Dr. Öretim Üyesi Güne Ünal, Avrupa Moleküler Biyoloji Organizasyonundan (EMBO), depresyon ve anksiyetenin (kayg bozukluklar) altnda yatan mekanizmalar bulmaya çalt aratrmasyla geçtiimiz ubat aynda Yerleim Destei (Installation Grant) ödülü ald. Boaziçi Üniversitesi Davransal Sinirbilim Laboratuvar Yöneticisi de olan Ünal, doktorasn 2012de doktora ABD Rutgers Üniversitesinden sinirbilim alannda tamamlad. Daha sonra Oxford Üniversitesi Farmakoloji Bölümünde çalt. 2017 sonunda, mezunu olduu Dr. Ünal, Türkiyenin ilk deneysel hayvan laboratuvar olan Boaziçi Üniversitesi Davransal Sinirbilim Laboratuvarnda korku ve kayg bozukluklaryla ilgili beyindeki nöron balantlarn inceleyen çalmalar yürütüyor. Dr. Ünal, Beyin aratrmalar için heyecan verici bir dönem yayoruz. Bugün laboratuvarlarda bizim de kullandmz, optogenetik-kemogenetik dediimiz hedeflenmi yöntemler, klinie uyarlannca psikolojik bozukluklarn tedavisinde de hedefe yönelik ilaçlar ortaya çkacak. Bu yeni yöntemlerle beynin sadece ilgili bölgesi deil, nöron düzeyindeki balantlar dahi incelenebiliyor dedi.
ARTIK BEYNN HÜCRE BALANTILARINI DAH NCELEYEBLYORUZ
Hem nörolojide hem de hücre biyolojisi alannda çr açan optogenetik, k ve genetik yardmla beyin hücrelerini aratrmaya yaryor. Genleriyle oynanm hücrelerin k yardmyla mikroskop altnda davranlarnn kontrol edilmesini içeren bu yöntem sayesinde yakn gelecekte parkinson, epilepsi, kalpte ritim bozukluklar gibi birçok hastaln tedavisinde baar salanaca düünülüyor. Dr. Güne Ünal, bu yöntemle özellikle sinirbilim (nöroloji) alannda çr açan gelimeler yaanacan anlatarak Bir psikolojik bozuklukla ilgili aratrma yaplrken beynin ilgili tüm bölümünü devre d brakmak ya da etkinletirmek yerine, artk hücresel balant düzeyinde inceleme yaplabiliyor. Bu yöntemler kullanlarak yaplan aratrmalar sonucu gelitirilecek yeni nesil psikiyatrik ilaçlar da sorunlu olan bölgeyi deil, soruna yol açan nöron devrelerini hedefleyebilecek. Böylece beynin salkl alanlar ilaçtan etkilenmeyecei için, buna bal yan etkiler ortadan kalkabilecek. izofreni, bipolar bozukluk, majör depresyon, anksiyete (kayg) bozukluu, hepsinin tedavisinde hasta ilac aldnda ilaç, bir bölgeyi düzeltirken bir baka bölgeyi bozabildii için yan etkiler yaanabiliyor. Artk bu yan etkiler hedeflenmi tedaviler sayesinde önlenecek. Tpk kemoterapide olduu gibi psikiyatride de hedefe yönelik tedaviler öne çkacak diye konutu.
ZOFREN TEDAVSNDE PARKNSON YAN ETKS çIKABLYOR
Dr. Ünal, Bu konuda en güzel örnek dopamin dediimiz, ayn zamanda beynin ödül sistemini oluturan ve hareket için de gerekli olan bir kimyasaln etkileridir. Parkinson gibi hastalklarda beyinde dopamin düzeyi düer. Bu da motor fonksiyonlarda bozulmaya yol açar. Ama izofrenide de yükselir ve halüsinasyon gibi durumlar oluturur. Dopamin, beynin dört farkl noktasndan salglanr aslnda. Siz, izofreniyi tedavi etmek için dopamin seviyelerini düüren bir ilaç verdiinizde bu, beyindeki tüm bölgelere etki eder ve evet baz halüsinasyonlar veya psikiyatrik semptomlar basklarsnz ama bir süre sonra hastada birtakm motor hareket kayplar görülmeye balanr. Hasta, tpk Parkinson hastas gibi belirtiler vermeye balar. te hali hazrdaki klasik ilaçlar, dopamin düzeyini kabaca yükselten veya düüren, onu beynin her tarafnda uygulayan ilaçlardr. Bu nedenle de bir hastalk tedavi edilirken, baka sorunlar ortaya çkabilir diye konutu.
KORKU VE ENDENN FRELERN NOKTA ATII LE çÖZECEZ
Beyni daha iyi anlayabilmek için yaplan bu aratrmalar için kendi laboratuvarlarnda da bu yeni teknolojileri kullandklarn vurgulayan Dr. Ünal, u bilgileri verdi: Bizim u anda yürüttüümüz ve EMBOdan ödül alan projemiz daha çok duygusal bellek, korku ve kayg (anksiyete) süreçlerini yöneten beyin yaplarndaki beyin dalgalarna ve onlar oluturan bölgeye odaklanyor. Beyin bölgeleri, barndrdklar hücreler bakmnda homojen yapda deil. Örnein bizim çaltmz, korku ve anksiyeteyle ilgili olan amigdala bölgesi tek tip nöronlardan olumuyor. çeitli kimyasallar barndran, farkl ilevleri olan beyin hücreleri var ve bu hücreler birbirleriyle çeitli balantlar kurarak çok sayda nöronal devre oluturuyor. Bu nedenle de artk amigdala korkularmzn/duygularmzn merkezidir demek yeterli deil. Önemli olan hangi alt devrenin ne i yapt. Davransal Sinirbilim Laboratuvarndaki aratrmalarmz, bu nöronal devreleri ayrt etmeyi salayan optogenetik ve kemogenetik yöntemleri, davransal tekniklerle birletiren hayvan deneylerinden oluuyor. Normalde 60-70 yldr uygulanan klasik yöntemlerde laboratuvar hayvanlarnda amigdala komple yok edilip ondan sonra görülen etkilere baklyordu. Biz artk daha yüksek çözünürlüklü aratrmalar sayesinde amigdalann tamamn deil sadece o bölgedeki ilgili nöron balantlarn devre d brakp bu etkilerin beyindeki mekanizmasn nokta at eklinde çözebiliyoruz. Bu çalmalar orta vadede tedavi amaçl kullanlmak üzere farmakolojinin de hizmetine sunulabilecek. Eskinin teknolojisine dayanan farmakolojik ajanlar yerini yan etkisi tamamen azaltlm hedefli ilaçlara brakacak.