Komisyon, görümelerine 20 Aralkta balanan ve AK Partili 316 milletvekilinin imzas bulunan Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnda Deiiklik Yapan Kanun Teklifini kabul etti. Komisyonda görümeler toplam 9 gün sürdü.
Meclis Bakanlna 21 madde olarak sunulan teklif, önergelerle 18 maddeye indi. Görümelerin en uzun mesaisi, son gün oldu. Komisyon, teklifi kabul etmek için son gün yaklak 17 saat çalt.
Teklif ne getiriyor?
Teklife göre, milletvekili says 550den 600e çkarlacak. Milletvekili seçilebilme ya 25ten 18e indirilecek. Askerlikle iliii olanlarn milletvekili adaylna bavuramamas öngörülüyor.
Anayasann TBMMnin seçim dönemi balkl maddesi, TBMM ve cumhurbakannn seçim dönemi olarak deitiriliyor.
ki seçim ayn anda
Seçimler 4 ylda deil, 5 ylda bir yaplacak. Cumhurbakan seçimleri de 5 ylda bir olacak ve seçmenler, iki seçim için ayn gün sanda gidecek. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilecek.
Cumhurbakan seçiminde birinci oylamada gerekli çounluun salanamamas halinde, belirtilen usule göre ikinci oylama yaplacak.
Cumhurbakannn görev ve yetkileri
Düzenleme ile cumhurbakan seçilen kiinin partisiyle iliiinin kesilmesine yönelik düzenleme kaldrlyor.
Teklifle anayasann cumhurbakannn görev ve yetkilerine ilikin maddede de deiiklik yaplyor ve cumhurbakanna, devlet bakan sfat getiriliyor.
Devletin ba olan cumhurbakanna, yürütme yetkisi de veriliyor.
Cumhurbakan, devlet bakan sfatyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk milletinin birliini temsil edecek, anayasann uygulanmasn, devlet organlarnn düzenli ve uyumlu çalmasn salayacak. Gerekli gördüü takdirde, yasama ylnn ilk günü TBMMde açl konumasn yapacak. Ülkenin iç ve d siyaseti hakknda Meclise mesaj verecek.
Teklife göre, cumhurbakan, kanunlar yaymlayacak ve kanunlar tekrar görüülmek üzere TBMMye geri gönderecek. Kanunlarn, TBMM çtüzüünün tümünün veya belirli hükümlerinin anayasaya ekil veya esas bakmndan aykr olduklar gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davas açacak.
Kararname çkarma yetkisi
Cumhurbakan, cumhurbakan yardmclar ile bakanlar atayacak ve görevlerine son verecek.
Cumhurbakan üst düzey kamu yöneticilerini atayacak, görevlerine son verecek ve bunlarn atanmalarna ilikin usul ve esaslar Cumhurbakanl kararnamesi ile düzenleyecek.
Yabanc devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini gönderecek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabanc devlet temsilcilerini kabul edecek. Milletleraras andlamalar onaylayacak ve yaymlayacak.
Cumhurbakan, anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli gördüü takdirde halkoyuna sunacak. Milli güvenlik politikalarn belirleyecek ve gerekli tedbirleri alacak.
TBMM adna, Türk Silahl Kuvvetlerinin Bakomutanln temsil edecek.
Türk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar verecek.
Sürekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile kiilerin cezalarn hafifletecek veya kaldracak.
Cumhurbakan, yürütme yetkisine ilikin konularda Cumhurbakanl kararnamesi çkarabilecek. Kararnamelerle, yürütmenin ihtiyacn karlamas salanacak, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler düzenleme alan dnda braklacak.
Kanunda açkça düzenlenen konularda Cumhurbakanl kararnamesi çkarlamayacak.
Kanunlarda, kararname konusu ile ayn konuda farkl hüküm bulunmas halinde kanun uygulanacak. TBMMnin ayn konuda kanun çkarmas durumunda Cumhurbakanl kararnamesi hükümsüz hale gelecek.
Cumhurbakan, kanunlarn uygulanmasn salamak üzere ve bunlara aykr olmamak artyla yönetmelikler çkarabilecek. Kararnameler ve yönetmelikler, yaymdan sonraki bir tarih belirlenmemise, Resmi Gazetede yaymlandklar gün yürürlüe girecek.
Cumhurbakan ayrca anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile dier görevleri yerine getirecek ve yetkileri kullanacak.
Meclisin görev ve yetkileri
Teklifte, TBMMnin görevleri ve yetkileri; kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak, bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görümek ve kabul etmek, para baslmasna ve sava ilanna karar vermek, milletleraras andlamalarn onaylanmasn uygun bulmak, TBMM üye tam saysnn 5te 3 çounluunun karar ile genel ve özel af ilanna karar vermek, anayasann dier maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmek olarak sralanyor.
Meclisin denetim yetkisi
Düzenlemeyle kuvvetler ayrl prensibine uygun olarak yasamann yürütmeyi denetlemesi ile Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çkarma yetkisi vermesi, yasamann görev ve yetkileri arasndan çkarlyor.
Anayasann TBMMnin bilgi edinme ve denetim yollarna ilikin maddesindeki deiiklik ile yasamann belli bir konuda Meclis Aratrmas yapmas, Genel Görüme açarak Genel Kurulda görümesi ve milletvekillerinin, cumhurbakan yardmclar ile bakanlarn cevaplamas istemiyle yazl soru sormas yeniden düzenleniyor.
Buna göre, TBMM, Meclis Aratrmas, Genel Görüme, Meclis Soruturmas ve Yazl Soru yollaryla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak. Gensoru, denetleme yetkisinden çkarlacak.
Meclis Aratrmas, belli bir konuda bilgi edinmek için yaplan incelemeden ibaret olacak.
Genel Görüme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM Genel Kurulunda görüülmesi eklinde gerçekletirilecek.
Meclis Soruturmas, cumhurbakan yardmcs ve bakanlar hakknda, anayasann teklifle deitirilen 106. maddesinin 5, 6 ve 7. fkralar uyarnca yaplan soruturmadan ibaret olacak.
Yazl Soru, en geç 15 gün içinde cevaplanacak. Milletvekilleri, yazl sorular bakanlarn yan sra cumhurbakan yardmclarna da yöneltebilecek.
Meclis Aratrmas, Genel Görüme ve Yazl Soru önergelerinin verilme ekli, içerii ve kapsam ile aratrma usulleri Meclis çtüzüü ile düzenlenecek.
Cumhurbakannn adayl ve seçimi
Anayasann cumhurbakannn nitelikleri ve tarafszlna ilikin maddesi ile seçimine yönelik maddeleri, adaylk ve seçim bal altnda birletiriliyor.
Teklife göre, cumhurbakan, 40 yan doldurmu, yüksekörenim yapm, milletvekili seçilme yeterliliine sahip, Türk vatandalar arasndan, dorudan halk tarafndan seçilecek.
Cumhurbakannn görev süresi 5 yl olacak. Bir kii en fazla iki kez cumhurbakan seçilebilecek.
Teklifle mevcut anayasadaki cumhurbakanlna aday gösterilmesinde 20 milletvekilinin yazl teklifini arayan hükmü kaldrlyor.
Ayrca, en son yaplan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplam birlikte hesaplandnda yüzde 10u geçen siyasi partilerin ortak aday gösterebilmesi hükmü de deitiriliyor. Cumhurbakanlna, siyasi parti gruplar, en son yaplan genel seçimlerde toplam geçerli oylarn tek bana veya birlikte en az yüzde 5ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek.
Cumhurbakan seçilen milletvekilinin TBMM üyelii sona erecek.
Genel oyla yaplacak seçimde, geçerli oylarn salt çounluunu alan aday cumhurbakan seçilecek. lk oylamada bu çounluk salanamazsa, bu oylamay izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yaplacak. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy alan iki aday katlacak ve geçerli oylarn çounluunu alan aday cumhurbakan seçilecek.
kinci oylamaya katlmaya hak kazanan adaylardan biri herhangi bir nedenle seçime katlmazsa, ikinci oylama, boalan adayln birinci oylamadaki sraya göre ikame edilmesi suretiyle yaplacak.
kinci oylamaya tek adayn kalmas halinde, bu oylama referandum eklinde yaplacak. Aday, geçerli oylarn salt çounluunu ald takdirde cumhurbakan seçilecek. Oylamada, adayn geçerli oylarn çounluunu alamamas halinde, TBMM seçimi yaplmayacak, sadece cumhurbakan seçimi yenilenecek.
Seçimlerin tamamlanamamas halinde yenisi göreve balayncaya kadar mevcut cumhurbakannn görevi devam edecek.
Cumhurbakan seçimlerine ilikin dier usul ve esaslar kanunla düzenlenecek.
OHAL yetkisi
Cumhurbakan olaanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. OHAL süresi, 6 ay geçmeyecek. Olaanüstü hal ilan karar verildii gün Resmi Gazetede yaymlanacak ve ayn gün TBMMnin onayna sunulacak.
TBMM tatildeyse derhal toplantya çarlacak; Meclis, gerekli gördüü takdirde olaanüstü halin süresini ksaltabilecek, uzatabilecek veya olaanüstü hali kaldrabilecek. Cumhurbakannn talebiyle TBMM her defasnda 4 ay geçmemek üzere süreyi uzatabilecek. Sava hallerinde bu 4 aylk süre aranmayacak.
Olaanüstü hallerde vatandalar için getirilecek para, mal ve çalma yükümlülükleri ile Anayasann 15. maddesindeki ilkeler dorultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasl snrlanaca veya geçici olarak durdurulaca, hangi hükümlerin uygulanaca ve ilemlerin nasl yürütülecei kanunla düzenlenecek.
Olaanüstü hallerde çkarlabilecek Cumhurbakanl kararnameleri, olaan dönem kararnamelerinin tabi olduu snrlamalara bal olmayacak. Cumhurbakan, olaanüstü hallerde, bu halin gerekli kld konularda temel haklar, kii haklar ve ödevleri ile siyasi haklar ve ödevlere yönelik snrlamalara da tabi olmakszn, Cumhurbakanl kararnamesi çkarabilecek.
Bu kararnameler Resmi Gazetede yaymlanacak, ayn gün Meclis onayna sunulacak.
Sava ve mücbir sebeplerle TBMMnin toplanamamas hariç olmak üzere; olaanüstü hal srasnda çkarlan Cumhurbakanl kararnameleri 3 ay içinde TBMMde görüülüp karara balanacak. Aksi halde olaanüstü hallerde çkarlan Cumhurbakanl kararnamesi kendiliinden yürürlükten kalkacak.
Cumhurbakannn soruturulmas
Cumhurbakan hakknda, bir suç iledii iddiasyla TBMM üye tam saysnn salt çounluunun verecei önergeyle soruturma açlmas istenebilecek.
Meclis, önergeyi en geç 1 ay içinde görüecek ve üye tam saysnn 5te 3ünün gizli oyuyla soruturma açlmasna karar verebilecek. Soruturma açlmasna karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin güçleri orannda komisyona verebilecekleri üye saysnn 3 kat olarak gösterecekleri adaylar arasndan her siyasi parti için ayr ayr ad çekme suretiyle kurulacak 15 kiilik bir komisyon tarafndan soruturma yaplacak.
Komisyon, soruturma sonucunu belirten raporunu 2 ay içinde Meclis Bakanlna sunacak. Soruturmann bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylk yeni ve kesin bir süre verilecek.
Rapor, Bakanla verildii tarihten itibaren 10 gün içinde datlacak, datmndan itibaren 10 gün içinde Genel Kurulda görüülecek. TBMM, üye tam saysnn 3te 2sinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk karar alabilecek.
Yüce Divan yarglamas 3 ay içinde tamamlanacak. Bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere 3 aylk ek süre verilecek, yarglama bu sürede kesin olarak sonlandrlacak.
Hakknda soruturma açlmasna karar verilen cumhurbakan seçim karar alamayacak.
Yarg alanndaki düzenlemeler
Teklif, anayasann yarg yetkisi balnda deiiklik yapyor. Yarg yetkisinin, Türk milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlacana dair hüküm, bamsz ve tarafsz mahkemelerce kullanlaca eklinde deiiyor.
Disiplin mahkemeleri dnda askeri mahkemeler kurulamayacak. Ancak sava halinde asker kiilerin görevleri ile ilgili olarak iledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilecek.
HSYKnn yaps
Hakimler ve Savclar Yüksek Kurulunun ad, Hakimler ve Savclar Kurulu eklinde deiecek. Kurulun üye says 13, daire says 2 olacak. Kurula Adalet Bakan bakanlk edecek ve Adalet Bakanl Müstear da kurulun tabii üyesi olarak görev yapacak.
Kurulun 3 üyesi birinci snf olup, birinci snfa ayrlmay gerektiren nitelikleri yitirmemi adli yarg hakim ve savclar arasndan, 1 üyesi birinci snf olup, birinci snfa ayrlmay gerektiren nitelikleri yitirmemi idari yarg hakim ve savclar arasndan cumhurbakannca; 3 üyesi Yargtay üyeleri, 1 üyesi Dantay üyeleri, 3 üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköretim kurumlarnn hukuk dallarnda görev yapan öretim üyeleri ile avukatlar arasndan TBMM tarafndan seçilecek.
Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesinin üye says 17den 15e düecek. Anayasa Mahkemesi bir kanun veya Cumhurbakanl kararnamesinin tamamn veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemeyecek.