Ankarada 5 Mays 1960da bir örenci grubu, 555K yani 5inci ayn 5inde saat 5te Kzlayda koduyla gösteri düzenledi.
Menderes, eylemcilere hitap etmeye çalt ancak baaramad. Örencilerin arasna girerek konumak isteyince, bir örenci Menderesin boazn skt. Menderes Ne istiyorsun diye sorduu gençten Hürriyet istiyorum cevabn ald. Menderes, tarihe geçen Bir babakann boazn skyorsun bundan ala hürriyet mi var? ifadelerini ise burada kulland.
21 Maysta da Harp Okulu örencileri sokaa çkt ve Zafer Antna kadar sessiz yürüyü yapt.
BLDRY ALPARSLAN TÜRKE OKUDU
Tüm bu gelimelerin ardndan TSK içerisindeki baz general ve subaylarn oluturduu 38 kiilik Milli Birlik Komitesi (MBK), DPnin ülkeyi gitgide bir bask rejimine ve karde kavgasna götürdüü gerekçesiyle 27 Mays 1960ta sabaha kar yönetime el koydu.
Kurmay Albay Alparslan Türke tarafndan 04.36da Ankara Radyosundan okunan bildiriyle ihtilal duyuruldu. Bildiride, u ifadeler yer ald:
Bugün demokrasimizin içine dütüü buhran ve son müessif hadiseler dolaysyla karde kavgasna meydan vermemek maksadyla Türk Silahl Kuvvetleri, memleketin idaresini ele almtr. Bu harekata Silahl Kuvvetlerimiz, partileri içine dütükleri uzlamaz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafsz bir idarenin nezaret ve hakemlii altnda en ksa zamanda adil ve serbest seçimler yaptrarak idareyi, hangi tarafa mensup olursa olsun, seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girimi bulunmaktadr.
DEMOKRAS AIR YARA ALDI
Demokrasinin ar yara ald darbeyle, Türkiyenin uluslararas itibar da büyük zarar gördü.
lk aamada 38 kiiden oluan ve Orgeneral Cemal Gürselin bakanln yapt MBKnin üye says daha sonra Korgeneral Cemal Madanolunun giriimiyle, ordunun yönetimde kalmasn savunan 14 üyenin yurt dna görevli gönderilmesiyle 23e dütü.
Anayasa ve TBMMnin feshedildii, siyasi faaliyetlerini askya alnd darbede Cumhurbakan Celal Bayar, Babakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DPli milletvekilleri, Genelkurmay Bakan Orgeneral Rütü Erdelhun ile asker ve baz üst düzey kamu görevlileri gözaltna alnd. Tüm tutuklular Yassadada hapsedildi.
28 Maysta Milli Birlik Hükümeti Cemal Gürsel bakanlnda kuruldu.
1 NUMARALI SANIK CELAL BAYAR
Menderes ve hükümet üyelerinin yargland davalar Yassada Spor Salonunda görüldü.
Celal Bayarn 1 numaral sank olduu davada, dönemin Babakan Menderes ise onun yanndaki sandalyede oturdu.
Türk halk, demokrasi getireceini iddia ederek demokrasiyi yarglayan davalar Yassada Saati programyla radyodan takip etti.
YENDEN ADAYA GETRLEREK GÖRÜNTÜLER çEKLD
Mahkeme sürecinde sanklara kötü muamele edildii de gündeme geldi.
Darbecilerin, Düükler Yassadada ismiyle sanklar küçük düürmek amacyla çektikleri film de dönemin kabul edilemez görüntüleri arasna girdi.
Sanklarn Yassadaya gidileri srasnda görüntü çekilmedii için Bayar ve Menderesin yeniden motordan indirilerek adaya getirildikleri anlar bir kurmaca içinde çekildi.
Zaten zor artlar altnda ayakta durmaya çalan Bayar, Ben oyuncu deilim deyip intihar giriiminde bulundu.
BEBEK VE KÖPEK DAVALARI
Yassadadaki mahkemelerde ilk davalar bebek ve köpek davalar oldu. Dönemin Babakan Menderesin opera sanatçs Aynur Aydandan olan çocuunu bilerek öldürttüü iddias, Aydann Menderesi savunmasyla çürütüldü.
Köpek davasnda ise Celal Bayar, deeri bilirkii tarafndan bin lira olarak tespit edilen hediye köpein, 20 bin liraya hayvanat bahçesine satlmas nedeniyle suçland.
Bayar, o gün mahkemede Bu kadar küçük bir meseleden dolay, böyle yüksek mahkemenin huzuruna çktm için en büyük cezay çekmi bulunuyorum. sözleriyle davaya ilikin duygularn anlatt.
SANIKLARA SAVUNMA HAKKI TANINMADI
Bu süreçte Menderes bata olmak üzere hiçbir sana savunma hakk tannmad.
Davalarda, Hakim Salim Baolun Anlatn, buralara cevap verin sözleri üzerine Arz edeyim efendim eklinde iddialara cevap vermeye çalan Menderesin sözleri hep Ksa kes ifadeleriyle yarm braktrld.
Be ay sonra ilk kez hakim karsna çkarlan Menderes, ruh halini u sözlerle anlatt:
Dört-be aydan beri tamamyla tecrit vaziyetinde bulunuyorum ve tek bir odann içinde ve günün 24 saatinde her saat deien bir nöbetçi subayn nezareti altnda hiç kimse ile konumak imkan mevcut olmamak art ile yayorum. Bu itibarla konuma takatim hakikaten zaafa uram bulunuyor.
Durumalar srasnda, Babakanlk Konutunun mutfana tavuk tüylerini temizlemek için alnan cmbz dahi konu edildi. Babakanlk Konutu olarak kullanlan Caml Kökteki yabanc devlet adamlar ve büyükelçilere verilen yemeklerin neden örtülü ödenekten karland soruldu.
Bunlarn israf olduunu savunan Hakim Baol, Bir Babakan illa kökte mi oturmal? Barakada oturun! Cmbz, kökte oturmann icab mdr? sorularn yöneltti.
MAHKEME HEYET 592 SANIKTAN 288 çN DAM STED
Yassadadaki yarglamalar, 14 Ekim 1960ta balayp 15 Eylül 1961de karara baland. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, anayasay ihlal davasyla birletirildi.
Tutuklular vatana ihanet, meclis iç tüzüünün deitirilmesi, Krehirin ilçe yaplmas, CHPnin mallarna el koymaktan suçlu bulundu. Yassada durumalarnda 6-7 Eylül olaylarndan da DP sorumlu tutuldu.
592 sanktan 288i için idam istendi. Karar açklayan Yüksek Adalet Divan, 15 san idam cezasna çarptrd.
Eski Cumhurbakan Celal Bayar, eski Babakan Adnan Menderes, eski Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu, eski Maliye Bakan Hasan Polatkann idam kararlar oy birliiyle alnd.
Celal Bayar hakkndaki karar, ya haddi nedeniyle müebbet hapis cezasna çevrildi.
Eski TBMM Bakan Refik Koraltan, eski TBMM Bakanvekilleri Agah Erozsan, brahim Kirazolu, eski Tahkikat Komisyonu Bakan Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kiriçiolu, Bahadr Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akit, Osman Kavrakolu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Bakan Rütü Erdelhun hakkndaki idam kararlar ise oy çokluuyla alnd.
BAZI SMLER AFFEDLD
Aralarnda eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, stanbul Valisi ile stanbul Belediye Bakannn da bulunduu 31 sank hakknda ise müebbet hapis cezas verildi. Sanklardan 92 kiiye 20 yl ile 6 yl arasnda ar hapis, 94 kiiye 5 yl ar hapis cezas verildi. Baz sanklar ksa süreli hapis cezasna çarptrlrken bazlar beraat etti.
Birçok yabanc ülke lideri, idamlarn durdurulmas için Cemal Gürsel bakanlndaki Milli Birlik Komitesine defalarca çarda bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlu dndakilerin idam cezasn affetti. Celal Bayarn cezas ya haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.
Fatin Rütü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961de sabaha kar, Menderes ise mral Adasnda 17 Eylül 1961de salk muayenesini yapan doktor heyetinden salam raporu alndktan sonra saat 13.21de idam edildi.
2012DE ARATIRMA KOMSYONU KURULDU
TBMM tarafndan 11 Nisan 1990da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadalarnn itibarlar iade edildi. Ayn kanun uyarnca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rütü Zorlunun naalar, 17 Eylül 1990da mraldan alnarak devlet töreniyle stanbul Vatan Caddesinde yaptrlan ant mezara tand.
Darbenin üzerinden geçen 52 yln ardndan 11 Nisan 2012de TBMMde Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu kuruldu. Komisyonda, 27 Mays 1960 Darbesi ve 12 Mart 1971 Muhtras Alt Komisyonu da çalmalarn tamamlad.
Bu arada, TBMM Hukuk Hizmetleri Bakanl, eski Babakan Adnan Menderesin idam kararnn iptalinin mümkün olmad ancak yarglamann yenilenmesinin uygun olaca yönünde 2 Ocak 2013te Dilekçe Komisyonuna görü bildirdi.
Görü yazsnda, Yüksek Adalet Divan kararlaryla ölüm cezasn oy birlii ile tasdik eden Milli Birlik Komitesi kararlarnn TBMM tarafndan iptal edilmesinin mümkün bulunduu ifade edildi. Yazda, Adalet Bakanl, Anayasa Mahkemesi Bakanl ve Babakanlk Devlet Arivleri Genel Müdürlüü ile yaplan yazmalar sonucu temin edilecek belgeler ile dosya içeriinde yer alan belgelerin ayrntl tetkiki neticesinde 5271 sayl Kanunda saylan nedenlerin bulunmas halinde yarglamann yenilenmesi yoluna gidilmesinin uygun olaca kaydedildi.
Adnan Menderesin Yassada durumalarnda avukatln yapan ve daha önce de TBMMye dilekçe sunan avukat Burhan Apaydn, TBMM Hukuk Hizmetleri Bakanlnn Yeniden yarglama yaplabilir görüü üzerine, yeni bir bavuruda bulunarak Yassada kararlarnn yok saylmasn istedi.