arbonun ABD ve AB ülkelerinde gittikçe azalmasna ramen Asya, Afrika ve Güney Amerika ülkelerinde hala endemik olarak görülebildiini söyleyen Prof. Dr. Serap imek, Ülkemizde yllar içinde görülme skl azalmtr ancak bata Dou Anadolu Bölgesi olmak üzere birçok ilde hem hayvanlarda hem de insanlarda arbon olgular hala görülmektedir. 2017 ylnda Salk Bakanlna 37 insan arbonu olgusu bildirilmi olup, bu rakam Avrupada yer alan ülkeler içinde en yüksek rakamdr. arbon, ABDde 2001 ylnda görülen biyoterör saldrs ve damar içi ilaç bamllarnda görülen injeksiyon arbonu nedeniyle gelimi ülkelerde de hala önemini korumaktadr.
ÖLÜM ORANI YÜZDE 2NN ALTINDADIR
Deri arbonunun en sk görülen arbon türü olduunu söyleyen Prof. Dr. Yavuz sözlerine öyle devam etti: Deri arbonu, ölen ya da hasta hayvanlarn kesilmesi, derisinin yüzülmesi, etlerinin ayrtrlmas srasnda arbon sporlarnn deriye bulamasyla geliir. Hastaln en sk görülen ekli olup olgularn yüzde 95ini oluturur. Ülkemizde de en yaygn olarak görülen deri arbonudur. Halk arasnda kara kabarck veya çoban çban diye de bilinir. arbon sporlarnn kesik, kama veya sinek srmas gibi küçük travmalarla deriye girmesini, yaklak 1-7 gün aras bir kuluçka süresinden sonra giri yerinde kanma ve yanma ile ortaya çkan ilk klinik bulgular izler. Deri lezyonu krmz ufak bir kzarklk (makül) olarak balar,sonra kabarr ve sivilce benzeri bir görünüm (papül) alr. Bir-iki gün içinde lezyon geniler, içi sv dolu bir vezikül oluur. Bu lezyonun etraf i ve kzark bir alan ile çevrili olup arszdr. Birkaç gün içinde vezikül içindeki sv bulanr, koyu, siyahms bir renk alr, daha sonra da vezikül patlayarak, keskin kenarl, ortas çökük siyah bir ülser oluur.Ülserinçap alt-dokuz cmye kadar ulaabilir. Siyah ülseri çevreleyen doku geni, çok ödemli ve krmzdr. Bu kzarklk bazen bölgesel lenfdüümlerine kadar ilerler. Lenf düümü i ve arldr. Yüz ve boyun bölgesinde görülen tablolar daha ciddi seyreder. Deri arbonlu olgularda, antibiyotiklerin olmad dönemlerde yüzde 20ye varan ölüm oranlar bildirilmekle birlikte, günümüzde etkili antibiyotik tedavisiyle ölüm oran yüzde 2nin altndadr.
ETTE KIRMIZI YER KALMAYINCAYA KADAR PRLMEL
Prof. Dr. Alpay Azap ise arbondan korunmak için ette krmz hiçbir yer kalmayncaya kadar piirilmesinin yeterli olduunu belirtti ve unlar söyledi: Etlerin iyi piirilmesi, etlerin kesildii yüzeylerle ve malzemelerle çi sebze ve meyvelerin temas ettirilmemesi, hasta hayvanlarn kesilmemesi, hasta veya ölmü hayvan etlerinin tüketilmemesi, hayvan kesimlerinin bu konunun uzmanlar tarafndan ve uygun kiisel koruyucu malzemeler (önlük, eldiven, maske vb.) kullanarak yaplmas saylabilir. arbonlu olduundan üphelenilen hayvanlarn kesilmesi ve yüzülmesi engellenmeli, imha süreçleri takip edilmeli, enfekte hayvan tayan nakil araçlar dezenfekte edilmelidir. çiftlik çalanlarnn kyafet ve el temizlii konusunda önerilen kurallar takip etmesi gerekir. arbonun kontrol alna alnmas, tüm ülkeyi kapsayan merkezi planlama ve sk denetimlerle salanabilir.En önemli konular hayvanlarn ve hayvan hareketliliinin, alanmasnn,ithalinin sk denetimlerle uygun ekilde yaplmas, hayvan salnn bildirime tabi tutulmasdr. Etler farkl kalnlklarda ve farkl ekillerde (kyma, pirzola, kuba, kaln biftek vb) hazrlandklar için belli bir piirme süresi ve scaklk önerisi yapmak mümkün deildir. Ancak basit olarak etlerin içinde krmz bölüm kalmayacak ekilde piirilmi olmas yeterli kabul edilir.
NSAN ARBONLARINON YÜZDE 95 HAFF SEYRL
Piirme kurallarna dikkat ederek et ve süt ürünlerinin tüketilebileceini söyleyen Prof. Dr. Azap, Yukarda deinilen hususlara dikkat edilmek kaydyla et ve süt / süt ürünleri tüketimi bir risk oluturmaz. Ayrca gdalarn tüketilmesi yoluyla arbon gelime olasl, bakterilerin mide asidine duyarl olmas ve inokülüm dozunun (enfeksiyon için gerekli bakteri miktar) yüksek olmas nedeniyle nadir görülmektedir. Nitekim insan arbonu olgularnn yüzde 95i genellikle hafif seyirli ve tedavi edilebilir bir form olan cilt arbonu eklinde karmza çkmaktadr dedi.