çinde ortaya çkan ve dünya geneline yaylan koronavirüse kar tüm ülkeler sk tedbirler alrken birçok ülke de a gelitirmesi için çalmalarna balad. Türkiyede de TÜBTAK tarafndan koronavirüse yönelik a gelitirilmesi için naktif Covid-19 As Gelitirilmesi projesi oluturuldu. Proje kapsamnda oluturulan konsorsiyumda Bursa Uluda Üniversitesi, Konya Selçuk Üniversitesi ve stanbul Üniversitesi Veteriner fakültesi öretim üyeleri çalmalarn sürdürüyor.
çOK HIZLI GELT ZAMAN SALIK SSTEMN FELç EDEBLYOR
Prof. Dr. Kadir Yeilba ise salgnla mücadelede yaplmas gerekenler kapsamnda bilgiler verdi. Salgnn hzl yaylmasnn, virüsle mücadelede zorlatran faktörlerden bir tanesi olduunu ifade eden Yeilba, mevcut verilerin ele alndnda hastaln ne zaman sonlanacayla ilgili birtakm öngörüler ortaya koymann zor olduunu söyledi. Yeilba, Ama bizim epidemiyoloji olarak hesaplayabildiimiz öyle bir durum var. Muhtemelen toplumun yüzde 65 ile 75i bu virüsle tantktan sonra salgnn kendiliinden gerileme veya durma noktasna geleceini tahmin ediyoruz. Bu sürecin ne kadar hzl olaca ve ne kadar zamana yaylaca çok önemli. çünkü çok hzl gelitii zaman salk sistemini felç edebiliyor. Bu da asl kayplarn nedenini oluturan faktör dedi.
HASTALII YÜZDE 100 ORANINDA TEDAV EDEN LAç TESPT EDLEMED
Hastalkla nasl mücadele edilecei konusunda da bilgiler veren Prof. Dr. Kadir Yeilba, Burada iki noktaya deinmek lazm. Birincisi biyogüvenlik tedbirleri. Yani bizim sosyal mesafeyi koruyabilmemiz. Ayn zamanda el hijyeni bata olmak üzere bireysel hijyene uymamz gerekiyor. kinci nokta ile medikal uygulamalardr. Medikal uygulamalarn da çeitli ekillerde yapldn görüyoruz. laç tedavisi, plazma tedavisi ve a uygulamalar. laç tedavisi ile ilgili olarak bu virüsü yüzde 100 orannda tedavi eden bir ilaç henüz tam olarak tespit edilemedi. Ancak baz ilaçlarda laboratuvar ortamnda umut veren gelimeler teyit edildi. Klinik olarak da belirli baarlar saland. Plazma tedavisi ise kabaca, hastal geçiren ve iyileen insanlardan kann plazma ksm yani sv ksm ayrldktan sonra kritik durumda olan bu hastalara bu plazmann verilmesi yoluyla tedavi edilmesidir. Bu u an en reel yaklamlardan birisi ama riskleri de beraberinde tadn biliyoruz. Üçüncü olarak da a uygulamalar geliyor. Tüm dünyada çok deiik a çalmalar var. Bu alarda özellikle pandemi durumlarnda uygulanacak en reel yöntem. Bu hastalardan alnan virüsün çoaltlmas, deiik kimyasal yöntemlerle öldürülmesi sonra belirli bir formulasyonla salkl bireylere a olarak kullanlmas diye konutu.
AININ, EN ERKEN BU YILIN SONUNDA ÜRETLMES ÖN GÖRÜLÜYOR
Ann ne zaman kullanma hazr olaca eklinde sorularn çok sk sorulan sorulardan biri olduunu ifade eden Yeilba, A çalmalarndaki birinci kriter ann güvenilirliidir. Yani kullanlaca insanlar için zararsz olmas gerekiyor. Aksi takdirde koruma salayalm derken istenmeyen birtakm etkenler dourmu olursunuz. Böyle ölüm oran çok düük olan bir hastalk için zararszl henüz gösterilmemi bir ann kullanma konulmas söz konusu olamaz. Dolaysyla birkaç ayda bir ann gelitirileceini kullanma alnacan beklemek çok gerçekçi görünmüyor. Ama zannediyorum önümüzdeki bir yl içerisinde veya bu yln sonuna doru a ile ilgili somut gelimelerin sahaya indiini görebileceiz ifadelerini kulland.
TÜRKYEDE AI çALIMALARIMIZ HIZLI EKLDE DEVAM EDECEK
Türkiyede salgnn balamasndan itibaren bu konudaki aksiyonlarn devreye alnmaya balandn söyleyen Prof.Dr. Yeilba, Özellikle TÜBTAK inisiyatifinde bir platform oluturuldu. Mücadele yöntemlerinin tamamn kapsayacak bir çalma pratii oluturuldu. Yani hem ilaç hem plazma tedavisi hem de a gelitirilmesiyle ilgili çalmalar balatld. 14 proje u anda devreye alnd. Dolaysyla Türkiyede a gelitirme ile ilgili çalmalarmz hzl bir ekilde devam edecek. Viroloji uzmanlar tarafndan virüsü üreterek yaplmas gereken çalmalar olduu için bizler de katk sunmaya gayret ediyoruz. Bu proje bir konsorsiyum eklinde yürütülüyor. 3 üniversite bu çalmann içerisinde, bir de kamu enstitüsü var. Kamu enstitüsü laboratuvar ortamnn bulunduu bir kurum. stanbulda yer alyor. Bursa Uluda Üniversitesi, Konya Selçuk Üniversitesi ve stanbul Üniversitesi Veteriner fakültesi öretim üyeleri bu projede yer alyorlar. Bu ekilde koordinasyon eklinde çalyoruz ifadelerini kulland.
TÜRKYEDE VAKA ÖLÜM ORANI YÜZDE 1,5 CVARINDA
Koronavirüse kar sk tedbirlerin alnmas gerektiinin altn çizen Yeilba, Bununla ilgili çok önemli örneklerimiz var. Mesela çinde hastaln nasl yönetildiini gördük. çok kat tedbirler alnd. Dünya genelinde bu tedbirlerin uygun olmad, halkn üstünde çok bask oluturduu yönünde görüler oldu. Fakat çin öyle bir yol izledi. Yaklak 6 ile 8 hafta arasnda hastalk pik seviyeye ulat. Daha sonra yaklak 12 ile 14 hafta sonra tamamen kontrol altna alnm oldu. Dolaysyla çok sk biyogüvenlik ve karantina uygulamalar bu hastaln önünü kesen faktörlerden birisi. çinde vaka ölüm oran yüzde 4 oldu. Kötü bir örnek talyada yaand. talya biraz daha hazrlksz yakaland. Karantina uygulamalarn hem geç balatt hem de yetersiz birtakm uygulamalar oldu. Bugün talyada gördüümüz vaka ölüm oran yüzde 9,2 civarnda seyrediyor. Yani iki ülkeyi kyasladmzda buradaki temel uygulamann karantina olduunu ve sosyal izolasyon sosyal mesafe olduunu çok açk bir ekilde ortaya koyuyor. Ülkemizde vaka ölüm oran u anda yüzde 1,5 civarnda. Türkiyenin erken tedbir almasnn birtakm avantajlarn yayor. Fakat u anda halkmzn kesinlikle rehavete kaplmamas lazm. Sokaa çkma snrlandrmasn mutlaka kendi kararyla uygulamas lazm. Sadece kendi sal için deil, ailesinin, ailesindeki dier bireylerin, etrafndaki dier sevdiklerinin sal ve korunmas için mutlaka sokaa çkma kstlamasn kendimiz uygulamak zorundayz diye konutu.
KORONAVRÜS SINIRLANDIRILMAZSA DÜNYADA ÖLÜM SAYISI MLYONLARI BULUR
Dünyada ne kadar insan öldürebilir? eklinde sorularla sk sk karlatklarn söyleyen Prof.Dr. Kadir Yeilba, unlar kaydetti: Bu soruya cevap vermek çok mümkün deil ama öyle bir basit hesaplama yaplabilir. Bu tür bir hastaln yaylma hz 4 civarnda olan bir hastaln toplumun yaklak yüzde 70 ile 75ine ulaabileceini düünüyoruz. Bunlarn da yüzde 80i klinik bulgu göstermeden çok hafif klinik bulgularla geçirecek. Sadece yüzde 30unda klinik bulgularla ikayetler oluacan düünüyoruz. Etkilenen vakalarn da yüzde 5i youn bakm alacak ve yüzde 1 ile 4ü talyadaki gibi olursa yüzde 9u hayatn kaybetmi olacak. Dolaysyla burada belirleyici nokta udur: Virüsün ne kadar insana ulamas mümkün. Biz bunu ne kadar snrlandryoruz. Eer hiçbir ekilde snrlandrma yapamazsanz milyonlarca insan etkilenebilir ve milyonlarca insan ölebilir. Ama snrlandrmalar ne kadar sklatrrsanz o zaman etkilenen insan says o kadar azalacaktr. Hayatn kaybeden insanlarn says da o kadar az olacaktr.