Türkiyede ilk darbe, 1960ta, bir grup subayn, iktidar partisi Demokrat Partinin (DP) Türkiyeyi bask rejimine ve karde kavgasna götürdüü iddiasyla yönetime el koymasyla yaand.
Eski Babakan Adnan Menderes, eski Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu ve eski Maliye Bakan Hasan Polatkann idamyla sonuçlanan darbe, ülkede çalkantl bir sürecin önünü açt.
Toplumsal olaylarn artt, kart görülü gruplar arasnda çatmalarn yaand bu süreçte, 16 ubat 1969da Türkiye siyasi tarihine kanl pazar olarak geçen olay yaand. stanbula demirleyen Amerikan 6. Filosunu protesto srasnda 2 kii öldü, yüzlerce kii yaraland.
Anayasa deiikliiyle DPlilerin siyasi haklarnn iade edilmesine yönelik Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) verilen teklif, dönemin siyasi tartmalarn daha da alevlendirdi. Genel Bakanln smet nönünün yapt CHPnin de olumlu bakt bu teklife, silahl kuvvetler kar çkt. Büyük tartmalarn yaand bu süreçte, anayasa deiiklii teklifi, komisyonda geri çekilmek zorunda kald.
Siyasi gerginlik devam ederken 1969 genel seçimine gidildi. Süleyman Demirelin liderliindeki Adalet Partisi, seçimlerde büyük baar kazanarak tek bana iktidar oldu. Demirelin babakan olduu bu seçimde, 143 milletvekili çkaran CHP, ana muhalefette kalmaya devam etti.
SYAS VE EKONOMK SORUNLAR DERNLET
Görevi devraldktan sonra içeride ve darda pek çok sorunla karlaan Demirel Hükümeti, haha ekimi nedeniyle ABDnin büyük basksna maruz kald.
Hükümetin, yasa d örgüt eylemleri, sokak ve üniversite olaylaryla kar karya kald bu süreçte, siyasi ve ekonomik sorunlar da derinleti.
Türkiyede 10 binlerce içi, Sendikal örgütlenme ve grev hakknn kstlanaca gerekçesiyle bata stanbul olmak üzere Türkiye genelinde eylem ve yürüyülere balad.
Polisin müdahale ettii eylemlerin büyümesi üzerine, Bakanlar Kurulunca stanbul ve Kocaelide skyönetim ilan edildi. Bu süreçte, baz sanayi bölgelerinde polisin yan sra askeri birlikler de görev ald.
Ayrca, üniversitelerde kart görülü gruplar arasnda çkan ve emniyet güçlerince güçlükle bastrlan olaylarda, çok sayda örenci yaraland.
Eski ABDnin Ankara Büyükelçisi Robert Komerin otomobilinin ODTÜyü ziyareti srasnda yaklmas, Ankarada, Deniz Gezmi ve arkadalarnca 4 ABD askerinin kaçrlp sonrasnda serbest braklmas da dönemin öne çkan olaylar arasnda yer ald.
DARBENN AYAK SESLER
1971e gelindiinde darbenin ayak sesleri duyulmaya baland. Ordunun komuta kademesinde müdahale fikrinin arlk kazand bu süreçte, Babakan Demirelin Türk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyetin ve rejimin bekçilii, yurdun iç ve d tehlikelere kar savunulmas görevlerini brakp memleket idaresini ele almas halinde, bizatihi korumakla mükellef olduklar rejim, Cumhuriyet ne hale gelir? sözleri dikkati çekti.
Sonunda ordu, 27 Mays 1960dan yaklak 11 yl sonra sivil siyasete yeniden müdahale etti. 12 Mart 1971de saat 13.00te, Genelkurmay Bakan Orgeneral Memduh Tamaç, Kara Kuvvetleri Komutan Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutan Celal Eyiceolu ve Hava Kuvvetleri Komutan Muhsin Baturun imzasn tayan muhtra, TRT radyolarndan okundu.
Cumhurbakan Cevdet Sunaya, Babakan Demirele, TBMMye ve Cumhuriyet Senatosuna yazl gönderilen 3 maddeli muhtrada, Demirel istifa etmez ve yerine askerlerin onaylayaca bir hükümet kurulmazsa, ordunun idareyi dorudan üzerine alaca bildirildi.
MUHTIRADA NE DEND?
Parlamento ve hükümet, süregelen tutum, görü ve icraatyla yurdumuzu anari, karde kavgas, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmu, Atatürkün bize hedef verdii çada uygarlk seviyesine ulamak ümidini kamuoyunda yitirmi ve anayasann öngördüü reformlar tahakkuk ettirememi olup Türkiye Cumhuriyetinin gelecei ar bir tehlike içine düürülmütür. görüünün savunulduu muhtrada, u ifadelere yer verildi:
Türk milletinin ve sinesinden çkan Silahl Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakknda duyduu üzüntü ve ümitsizliini giderecek çarelerin, partiler üstü bir anlayla meclislerimizce deerlendirilerek mevcut anarik durumu giderecek anayasann öngördüü reformlar Atatürkçü bir görüle ele alacak ve inklap kanunlarn uygulayacak kuvvetli ve inandrc bir hükümetin demokratik kurallar içinde tekili zaruri görülmektedir. Bu husus süratle tahakkuk ettirilemedii takdirde, Türk Silahl Kuvvetleri, kanunlarn kendisine vermi olduu Türkiye Cumhuriyetini korumak ve kollamak görevini yerine getirerek idareyi dorudan doruya üzerine almaya kararldr.
DENZ GEZM VE ARKADALARI DAM EDLD
Babakan Süleyman Demirelin istifa etmek zorunda kald bu süreçte Türkiye, ara rejim dönemine girdi. çok sayda ikence ve kötü muamele iddiasnn ortaya atld, demokrasinin kaybedildii bu dönemde, temel hak ve özgürlükler de ar yara ald.
Muhtra sonrasnda balayan operasyonlarda, birçok kii gözaltna alnp hapse atld. Bu süreçte, Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve Hüseyin nan, 6 Mays 1972de idam edildi.
Dönemin CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, partisinden istifa ederek 26 Mart 1971de babakan oldu ve yeni hükümeti kurdu. çok uzun ömürlü olmayan yeni kabine, yerini 22 Mays 1972de Ferit Melen hükümetine brakt.
Melen hükümeti de bir süre sonra görevi braknca 15 Nisan 1973-26 Ocak 1974 tarihlerinde görev yapan Mehmet Naim Talu Hükümeti ülkeyi seçime götürdü. Taludan sonra Babakanlk koltuuna 37. Hükümeti kuran Bülent Ecevit oturdu.
12 Mart 1971 Muhtrasnn ardndan 12 Eylül 1980e kadar geçen 9 ylda, 11 hükümet deiiklii yaand.