DYARBAKIR - Diyarbakrda asbestin yol açt akcier kanseri vakalar, toprak evden betonarme yaplara geçile azald.
Eski Dicle Üniversitesi (DÜ) Rektörü Prof. Dr. Selahattin Yazcolu, Tp Fakültesi Göüs Hastalklar ve Tüberküloz Ana Bilim Dalnda görev yapt 1970li yllarda, bata çermik olmak üzere çüngü ve Ergani ilçelerine bal köylerdeki vatandalarda sklkla görülen akcier zar kireçlenmesinin nedenleriyle ilgili çalma balatt.
Yazcolu, 1973te çermik ve baz köylerde 22 bin 239 kiinin akcier röntgenlerinin mikrofilmini oluturdu. Hastaln en çok görüldüü köyleri tespit ederek corafi dalmn yapt.
çermiki gezerken baz dükkanlarda tesadüfen gördüü, topaç halinde satlan beyaz bir kitlenin ne olduunu soran Yazcolu, bunun ak sva denilen kireç ta benzeri bir toprak olduunu, evlerde sva ve badanada kullanldn ve ilçenin Yukarehler köyünden getirildiini örendi.
Hastala yol açan etkenin bu toprak olabileceini düünen Yazcolu, ald numuneyi tahlil için birkaç laboratuvara gönderdi. Gelen raporla topran asbest olduu kantland.
- Asbest kullanmnn kanser vakalarna etkisini tespit etti
Klinik, radyolojik ve laboratuvar muayeneleri yapmak üzere tespit ettii 64 hastay Diyarbakr Göüs Hastalklar Hastanesine getirerek inceleyen Yazcolunun bu çalmas doçentlik tezi olarak baar kazand. Hazrlad makale 1976da Amerikan Bilim Dergisi Chestte yaymland.
Daha sonra bu çalmasn genileten Yazcolu, evlerinde asbestli toprak kullanan 227 bin nüfuslu 5 ilçe halkn, bunu kullanmayan ayn miktar nüfusa sahip dier ilçelerdeki grupla karlatrd. 9 yl süren çalma sonunda asbest kullanlan bölgeden gelen kanser vakalarnn, dierlerine kyasla 4 kat fazla olduu tespit edildi.
çalmalar Amerika ve ngilteredeki laboratuvarlarda incelenerek teyit edildi. Diyarbakr Tp Fakültesi, o dönem Dünya Salk Tekilatnn bülteninde Kanser Aratrma Merkezlerinden biri olarak yer ald.
Yazcolu Asbestozis Aratrmas isimli çalmasyla 1980 ylnda Sedat Simavi Vakf Salk Bilimleri Ödülüne layk görüldü.
1 Nisan 2002de hayatn kaybeden Prof. Dr. Yazcolunun asbest konusundaki çalmalar, kendisinden sonraki akademisyenlere de yol gösterdi.
- Pekmez yapmnda dahi asbest kullanlm
Yazcolunun çalmalarn sürdüren akademisyenlerden biri de DÜ Tp Fakültesi Göüs Hastalklar Ana Bilim Dal Öretim Üyesi Prof. Dr. Abdurrahman enyiit.
AA muhabirine açklamalarda bulunan enyiit, geçmite krsaldaki vatandalarn asbesti s ve su yaltm özellikleri nedeniyle yararl sandklar etkilerden dolay evlerin sva ve badanasnda, çatlarn, ate yaklan ocaklarn yaltmnda, pekmez yapmnda dahi kullandn söyledi.
enyiit, asbestin bata çermik olmak üzere çüngü ve Ergani ile Elazn Maden, anlurfann da Siverek ilçelerine bal köylerin çevresinde yaygn bulunduunu dile getirdi.
Kolay çkarlmas nedeniyle de kullanlan bu topran, içindeki kanserojen madde yüzünden zamanla o bölgede yaayan insanlarn gösünde arya, nefes darl gibi ikayetlere neden olduunu anlatan enyiit, daha önce yaplan aratrmalarda bunun tp literatürüne çermik hastal olarak girdiini kaydetti.
- Oluturaca hastalklar ortadan kaldrmak için 20 ila 40 yl geçmesi lazm
enyiit, çermik ve Erganinin baz köylerinde halen bu topran kullanldna iaret ederek, Bu toprak bir defa vücuda girdikten sonra artk bunu vücuttan atabilecek bir ilaç söz konusu deil. Dolaysyla bu topra bugün engelleseniz de bunun oluturaca hastalklar tamamen ortadan kaldrmak için 20 ila 40 yl geçmesi lazm. dedi.
Geçmite hasta saysnn azmsanmayacak derecede fazla olduuna dikkati çeken enyiit, neden olduu hastalklar belirlendikten sonra bölge halk tarafndan bu toprak kullanmnn azaldn belirtti.
Köylerde betonarme yaplara geçile asbestin evlerin yapmnda da kullanmnn azaldn anlatan enyiit, Hastalk yüzde 95 azald. Sebebi bu topran 1990l yllardan sonra kullanlmamas. Eskiden kliniimize asbeste bal 2-3 akcier zar kanseri vakas gelirdi. Artk çok az vaka geliyor. diye konutu.
Akcier zar kanseri genelde 50-60l yalardan sonra görülmekte olup göüs duvarnda ar, nefes darl, ciddi anlamda yan ars olur. Bunlar tedaviye de yant vermez. Nefes darl da gittikçe artar. ifadelerini kullanan enyiit, hasta saysnn azaldn ancak hala bu hastalklarn var olduunu kaydetti.
Bölgesel anlamda bu topra kullanan evlerdeki vatandalarn uyarlmas gerektiini belirten enyiit, Gerekirse denetimler, asbest konusunda bilgilendirmeler yaplmal. Halka gidilip asbestin mutlaka kullanlmamas gerektii, zararl olduu, evdeki bir günlük bebekten 70 yandaki kiiye kadar herkese zarar verecei söylenmelidir. dedi.
- Bu hastaln çaresi yok
çermikin Aynal Köyü Muhtar Mevlüt Bayram (39) da asbestin yola açt hastalk nedeniyle babasn kaybettiini anlatarak, Bu hastaln çaresi yok. Doktora giden geri geliyor. lac olmad için tedavisi olmuyor. diye konutu.
Petekkaya köyünde yaayan Emine Akda (60), eskiden insanlarn bu beyaz topra evlerin svasnda kullandn, bundan kaynakl çou kiide hastalk olutuunu kaydetti.
Akda, betonarme evlere geçile bu hastaln azaldn ancak nadir de olsa beyaz topran evlerde kullanldn anlatt.
- Hastal o beyaz topraktan kaptk
Mehmet Altunda (48) ise yaklak 6 sene önce gösünde nefes darl ikayetiyle hastaneye gittiini, doktorlarn asbeste bal akcier zar kireçlenmesi tehisi koyduunu söyledi.
Bölgede bu hastaln çok yaygn olduunu anlatan Altunda, Belki çocuklarmzda yok ama biz ve bizden ya daha fazla olan çok kiide bu hastalk var. Eski evlerin hepsi beyaz topraktan evlerdi. Bu hastal o beyaz topraktan kaptk. Bu hastalk asbestli evlerden bize bulat. Yallarn hemen hemen hepsinde hastalk var. eklinde konutu.
Altunda, hastaln çok skntl bir süreç yaattna deinerek, Bu beyaz toprak sigara ve alkolden daha kötü. Devletimizin bu bölgeye el atmas lazm.Toprak evlerden betonarme evlere geçtik. nallah çocuklarmz bu hastal kapmamtr. Toprak evlerden herkesin kurtulmas lazm. dedi.