Kulak Burun Boaz, Ba Boyun Cerrahisi Uzman Prof. Dr. Aytu Altunda ve ekibince yaplan aratrma, burun anatomisinin farkl olmas nedeniyle koku alan daha geni ve koku alma hacmi daha büyük olanlarda, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) sonras koku alma bozukluunun kalc olma riskinin daha yüksek olduunu ortaya koydu.
Dünyay etkisi altna alan Kovid-19 salgnnn en önemli semptomlarndan birinin koku kayb olduu biliniyor. Tp dilinde anozmi olarak adlandrlan bu durum, birçok aratrmaya da konu oldu.
Kulak Burun Boaz, Ba Boyun Cerrahisi Uzman Prof. Dr. Aytu Altundan aralarnda nöroloji ve radyoloji alanndan uzmanlarn bulunduu ekiple gerçekletirdii aratrmada, Kovid-19 geçirenlerde koku kaybnn kalc olup olmadna younlald. Bunun üzerine ekip tarafndan, 29u salkl olmak üzere, 24ü Kovid-19a, 38i ise dier virüslere bal koku alma bozukluu olan kiilerin burun anatomileri incelendi.
Prof. Dr. Altunda ve ekibi, incelemelerinin sonucunda, burun anatomisinin farkl olmas nedeniyle koku alan daha geni ve koku alma hacmi daha büyük olan kiilerde, Kovid-19 sonras koku alma bozukluunun kalc olma riskinin daha yüksek olduunu gözlemledi.
Türk bilim insanlarnn Kovid-19 hastalarnda koku alan ölçümleri balkl bu aratrmas Amerikan Kulak Burun Boaz Cemiyetinin resmi yayn organ olan Otolaryngology-Head and Neck Surgery adl hakemli dergide de yaymland.
- (Kovid-19a yakalanmadan önce) çok rahat koku aldklarn söylediler
Prof. Dr. Aytu Altunda, Kovid-19da koku alma bozukluuna dair ilk bulgularn salgnn ilk açkland Aralk 2019dan itibaren tespit edildiini ancak ubat 2020den sonra dünyada youn olarak rapor edilmeye balandn dile getirdi.
Kendilerinin de martn sonunda Türkiyedeki gerekli kurumlar ve toplumu, Eer ani koku alma bozukluunuz varsa viral enfeksiyon geçirebilirsiniz. Bu geçirdiiniz viral enfeksiyonun da Kovid-19 olma ihtimali çok yüksek. diyerek uyardklarn anlatan Altunda, ilerleyen süreçte bunun aslnda çok temel bir bulgu olduunun ve Kovid-19 hastalarnn birçounda geçici olarak yaandnn görüldüünü ifade etti.
Prof. Dr. Altunda, zaman içerisinde bir grup hastada bu durumun uzam koku alma bozukluu olarak ortaya çktn, martta Kovid-19u atlatp hala koku alma bozukluu devam eden hastalar bulunduunu, bu hastalarn hem genç hem de yal hastalar olabildiini kaydetti.
Uzam koku alma bozukluu yaayan vakalar üzerine ekip arkadalaryla bilimsel hipotezlerini bir çalmaya dönütürdüklerini aktaran Altunda, öyle konutu:
(Kovid-19 bulgular) Uzam hastalarda, koku alma bozukluu geçmeyen hastalarda nasl bir ortak bulgu ve problem var? diye baktk. Aslnda daha önce bildirilen bir ey vard ACE2 reseptörünün koku alannda çok youn bulunduu. Biz de çalmamzda bu kiilerin burun anatomisinde bir farkllk gördük. Koku alan daha geni, koku alma hacmi daha büyük olan hastalarda kalc koku alma bozukluu riski de çok daha fazla. Bu insanlarla konutuumuzda öncesinde çok iyi, çok rahat koku aldklarn söylediler. Bunun avantajn nasl saladklarna baktmzda da daha fazla koku reseptör hücresi içeren bir burun anatomisi vard bu insanlarda. Bunu gözlemlemi olduk. Biz, insann savunma mekanizmas mücadelede virüsü nerede karlyor, burunda m karlyor, akciere ne hzla gidiyor ve beyne doru koku alma yolunu kullanarak m gidiyor, bu mantkla aratrmaya baladk ve burundaki yollar inceledik. Hastalarda da bu farkllklar aratrmayla saptam olduk.
- Genç-yal demeden, kalc koku alma bozukluunuz olabilir
Prof. Dr. Aytu Altunda, aratrmada gözlemledikleri hastalarn Kovid-19u atlatan, hastalkla ilgili dier ikayetleri geçen fakat koku alma bozukluklar hala devam eden kiiler olduklarn, bunlarn bir bölümünün ksmi olarak koku alma duyularn geri kazandn, bir ksmnn ise henüz geri kazanamadn dile getirdi.
Uzam Kovid-19 yani Kovid-19a bal beyin sisi bulgular, kafam sersem-sepet hali, kronik yorgunluk durumu gibi kavramlarn skça tartlan konular olduuna, bugünlerde ise koku alma bozukluunun da baz hastalarda kalc olup olmayaca üzerine gözlemlerin yapldna iaret eden Altunda, u deerlendirmelerde bulundu:
Aslnda k dönemi yaklarken tüm viral enfeksiyonlarda baz bireylerde kalc koku alma bozukluklarn görebiliyoruz. nsanlar tekrar uyarmak gerekiyor; genç-yal demeden, bu hastala bal, iyilemeyen kalc koku alma bozukluunuz olabilir. Evet, oran düüktür. Normal Kovid-19 enfeksiyonunda çok hzl olarak koku duyusu geri gelir ama burnunuzda bir anatomik farkllk varsa, olfaktör kleft dediimiz koku yarnda bir genileme varsa kokuyla ilgili hasarlarnzn da daha uzun sürebileceini bilmeniz gerekiyor.
Prof. Dr. Altunda, burundaki anatomik farkllk ve koku yarndaki genilemeye ilikin u bilgileri verdi:
Burnumuzun giriinde koku hücreleri yoktur. Koku hücreleri sadece burnumuzun çat ksmnda vardr. Bu burun çatsndaki koku yar dediimiz alan daha geni bu insanlarda. Daha geni olunca daha çok ACE2 reseptörü oluyor o bölgede. Koronavirüs de hücre içine girerken ACE2 reseptörünü kullanyor. Dolaysyla ya akciere ya da burun dikine yani koku alanna doru gidecek. Burunda younluk bulduu için de oraya gidiyor ve virüsle sava burunda balyor. Koku alma bozukluu yaayanlar yani sava yukarda yaayan hastalarda koronavirüsün klinik iddetinin daha hafif olduuna dair çalmalar da var. çünkü akciere inmek yerine yukardalar.
Kovid-19 sürecinde sigara içilmemesinin önemine dikkati çeken Altunda, sigarann burundaki bariyerleri ve burnun savunma mekanizmasn bozduunu vurgulad.
Burnun koronavirüsün bir ön cephesi olduunu belirten Altunda, Burunda izole edebilirse çok daha klinik iddeti hafif, belki de ayaktan geçirecektir. Zaten asemptomatik veya tayc dediimiz pek çok vakada aslnda bunu gördük. Herhangi bir öksürük, nefes darl bulgusu yok sadece koku alma bozukluu var. O yüzden burun anatomisinin virüsleri alglamada çok önemli olduunu düünüyoruz. diye konutu.
- Koku duyusunu geri kazanabilmek için koklama egzersizleri önerisi
Salgnn bandan bu yana, oluturduklar küresel kimyasal alglar çalma grubu ile çok uluslu ve çok merkezli çalmalar yaptklarn, son aratrmalarnda bu çalmalarndaki bilgilerden de faydalandklarn anlatan Altunda, gerçekletirdikleri bu çalmann, özellikle virüslere bal kimyasal ve koku alma duyularna dair hasarlarn alglanmasnda çok faydal olacan düündüklerinin altn çizdi.
Prof. Dr. Aytu Altunda, Kovid-19u atlattktan sonra koku alma duyusu geri gelmeyen kiilere u tavsiyelerde bulundu:
Koku duyunuz hzl geri geliyorsa endielenmenize gerek yok. Fakat Kovid-19 enfeksiyonunuz geçti ve hala koku alma duyunuz geri gelmediyse mutlaka evde koklama egzersizleri yapn. Koklama egzersizleri kokunun geri kazanlmasnda çok önemli. Mevcut kokularla uçucu yalarla yapabilirsiniz veya bulduunuz normal kokularla yapabilirsiniz. Kokular koklamak ve oradaki hücrelerin yenilenmesini salamak çok önemli. çünkü koku hücreleri kendini yenileyebilen sinir hücreleri. Biz bu avantajdan yararlanyoruz. O yüzden hastalar beklemesinler evde mutlaka kokularla egzersiz yapsnlar.
Kendisine koku kayb nedeniyle bavuran hastalarda koku egzersizi yöntemini denediklerini ve birçok kiiyi tedavi ettiklerini ifade eden Altunda, Bunu da nereden biliyoruz? Daha önceki influenza ve rinovirüs hastalarndaki o tecrübelerimizi Kovid-19 hastalarnda kullandk. çok az bir ksmnda tedaviye cevap vermeyenler var. Onlar da u anda takip ediyoruz ama büyük bir ksm geri geliyor. Bu bizim için sevindirici. eklinde konutu.
Öte yandan Altunda, yaptklar çalmay genileterek ikinci bir aratrma daha gerçekletirdiklerini ve onun da bir radyoloji dergisinde yaymlandn dile getirdi.
kinci çalmalarnda Kovid-19 geçirdikten sonra koku alma bozukluu gelien ve gelimeyen kiileri baz aldklarn aktaran Altunda, bu aratrmada da koku alma bozukluu oluan bireylerde koku alannn daha geni olduunun saptandn sözlerine ekledi.