Doç. Dr. Sait Burak Erer, ankilozan spondilit ve tedavisi hakknda bilgi verdi.
Ankilozan spondilit bir baklk sistemi hastaldr
Ankilozan spondilit omurgann ve kalça ile beli birletiren sakroiliak ekleminin iltihab olarak tanmlanmaktadr. Ankilozan spondilit baklk sisteminin ar ekilde çalp kendi dokularna saldrmas sonucu meydana gelmektedir. Eklemlerde oluan iltihaplanma tedavi edilmediinde ve ilerlediinde kireçlenme oluabilmektedir. Kireçlenme eklem boluunu kapatarak eklemlerin kemiklerle bütünlemesine ve bu durumda hareket kayplarna neden olmaktadr. Rahatszlk iyice ilerlediinde sakroiliak eklemden omurgaya doru çkp srt ve boyun omurlarndaki eklemleri de etkileyebilmektedir. Doru tedavi olmayan ve ilerleyen vakalarda bu kireçlenmeler öne doru eilme, bükülme ve kamburlukla sonuçlanabilmektedir.
Sabah tutukluu yaanabiliyor
Hemen herkes hayatnn bir döneminde bel ars yaayabilmektedir. Bel ft, kireçlenme, kas spazm, bel kaymas gibi nedenlere bal mekanik bel arsyla, ankilozan spondilit hastalnda yaanan bel arlar birbirinden farkldr. Mekanik bel arlar daha çok hareket halindeyken oluur, istirahat edildiinde ise düzelmektedir. Özellikle gece uykudan uyandracak ekilde ve istirahat ederken ar olmas, sabahlar uyannca uzun süren tutukluklarn yaanmas, hareket edildikçe arlarn azalmas mekanik bel arlarndan Ankilozan spondiliti ayran bulgulardr. Arya neden olan iltihap kii istirahattayken eklemlere birikerek ar yaratmaktadr. Kii sabahlar tutuk bir ekilde uyanmaktadr. Hasta hareket ettikçe ise tutukluk ve ar azalmakta, rahatlamaktadr. Hasta sabah o kadar tutuk olur ki eilip çorabn bile giyemeyebilir. Bu tutukluun yarm saatten uzun sürmesi de yine Ankilozan spondilit hastalnn bulgularndan biridir. ltihapl olmayan dier bel arlarnda da tutukluklar yaanabilir ama çok daha ksa sürmektedir.
Erkeklerde daha sk görülüyor
Bu hastalk genç erkeklerde kadnlara oranla 2 kat daha fazla görülmektedir. Özellikle 18 ya üstü genç erkeklerde 3 aydan uzun süre görülen bel arlarnda bu hastalktan üphelenilmelidir. Arlar 3 ay ile 1 yl arasnda devam edebilmektedir. Arlar balangçta hafif iddettedir, zamanla artmaktadr. Ankilozan spondilit kronik bir hastalk olduu için arlarn hayat boyu belli aralklar ile devam edebilecei ön görülmektedir. Ankilozan spondilit baz durumlarda eklemlerin dnda organlarda tutulum yapabilmektedir. Üveit denilen ve gözün bir tabakasnda iltihap ve görmede bulanklk ile seyreden bir tabloya yol açabilecei gibi, bazen sedef hastal ile birlikte görülebilmektedir. Ülseratif kolit ya da Crohn hastal gibi iltihapl barsak hastalklarnda da Ankilozan spondilit hastalnda görülen iltihaba benzer sakroiliak eklem iltihab geliebilmektedir. Ayrca ülkemizde dünya ortalamasna göre daha sk karlalan Behçet hastal ve ailevi Akdeniz atei hastal seyrinde de sakroiliak eklem iltihabnn geliebilecei, Ankilozan spondilite benzer yaknmalar ile bel-kalça arlarnn oluabilecei bilinmektedir.
Ankilozan spondilit ailede görülüyorsa risk büyüyor
Her hastalkta olduu gibi Ankilozan spondilitte de hasta hikayesinin önemi büyüktür. Genetik geçili bir hastalk olduu için hastann aile hikayesi de büyük öneme sahiptir. Ailede bu hastal yaayan ya da bu hastalk sonucu kamburlaan kiiler bulunup bulunmad da sorulan sorular arasnda bulunmaktadr.
Fizik muayenede ise bu hastaln balad sakroiliak eklemler üzerinde uygulanan bas manevralar ile eklemlerin hassasiyetinin belirlenmektedir. Eer kamburluk ve eilme varsa bunlarn dereceleri ölçülerek belirlenmektedir. Bu bulgular tehis için önemlidir.
Gerekli görülen durumlarda radyolojik görüntüleme tekniklerine bavurulmaktadr. Ankilozan spondilitin tansn en doru ekilde konmasn salayan görüntüleme teknii MRdr. Röntgen filmleri her zaman tehis için yeterli olmamaktadr. üpheli durumlarda MR daha net bilgi verebilmektedir. Kemik iliinin içindeki ödem ve iltihaplar erken aamalarda bile gösterebilmektedir. Bu da günümüzde erken tan koymada kolaylk salamaktadr.
Hastaln tans için birtakm kan deerlerine de baklmaktadr. Kandaki iltihap deerini gösteren CRPnin bu hastalkta yükselmesi beklenir ancak yükselmedii aktif hastalarn da olabilecei aklda tutulmaldr.
Yardmc tetkiklerden biri de Ankilozan spondilit hastalna yatknln olup olmadn belirleyen HLA-B27 olarak adlandrlan genetik testtir. Bu genin pozitif olduu kiilerde Ankilozan spondilit gelime riski yükselmektedir. Bu genin pozitif olduu hastalarda eklem d tutulumlara daha fazla rastlanlmaktadr. Üveit denilen göz iltihaplanmas ya da barsak iltihaplanmas da daha sk görülebilmektedir. HLA-B27 genini tayan hastalarda hastalk aktivitesinin daha youn olabilecei veya hastala bal erken kamburlama gibi komplikasyonlarn daha sk görülebilecei bilinmektedir. Ankilozan spondilitli hastalarnn %20-30unda HLA- B27 geni negatif saptanabilmektedir. çounlukla bu hastalarda hastalk daha yava ve hafif ilerlemekte ve daha az eklem d tutulum gözlenmektedir.
Tedavisi ömür boyu devam ediyor
Ankilozan spondilit ömür boyu devam eden bir hastalktr. Ar her zaman ar olmayabilir ve genellikle ataklar eklinde tekrar etmektedir. Atak dönemlerinde eklemlerde oluan iltihap ilaç tedavileriyle kurutulmaya çallmaktadr. Tedaviye ar kesici, iltihap kurutucu kortizon içermeyen ilaçlarla balanmaktadr. Bu ilaçlar düzenli olarak kullanldklarnda fayda göstermiyor ve kiinin kanda baklan iltihap göstergeleri dümüyorsa biyolojik ilaçlar devreye girmektedir. Bu biyolojik ilaçlar normal ilaç tedavilerine cevap vermeyen hastalarda kullanlmaktadr.
Kilo kontrolü ve egzersiz çok önemli
ltihapl romatizma hastalklar içinde egzersizin en gerekli olduu hastalk Ankilozan spondilittir. Tedavinin yarsn ilaçlar olutururken dier yarsn egzersiz oluturmaktadr. Omurgay, bel, srt, karn ve göüs kaslarn güçlendiren egzersizler yaplmaldr. Bütün vücudu ayn anda çaltran yüzme Ankilozan spondilit hastalar için çok faydal bir egzersizdir. Yürüyü, bisiklete binme, pilates ve yoga gibi srt ve bel kaslarn güçlendiren egzersizler de çok faydaldr. Haftann en az 4 günü yarm saat egzersiz yaplmaldr. Ancak kas ve eklemlere zarar verecek ar egzersizlerden kaçnlmaldr. Hareketsiz bir yaam iltihap birikimine ve kilo almna neden olmaktadr. Bu hastalkta omurga çok hassastr ve omurgaya yük binmemesi için kilo kontrolü çok önemlidir. Ankilozan spondilit hastalar salkl beslenmeli, sigara tüketmemeli ve fazla kilo almamaldr.