Son dönemde yeni tip koronavirüs (Kovid-19) vaka saysnda yaanan ciddi artn, toplu tama araçlar, pazar yerleri ve ev içi gibi kalabalk ortamlarda artan bula riskinden kaynaklandn belirten uzmanlar, vatandalar kalabalk ortamlarda kurallara hassasiyet göstermeleri konusunda uyaryor.
Kovid-19 salgnnda, ilk vakann çinin Vuhan kentinde görüldüü geçen yln aralk ayndan bu yana birçok ülkede günlük vaka ve ölüm saylar artyor. Türkiyede de bu art en yüksek seviyeye ularken, 26 Kasmda 29 bin 132 kiinin testi pozitif çkt, 6 bin 876 kiiye hastalk tans konuldu, 174 kiinin hayatn kaybetmesi ile mart ayndan bugüne kadar en yüksek vefat says kaytlara geçti.
Uzmanlar, vaka saylarndaki hzl artn en önemli sebeplerinin toplu tama araçlar, pazar ve alveri yerleri, uzun seyahatler, cenaze ile nian, düün ve sünnet törenleri, ev ziyaretleri, elence yerleri gibi kalabalk ortamlar olduuna iaret ediyor.
Özellikle toplu tama araçlar ve pazar yerleri gibi insan younluunun olduu ortamlar ile insanlarn daha samimi olduu ve kurallara uymad ev içi ortamlarda bulan daha da arttna dikkati çeken uzmanlar, mecburi durumlar dnda dar çklmamas, kalabalk ortamlardan uzak durulmas, maske, mesafe ve hijyen kurallarna harfiyen uyulmas tavsiyelerinde bulunuyor.
SEMPTOM GÖSTERMEYENLER U ANDA BULAMANIN EN ÖNEML FAKTÖRÜ
Enfeksiyon Hastalklar ve Klinik Mikrobiyoloji Uzman Prof. Dr. Kemalettin Aydn, Kovid-19 salgnnda 2. dalga ya da tsunami denilen döneme girildiini, hatta bu dönem için 3. dalga tanmlamalarnn da kullanlmaya balandn söyledi.
Bata Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyadaki birçok ülkede vaka saysnn artmaya devam ettiini aktaran Aydn, Türkiyede de son günlerde hasta ve vaka saysnn dikkat çekici ekilde arttn vurgulad.
Bunun insanlarn birbirleriyle olan temas sonucu virüse yaam hakk tanma olana salamasndan kaynaklandna iaret eden Aydn, Yaam hakk tandmz sürece virüs çoalmaya, yaylmaya devam edecek. Yaam hakkn kstladmz sürece de biz hakim olacaz. dedi.
Prof. Dr. Aydn, semptomsuz olan gizli bulatrclar diye tanmlanan bir kitlenin varlna iaret ederek, sözlerini öyle sürdürdü:
Salgn baladndan beri, bildiimiz vakalarn 4 ila 10 kat kadar semptomsuz vakann olduunu bütün bilim ortaya koyuyor. Ülkemizde 7 bin civarnda semptomu olan hasta tanmnn yannda bunun 3 ila 4 kat civarnda da PCR pozitif yani azndan çkan damlacklarnda virüsü tayan ama hastalk belirtisi olmayan vakann olduunu biliyoruz. Bunlar, herhangi bir semptomu olmad için çevreye virüs bulatrmadklarna inanarak rahat davranp tedbirlere uymuyorlar. Bugün sadece hasta olanlar deil, semptomsuz ama boaznda virüs olup tükürük damlacyla çevreye bulatranlarn daha fazla olduunu görüyoruz. 7 bin civarnda hastann bulatrma kat says bir kii bir kiiye ise 7 bin kiiyi enfekte ediyordur ama geri kalan 20 binin üzerindeki semptomsuz kii de ayn bula oranna sahip olduu için enkfeksiyonu tamadklarn düünerek daha fazla insanla temas ediyorlar. Bu yüzden de semptom göstermeyenler u anda bulamann en önemli faktörü.
BULAMAYI ENGELLEYECEK KURALLAR SLSLESNE UYMA SORUMLULUUMUZ VAR
Kalabalk ortamlardaki bula riskinin önemine dikkati çeken Aydn, Bula, kalabalklarn ve kümelenmelerin olduu yerlerde çok youn. Burada 3 basamak üzerinden konumak lazm. Birincisi, kamusal ve yerel yönetimler olarak insanlarn yaamak zorunda olduu bu kalabalklarn olumamasnn altyapsnn hazrlanmas lazm. Eer toplu tamada böyle bir sorun varsa toplu tamay maske ve mesafe kurallarna uyarak gidilebilecek saylara ulatrmak lazm. Pazar yerleri ve dier kalabalk yerlerde ise bulamay engelleyecek fiziki altyapy hazrlamak lazm. diye konutu.
Prof. Dr. Aydn, kafe ve restoranlarn da bula yeri olduuna iaret ederek, öyle devam etti:
Bunun için Bilim Kurulunun belirledii mesafelerde sandalyeleri ve masalar düzenlemek gerekiyordu. Belli ki bu kamunun koyduu ve vatandan yaamak durumunda olduu altyap çok fazla hazrlanamam. kincisi vatanda, hazrlanm olan imkanlarda kurallara uymam. Örnein, en belirgin olan kafe, restoran ve kalabalklar için kurallar koymu. Bu kurallara uymayan bir kitle söz konusu. Bunu da genç, çalma alannda sosyal hayat çok kullanan 17-35 ya grubunda görüyoruz. Üçüncüsü de bireysel kurallara uyma becerisi. Yani kamunun yerel yönetimlerle beraber altyapy hazrlamas, kurallara uyma ve onlar denetleme zorunluu ile kiinin kurallara uymas. Bu 3 ayakta da bir boluk olunca saylarn dünyada olduu gibi Türkiyede arttn görüyoruz. Bulamay engelleyecek kurallar silsilesine uyma ve uymayanlar denetleme gibi bir sorumluluumuz var.
TÜRKYEDE BUGÜN EN FAZLA BULAIN OLDUU ALAN EV ç ORTAMLAR
Bula riskinin daha fazla olduu ortamlara deinen Aydn, 2 alan çok riskli. Biri toplu tama araçlar ve pazar yerleri gibi kalabalk alanlar, birisi de doal bir davran biçimi olarak mesafeye ve maskeye uyulmayan ev içi ortamlar. Dardaki ortamda bir kiinin bir kiiye bulatrdn kabul edecek olursak ev içi ortamlarda bu bir kiiden 3 kiiye kadar çkabiliyor. Demek ki hem sosyal yaamda hem çalma alanlarmzda bu kurallara uymamz gerektii gibi en önemlisi de ev içi ortamlar. Özellikle mevsimsel olarak k dönemine girdiimiz için daha dar alanlarda, daha youn aile ortamlarnda ve daha az havalandrmal mekanlarda kalmann getirdii bula daha youn. Türkiyede bugün en fazla bulan olduu alan ev içi bulalar. deerlendirmesinde bulundu.
Prof. Dr. Kemalettin Aydn, bula riskinin azaltlmas için vatandalara u önerilerde bulundu:
Dardaki kurallara uyma zorunluluunu yerine getirmemiz lazm. çünkü ev dna çkan insanlarn evin içine kar da sorumluluk hissetmesi gerekiyor. Evin dndan belirti olmadan da virüsü alp tayor olabilirsiniz. Eve geldiinizde dier bireylere özellikle de 65 yan üzerindeki insanlara bulatrma riskimizin olduunu bilmeliyiz. Türk gelenek göreneine ve çekirdek aile yapsna belki biraz soutucu bir cümle olabilir ama ev içinde de belirli periyotlarla kalabalk alanlar kullanmalyz. Evden dar çkp virüs alma riski olmayan insanlar ile dardan eve gelen insanlarn, akam yemek masalar ve oturma sohbetleri ile sabah kahvaltlarn periyotlarla yapmalarn öneriyorum. Anadolu geleneinde oturma odas kültürü söz konusudur. nsanlar arlkl olarak scakln ve samimi aile yapsnn olduu oturma odasnda kümelenmeler oluturuyor. Önümüzdeki 1-2 ay evin tüm kullanlacak alanlarnda biraz daha bireysellemeliyiz. Özellikle ev içini biraz daha seyreltmek, ayn mekan paylayorsak da maske ve temizlik kurallarna uymamz gerekiyor.
ARALIK AYI SONUNDA TOPLUMSAL MMÜNZASYON ÖNEML ORANDA ARTACAK
Kovid-19la mücadele için alnan yeni tedbirlerin ileriki hafta sonundan itibaren etkisini göstermeye balayacana iaret eden Aydn, Alnan tedbirlerle bu etkiyi göremezsek belki cumartesi pazar 48 saat sokaa çkma kstlamas, hafta içi 23.00ten sabaha kadar sokak kstlamalar gibi tedbirler gelebilir. çok daha zorlayp salk sisteminin yönetilemeyecek duruma ulamas durumunda ise daha uzun süre 5-7-10 gün gibi kstlama olabilir ama bunu ilk etapta öngörmüyorum. çünkü çok güçlü bir salk altyaps var, oluabilen vakalar yönetebiliyor görünüyor, bir salk aç görmüyoruz. diye konutu.
Prof. Dr. Aydn, salgnn seyrine ilikin ise u deerlendirmede bulundu:
Özellikle büyükehirler, Marmara Bölgesi, Ankara ve zmirde, aralk ay sonuna doru toplumsal immünizasyon dediimiz toplumda virüsle karlaan insan says önemli bir oranda yükselecek. Ho bir kelime deil ama sürü bakl önemli bir noktaya ulaaca için aralk aynn ikinci yarsndan itibaren bula orannn bir miktar düeceini, ocak ayndan itibaren de ülkemize gelecek olan ayla risk gruplarnn alanmasyla beraber bahara doru salgnn snrlanmas ve daha yönetilebilir bir duruma geleceini düünüyorum.