Prof. Dr. Nihat Dilsiz, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgnna kar yaptklar çalmada, vücut kan svsndan izole edilecek doal hücre parçacklar ile virüsün çoalmasnn engellenebileceini söyledi.
Prof. Dr. Dilsiz, büyük oranda SARSa benzeyen Kovid-19un (CO: corona- taç ekli, VI: virüs, D: disease hastalk, 19: ilk defa görüldüü yl 2019) kaltm maddesi olarak 30 bin nükleotidli ve tek iplikli lineer RNA molekülü ile Betacoronaviruses grubunun bir üyesi olarak bilindiini söyledi.
Bu virüsün enfekte ettii hücrede, sahip olduu RNAsndan yaklak 23 farkl protein sentezlediini anlatan Dilsiz, Kovid-19un özellikle akcier alveol, böbrek, kalp ve özofagus epitel hücrelerinin yüzeyinde bulunan ACE2 reseptör proteinlerine bir yapkan gibi tutunup daha sonra kendisine ait kaltm maddesi RNAy insan hücresinin içine aktardn ifade etti.
Dilsiz, hücre sitoplazmasnda protein sentezinin yapld ribozom üzerinde kendisine özgü proteinlerini sentezledikten sonra hücre içerisinde binlerce viral yap olumaya baladn dile getirerek, dünyay etkileyen bu virüsün bölgeden bölgeye mutasyonlu farkl organizmalarn olmasnn tedavide önemli bir engel olarak karlarna çktn söyledi.
Oluan bu viral yaplarn hücreyi kontrollerine aldn ve sonuçta apoptoz (ölüm) ile hücreyi parçalayp komu hücrelere de geçi yaptn dile getirerek, unlar kaydetti:
Kan svsndan baklk sistemi
Baklk sistemin akyuvar hücreleri, virüs tarafndan enfekte olan bu hücrelerden salnan küçük sitokin ad verilen protein moleküllerini fark etmesi ile birlikte savunma askerlerimiz ve viral düman arasnda müthi bir sava veya karlkl sitokin salnm ile oluan sitokin frtnas balam olur. Enfekte olan hücrede virüsün verdii sinyal sonucu hücreden salnan sitokinler (interlökin, interferon, tümör nekroz faktörü gibi) içinde bulunduu hücreyi veya komu hücreleri öldürerek enflamasyona ve en sonunda çoklu organ fonksiyon yetmezliine sebep olmaktadr. Enfeksiyondan bir iki gün sonra hastaln belirtileri görülmeye balar ve artk kii Kovid-19 hastasdr. Yaklak 4 gün sonra hastaln semptomlar daha da arlar. çoalan virüsler ile mücadele edemez hale gelen kiinin baklk sistemi zayflamaya balar ve sava kaybedilmi olur.
Prof. Dr. Dilsiz, en önemli tedavi yönteminin, enfeksiyon ile olumaya balayacak olan bu sitokin bombardmannn engellenmesi olduunu vurgulad.
Hastaln belirtilerinin yüksek ate, kuru öksürük, haprma, solunum yetmezlii, burun aknts, ba, boaz ve göüs ars, ishal, kusma, eklem ve kas arlar ile halsizlik olarak ortaya çktn anlatan Dilsiz, Bazen, özellikle genç hastalarda öksürük ve ate gibi önemli semptomlar görülmeden sadece koku (anosmia) ve tat alma duyu kayb görülebilir, bu da virüsün burun ve dil epitel hücrelerine tutunduu anlamna gelir. diye konutu.
Dilsiz, çocuklarda çok nadir görülebilen virüsün görülme orannn 20li yalardan 60 yalarna kadar daha çok arttn belirterek, ölüm orannn ise 50li yalarna kadar her bin hastada 1 dolaynda, 50 ya üstü hasta bireylerde ise hzl bir ekilde yükseldiini söyledi.
Kovid-19 hastalnn tehisine ilikin de bilgi veren Dilsiz, vücut scaklnn 37 santigrat derecenin üzerinde olmas durumunda termal monitörlerle tespit edilebildiini belirterek, hastaln ayrca antikor (IgM/IgG) temelli hzl testler, biyokimyasal testler, röntgen (C-X-Ray) ve tomografi (CT) ile belirlenebildiini söyledi.
Bunlardan hzl test analizinde alnacak 1-3 damla kanda antikor analizi yaplarak 5-15 dakikada sonuç alnabildiini belirten Dilsiz, doruluk oran özellikle balangç aamasndaki enfeksiyonlarda olduuna iaret etti.
Prof. Dr. Dilsiz, en güvenilir testin Gerçek Zamanl Polimaraz Zincir Reaksiyonu (RT-PZR) olduuna dikkati çekerek, unlar kaydetti:
Bunun için boazdan alnan örnekten izole edilecek viral RNAdan DNA oluturulur ve daha sonra Gerçek Zamanl Polimaraz Zincir Reaksiyonu ile tehis edilmektedir. Enfeksiyon ayet balangç aamasnda ise az miktardaki viral RNAnn tespitinde son zamanlarda kullanma giren dijital RT-PCR teknii ile daha hassas sonuç alnabilmekte hatta normal RT-PCR ile negatif görülen vakalarn bir ksm bu sistem ile erken aamada dahi pozitif tan tespiti yaplabilmektedir. diye konutu.
- Hastaln tedavisine yönelik gelimeler
Hastaln tedavisine yönelik gelimelerden birinin antiviral ilaçlar olduunu belirten Dilsiz, bu tür ilaçlarn, genellikle daha önceden ebola, HIV, grip (influenza) ve stmaya kar kullanlan ve viral çoalmay engelleyici ilaçlar olarak bilindiini söyledi.
Anti-enflamasyon ilaçlarn da virüsün enfekte ettii hücreden salnan ve enflamasyona sebep olan sitokinlere kar gelitirilen ilaçlar olduunu anlatan Dilsiz, Antikor direncini artrc ilaçlar ise viral enfeksiyon genel olarak immün sistemin çökmesine bal olarak etkisini göstermektedir. Bu gruptaki ilaçlar hastann immün sistemini aktive etmek veya takviye amacna yönelik olarak gelitirilen ilaçlardr. dedi.
Dilsiz, moleküler tekniklerde ise sentetik mikroRNAlarla hedef Kovid-19 RNAsndan protein sentezinin durdurulmas ve böylece virüsün çoalmasn engellemek olarak ifade edilebildiini söyledi.
- Virüsün çoalmas engellenebilecektir
Tehis ve tedaviye yönelik laboratuvarlarnda yaptklar güncel çalmalara ilikin de bilgi veren Prof. Dr. Nihat Dilsiz, unlar kaydetti:
Vücut kan svsndan izole edilecek eksozom (doal hücre parçacklar) ad verilen vezikül aracl ile viral RNAya balanabilen 20 nükleotitlik mikroRNAy hastaya kan yolu ile verebiliriz. Bu mikroRNAlar insan genomuna balanmakszn sadece hedef Kovid-19 RNAsna balanarak onu bloke edecek ve böylece viral protein sentezi durdurularak virüsün çoalmas engellenebilecektir. Bu yaplar nokta iaretinin yüz binde bir büyüklüünde olan ve eksozom (vezikül) ad verilen küçük yaplara yerletirilip burun spreyi ile hastaya verilerek akcierine ulatrlr ve böylece virüsün geliimi engellenebilir. Buna ilave olarak kan yolu ile verilmesi durumunda virüsün bulunabilecei tüm hücrelere gönderilerek etkisi salanabilir. Ancak bu konuda öncelikli olarak belli sayda test yapmamz gerekir ve bu tür bir çalma ideal artlarda yaklak bir yl alabilecektir. Ayrca kullanabileceimiz anti-viral mikroRNAlarla virüse ait aktivatör mikroRNAlar inhibe edilebilir ve böylece virüse ait proteinlerin sentezi ve dolaysyla çoalmalar engellenebilir.
- Salgna kar küresel mücadele gerekir
Prof. Dr. Dilsiz, tüm dünyay etkisi altna alan bu hastaln ulusalln ötesinde küresel mücadeleyi gerektirdiini anlatarak, karlalan sorunlarn ülkelerin salk sistemlerini yeniden gözden geçirmeleri ve eksikliklerini ivedi olarak tamamlama zorunluluunu ortaya çkardn aktard.
Salgnn giderek yaylmaya devam etmesinin ülkeleri ekonomik olarak da güçsüzletirdiini dile getiren Dilsiz, Sistemi ayakta tutabilmek için tüm güçlerin ve ülkelerin küresel boyutta birlikte hareket ederek çok yönlü oluan bu tahribat durdurmalar gerekir. Öyle görünüyor ki ABD bu konuda global gücünü çine kaptrm bulunmaktadr. deerlendirmesinde bulundu.