasna ilikin sorularna u yantlar verdi:
SORU: Sayn Bakan, son zamanlarda gündemde youn bir ekilde rezerv satlarna dair haberler yer almaya balad. Bu konu hakknda farkl spekülasyonlar yaplyor, Merkez Bankas olarak sizden bir deerlendirme alabilir miyiz?
CEVAP: Dünyada daha önce görülmeyen bir krize yol açan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgn, tüm ülkelerde sra d tedbirlerin alnma mecburiyetini dourmutur. Bu dönemde IMF çeitli ülkelere toplam 110 milyar ABD dolar acil yardmda bulunurken, ülkelerin salgn karsnda aldklar mali tedbirlerin toplam 16 trilyon ABD dolarn, merkez bankalarnn bilanço genilemesi ise 10 trilyon ABD dolarn bulmutur.
Birçok gelimekte olan ülkede olduu gibi, Türkiyede de son dönemde salgndan kaynaklanan olaand koullarda sermaye çknn artmas, dorudan yatrmlarn azalmas, altn talebinin hzla artmas ve turizm ile ihracat gibi döviz kazandrc faaliyetlerimizin de durma noktasna gelmesi, ekonomide yüksek tutarda bir döviz talebi yaratmtr. Buna son yllarda Türkiyeye özgü yüksek seyreden jeopolitik riskler de eklendiinde, makro finansal istikrar salamak üzere ekonomide döviz likidite ihtiyacnn karlanmas gerekmitir.
Tüm bu gelimeler nda, 2019 ve 2020 yllarnda ülkemiz ekonomisinin içinden geçtii zorlu süreçler sonucunda oluan d açk, turizm gelirlerinde yaanan belirgin düüle beraber 30 milyar ABD dolar cari açk, 31 milyar ABD dolar tutarnda yabanc sermaye çk, 50 milyar ABD dolar tutarnda reel sektörün yabanc para pozisyon azaltmas ve hane halknn 54 milyar ABD dolar tutarnda döviz ve altna yönelmesi kurlar ve döviz rezervleri üzerinde youn bask yaratmtr. Özetle, ekonomideki döviz skntsnn giderilmesinin zorunlu ve olaanüstü koullardan kaynakland ortadadr.
Bunun sonucunda, finansal istikrarn korunmas, ödemeler dengesi finansman ve döviz arz-talep dinamikleri kapsamnda ilemler gerçekletirilmitir. Bu sayede ülkemiz ekonomisinin üretim, istihdam ve ihracat kapasitesi korunmu, reel sektörün, finansal kesimin ve kamu kurumlarnn döviz likiditesine eriim ve d ödemeler noktasnda herhangi bir sorunla karlamamas için gerekli tedbirler alnmtr.
Salgnla mücadele sürecinde ülke ekonomisinin korunmas öncelikli tercih olmutur. Alnan tedbirlerle birlikte hem para politikas hem de mali politika tarafnda atlan admlar sayesinde Türkiye, pandeminin tüm olumsuz etkilerine ramen G20 ülkeleri içinde 2020 yln pozitif büyümeyle tamamlayan iki ülkeden biri olmutur. Reel sektörün likidite döngüsü sekteye uramam, bankaclk sisteminin güçlü bilanço yaps korunmu ve bu sayede makrofinansal istikrar desteklenmitir.
SORU: Peki bu süreçte söz konusu ilemler hangi dayanakla ve nasl gerçekletirilmitir?
CEVAP: Öncelikle bu konularn yanl ve eksik bilgiye dayal olarak kamuoyu önünde tartlmasnn Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasna zarar verdiini düünüyorum.
Hazine Müstearlnn TCMB nezdindeki hesaplar kullanlarak yaplacak döviz alm-satm ilemlerinin para ve kur politikalar çerçevesiyle uyumlu gerçekletirilmesi için gerekli koordinasyonun salanmasna ilikin esaslarn belirlenmesi amacyla 21 ubat 2017de Babakanlk Hazine Müstearl ve TCMB arasnda bir protokol tesis edilmitir. Protokol, 4059 sayl Hazine Müstearlnn Tekilat ve Görevleri Hakknda Kanunun 2nci maddesinin birinci fkras ve 1211 sayl Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas Kanununun 2nci maddesi, 4üncü maddesinin 1inci fkrasnn b bendi ve 41inci maddesi ile 53üncü maddesinin birinci fkras maddelerine dayanmaktadr.
Protokolün amac, uygulanmakta olan para ve kur politikasnn etkinliini artrmak ve finansal istikrara katk salamak eklinde belirlenmitir. Söz konusu protokol kapsamnda 2017 ylndan itibaren ihtiyaç görülen durumlarda, kamu bankalar araclyla döviz ilemleri yaplmaya balanmtr. Bu sayede sistemde salksz fiyat oluumlarnn engellenmesi ile döviz piyasalarndaki arz-talep dengesi ve likiditenin tesis edilmesine katkda bulunulmutur.
SORU: Bu döviz satlarnn nasl bir yöntemle yapld konusunda daha fazla detay verebilir misiniz? çünkü Kime satld? diye soranlar oldu.
CEVAP: Piyasann ileyiini çok iyi bilmelerine ramen, baz uzmanlarn Kime satld diye konumalar yaptn görüyoruz.
Söz konusu döviz ilemleri, ilem platformlar üzerinden o günkü piyasa koullar ve piyasa fiyatlar çerçevesinde gerçekletirilmitir. Alc ve satc tarafn ilem gerçekleene kadar bilinemedii otomatik ilem platformlarnda, dorudan bir kar taraf belirlenmeksizin mevcut piyasa kotasyonlar üzerinden ilemler yaplmtr. Dolaysyla herhangi bir kesime, banka veya firmaya ayrcalkl döviz ilemi gerçekletirilmesi söz konusu deildir. Otomatik ilem platformlarnda gerçekleen bu ilemlerin kar taraflar yurt içi ve yurt d piyasa yapc bankalardr. Anlan ilem platformlarnda piyasa dinamiklerinden bamsz olarak, piyasa d fiyatlardan belirli taraflar seçilerek ilem yaplmas teknik olarak mümkün deildir. Bu nedenle sadece Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas deil, dünyann hiçbir yerinde bu tür kar taraf ayrntlar açklanamaz.
SORU: Peki karlnda aldnz Türk liras ne oldu?
CEVAP: Bilindii üzere döviz ilemleri çift tarafl ilemlerdir. Döviz verilirken Türk liras alnr ya da tam tersi gerçekleir. Söz konusu döviz satm ilemleri ile piyasadan Türk liras likidite çekilmesi nedeniyle bankalarn TCMBden fonlama yapt tutarlar ayn miktarda art göstermitir. Bu açdan döviz satm ilemlerinin valör tarihi ile ayn gün olacak ekilde, söz konusu Türk liras tutar piyasadan çekilmitir. Bu ilemler sonucu piyasadan çekilen Türk liras likidite, TCMB tarafndan açk piyasa ilemleri ve swap ilemleri yoluyla piyasaya fonlama olarak salanmtr. Dolaysyla Merkez Bankasndan çkan ve dolayl olarak bankaclk sisteminde yabanc para mevduata dönüen dövizin büyük bir ksm yine swap ilemleri yoluyla Merkez Bankas bilançosuna geri dönmütür. Bilanço varlk yükümlülük denklii açsndan bakldnda ortada kaybolmu bir varlktan bahsetmek mümkün deildir.
Bir kez daha vurgulamak isterim ki veri paylam konusunda, TCMB görev ve sorumluluk alanlarndaki bilgi ve verileri uluslararas standartlar dahilinde son derece effaf bir ekilde kamuoyuyla paylamaktadr. Bu kapsamda günlük analitik bilanço açklanmakta olup, TCMB rezerv seviyesinin geliimine ilikin piyasa katlmclarna detayl ekilde veriler duyurulmaktadr.
Buna ramen son dönemde kamuoyunda TCMB rezervlerine yönelik Bankamz itibarn sarsc, yerli ve uluslararas yatrmclar üzerinde güven kaybna ve risk primlerinde arta yol açabilecek açklamalar yaplmaktadr. TCMB olarak hakkmzda çkan yanl ve yanltc haber ve söylemler konusunda yasal haklarmz sakl tutmaktayz.