Özellikle yüksek gelir düzeyindeki ülkelerde bu hastalklara bal ölüm oranlar son 20 yl içerisinde azalma gösterdi. Bu azalta risk faktörlerinin kontrolünün pay yüzde 58 diyen Kardiyoloji Uzman Doç. Dr. Güliz Erdem, tütün kullanmndan vazgeçilmesi, fiziksel aktivitenin artrlmas ve salkl beslenmenin en bata gelen kontrol edilebilir risk faktörleri olduuna dikkat çekiyor.
Deitirilemeyen faktörlerin farknda olun!
Koroner kalp hastalklarnda ya, cinsiyet ve genetik etkiler, deitirilemeyen faktörler olarak tanmlanyor. Özellikle 65 yandan sonra damarlarn hasar görme ve daralma riski artyor. Erkeklerde koroner kalp hastal genelde daha yüksek olmakla birlikte kadnlarda da menopoz sonras risk artyor; 70 yandan sonra ise her iki cinste de risk eitleniyor. Ailesinde, özellikle birinci derece akrabalarda kadnlarda 55, erkeklerde 65 ya öncesi kalp damar hastal varsa risk anlaml ölçüde artyor.
Kontrol edilebilir riskleri yaam tarznz deitirerek yönetin
Deitirilemeyen faktörlerin dnda yaam tarznda farkllklar yaratarak hastalk riski kayda deer ölçüde azaltlabiliyor. Kardiyoloji Uzman Doç. Dr. Güliz Erdem, kontrol altna alnabilecek risk faktörlerini öyle sralyor:
* Sigara kullanm: Bata akcier kanseri olmak üzere birçok hastaln bir numaral nedeni olan sigara ve tütün kullanm kalp damar hastalklarnda da ilk srada yer alyor. Kalp hastalklarnda en bata gelen önlenebilir risk faktörü olan sigara kullanm, dumansz tütün ürünleri ya da elektronik sigara tercih edilse dahi ciddi hasar yaratyor. Riski kontrol etmenin tek art sigaraya elveda demek. Sigara brakldktan sonra, kalp hz ve kan basnc normale dönüyor; bir yl sonra koroner damar hastalklar riski, içmeyen birinin riskinin yarsna kadar iniyor; 15 yl sonra ise eitleniyor.
* Kontrolsüz Diyabet: Diyabeti olan hastalarda en sk ölüm nedeni yüzde 60 ile kalp ve damar hastalklar. Her iki diyabet türünde de kalp damar hastalklar riski 2-3 kat artm oluyor ve hastaln seyri de daha kötü hale geliyor. Bu risk özellikle diyabetin kontrolsüz olmas halinde artyor. Diyabetin sadece kendisi deil, elik ettii kan basnc yükseklii ve iyi huylu kolesterolün düük olmas da riskin artmasnda rol oynuyor.
* Hipertansiyon: Tuz tüketiminin youn olduu ülkemizde 2010 yl verilerine göre her 100 kiiden 24ü hipertansiyon hastas. Tuzun azaltlmas ve antihipertansif ilaçlarn düzenli kullanlmas kalp damar hastalklar riskinin azaltlmasnda önemli. Özellikle mevsim deiikliklerinde ve kan basnc düzeylerinde deiiklik olduunda, tedavinin düzenlenmesi için takip eden doktorla sürekli balantda olmak öneriliyor çünkü tansiyon ilacn almak ancak kan basncn takip etmemek, kan basncnn kontrol altnda olduu anlamna gelmiyor.
* Obezite: Obezitenin gelimi ve gelimekte olan ülkelerde artta olduu bir gerçek. Özellikle santral obezite olarak tanmlanan bel çevresinin, kadnda 88 cmden, erkekte ise 102 cmden fazla olduu duruma, Türkiye Diyabet, Obezite ve Hipertansiyon çalmas (TURDEP) verilerine göre her 100 kadndan 48inde, erkeklerde ise her 100 erkekten 17sinde rastlanyor. Obeziteye bal hastalk risklerinden korunmak için ideal vücut kitle indeksinin (kilogram olarak vücut arlnn, metre olarak boy uzunluunun karesine bölünmesi) 20-25 kg/m2; bel çevresinin erkeklerde 94 cmden, kadnlarda ise 80 cmden küçük olmas gerekiyor. Bu hedeflerin salanmas için fiziksel aktivite ile birlikte salkl beslenme büyük önem tayor. Doymu yalardan fakir, tam tahll ürünlerle beraber balk, sebze ve meyveden zengin beslenme eklinin benimsenmesi art.
* Kolesterol yükseklii: Kolesterol ile ilgili bilgi karkl ne yazk ki hastalarn gerekli tedaviyi almamalarna veya özellikle kalp hastal olan hastalarn çok önemli statin tedavisini brakmasna sebep olabiliyor. Bu sebeple doru bilgi sahibi olmak hayati önemde. Kötü huylu kolesterol (LDL) deerindeki her 10 mg/dl lik art kalp krizi riskini yüzde 20 arttrrken; iyi huylu kolesterol (HDL) deerindeki her 1 mg/dllik art ise kalp hastal riskini yüzde 2 ila 3 orannda azaltyor.
* Psikososyal faktörler: yerinde devaml stres altnda olmak, sürekli artan çalma saatleri kalp hastalklarnn daha erken ortaya çkmasna neden oluyor. Depresyon ise hem koroner kalp hastal oluumu hem de sonuçlarnn daha kötü seyretmesini beraberinde getiriyor.
* Az hareket: Her gün 30 dakika, haftada 5 gün orta iddette egzersiz yaplmas kalp damar hastalklarndan korunmak için de bir gereklilik. Hastalarn sklkla sorduu günlük aktivitelerde hareketli olunmas durumu (örnein: sürekli ev ii yapyorum, gibi) ise istenilen hedefi karlamyor. Özellikle tempolu yürüyü veya yürümekle ilgili sorunu olanlarn frsat olmas halinde yüzmesi öneriliyor.