Koruyucu salk hizmetleri çalmalarnn yaygnlatrlmas, toplum bilincinin artrlmas, hastalklarn meydana gelmeden önlenebilmesi, bulac hastalklar ve salgnlarn kontrol edilmesi açsndan toplum salna yönelik çalmalar yürütülüyor.
Bu yl Halk Sal Haftasnn tematik konu bal, çocukluk ça Taramalar olarak belirlendi.
çocuklar, bir ülkenin gelecei ve umudu olmalarnn yan sra toplumun en krlgan grubunu da oluturuyor. Bu nedenle en iyi koullarda dünyaya gelmelerinin salanmas, büyümeleri ve gelimeleri için en uygun ortamn hazrlanmas, gelecee dönük fiziksel, ruhsal ve zihinsel donanmlarnn en üst düzeyde oluturulmas ülkenin gelecei açsndan yaamsal önem tayor.
çocuklarn salk ve geliimini izlemeyi, desteklemeyi ve sorunlara çözüm üretmeyi amaçlayan programlar iki açdan önem kazanyor. Salk ve geliimi izlemek, desteklemek çocuklarn yaam kalitesini iyiletiriyor, bebek ve çocuk yaatmaya yönelik programlar önemli ölçüde güçlendiriyor. Böylece, bebek ve çocuk ölümlülüünün orann düürmeye yardmc oluyor.
nsana yaplan yatrmn geri dönüü ile ilgili yapt hesaplamalarda, en yüksek getirili yatrmn, erken yllardaki beyin geliimine yaplan yatrm olduu gösteriliyor.
çocuk izlemlerinde temel öngörü, hastalk ortaya çktktan sonra iyiletirmek için uramak yerine, hastala zemin hazrlayan koullarn önceden tespit edilerek önlenmesi olarak vurgulanyor.
çocuk izlemi, birinci basamak çocuk sal ve hastalklar hizmetlerinin temelini oluturuyor. Tüm çocuklarn büyüme ve gelimeleri izleniyor, salkl olup olmadnn deerlendiriliyor, a ve salk eitimi gibi koruyucu hekimlik uygulamalar bu salk hizmeti içerisinde sunuluyor.
Salam çocuk izlemiyle salkll sürdürmek, bebek ve çocuk ölümlerini, hastalk, sakatlklar azaltlarak önlenebiliyor.
Türkiyede doan her çocuk doumdan sonra ilk yl içinde 9 kez, 6 yana kadar 17 ve okul ça boyunca ylda bir kez izleniyor. Büyüme ve gelimenin özellikle hzl olduu erken çocukluk (0-3 ya) ve ergenlik (10-19 ya) gibi dönemlerde izlemlerin skl ve içerii farkllayor.
Toplumun ve onu oluturan bireylerin, salkl ve güçlü olarak yaamasnda ekonomik ve sosyal yönden gelimesinde, refah düzeyinin artmasnda, mutlu, huzurlu ve güvence altnda varln sürdürebilmesinde taramalar çok önemli yer tutuyor. Taramalar, hastalklarn belirti ve bulgu vermeden belirlenmesini amaçlyor. çocukluk ça taramalar bu kapsamda sunulan en temel koruyucu salk hizmetleri ve yenidoan döneminden balayarak çocuk izlemleri içerisinde ücretsiz sunuluyor.
- Topuk kan ile çocuklarn hayata salkl balamas salanabiliyor
Doan her bebein fenilketonüri, konjenital hipotiroidi, kistik fibrozis ve biyotinidaz eksiklii yönünden taranmas önem kazanyor. Taramalar sayesinde, bu hastalklar nedeniyle oluabilecek geri dönüümü olmayan hasarlar engellenebiliyor veya etkileri azaltlabiliyor. Bebeklerde bu hastalklarn olup olmadnn aratrlmas için topuk kan örneinin alnmas gerekiyor. Topuk kan taramas sayesinde her yl 5 binin üzerinde bebek hastalk belirtileri ortaya çkmadan saptanabiliyor. Bu bebeklerin yaklak 3 binden fazlasnn hipotiroidi, 2 bini biyotinidaz eksiklii, 200ü fenilketonüri ve 150si de kistik fibrozis hastalna sahip olduunu ortaya çkaryor.
Tarama sayesinde erken saptanp tedavi edilerek yatlaryla ayn ansa sahip olmalar salanabiliyor. Bakanlk, topuk kan taramasna eklenebilecek ve çocuklarn hayatn olumlu yönde etkileyecek baka hastalklarn tarama programna dahil edilmesi için bilim kurullar ile çalmalar yürütüyor. Sadece topuundan alnacak birkaç damla kan ile çocuklarn hayata salkl balamasn salanabiliyor.
- Her yl ortalama 2 bin 500 yenidoana iitme kayb tans konuluyor
itme kayplar da çocuun o lisana özgü sesleri oluturarak konumasn geciktiren ve bozan en önemli faktör olarak öne çkyor.
itme kayb ile doan ya da doumdan sonra (yenidoan ya da süt çocukluu çanda) iitme kaybna neden olabilecek bir travma, hastalk veya ilaca maruz kalan çocuklarn, eer iitme kayb vaktinde tehis edilmez ve rehabilitasyon programlarna alnmazlarsa psikolojik ve sosyal gelimeleri yetersiz oluyor ve ilerleyen yllarda eitim ve sosyal uyum açsndan, ya ve zekaca eitleri olan çocuklardan geri kalabiliyorlar.
Aratrmalara göre, iitme kaybnn saptanmas bakmndan en kritik dönemin yeni doan dönemi olduunu ortaya koyuyor. Yenidoan her bin bebekten 1-3ü ileri derecede iitme kayb ile douyor. çocukluk döneminde geçirilen hastalklar, kulak enfeksiyonlar, kazalar ve kullanlan baz ilaçlar nedeniyle bu oran yüzde 6ya çkabiliyor. Bebekler hayatnn ilk iki ylnda beden ve zihin yönünden hzl bir geliim dönemi yayorlar. itme engeli ile doan, bu engeli fark edilmeyen bebein dil geliimi duruyor ve bununla birlikte zihinsel, sosyal ve ruhsal geliimi yavalyor. Erken tehis konup ve erken rehabilite edilen bebeklerin dil geliimine paralel olarak zihinsel sosyal ve ruhsal geliimleri de olumlu yönde etkileniyor. Doduktan sonra en geç alt ay içinde iitme engeli tehisi konan ve iitme cihaz uygulanp özel eitime alnan bebeklerin konuma becerisi normal yatlarna benzer seviyede geliebiliyor.
Bebeklerin iitme kayplarn tehis etmek, gelien teknolojiye paralel olarak kolaylayor. Bu deerlendirmeler için bebeklerin büyümelerini beklemek ve geriye dönüü olmayan özürleri kabullenmek gerekmiyor. Bebein doduu ilk günlerde uygulanabilen basit, ucuz ve uygulamas çok kolay testler ile yenidoan döneminde iitme engeli tehis edilebiliyor.
itme engeli ile doan bebeklerin erken dönemde tespit edilmesi amac ile iitme taramasnn yaplmas, kesin tehis, iitme cihaz uygulamas ve gerekli rehabilitasyon çalmasn yapmak üzere, Yenidoan itme Tarama Program balatlarak 2008den itibaren de tüm illerde uygulanyor. Bu program kapsamnda, 81 il kamu, üniversite ve özel hastanelerinin yer ald tarama merkezlerinde iitme taramas, referans merkezlerinde de ileri tan tedavi uygulanyor. Her yl ortalama 2 bin 500 yenidoana iitme kayb tans konuluyor.
- Görme Taramas Program balatld
çocukluk çanda sk görülen salk sorunlarnn erken tannmas ve gerekli tedavilerinin salanabilmesi amacyla çeitli tarama programlar yürütülüyor. Okul öncesi ve okul ça çocuklarda sk görülen görme kusurlarna yönelik tarama çalmalarnn da bu programlara eklenmesine karar verildi.
Görmenin normal geliimini engelleyecek risk etmenlerini saptamak ve yetersiz görmesi olan bebek ve çocuklar erken dönemde tanmak için tarama yaplyor. çocuklarda yaplacak görme taramalar ile tannabilen hastalklarn banda alk, krma kusurlar, katarakt ya da göz tembellii geliyor.
Görmenin normal geliimini engelleyecek risk etmenlerini saptamak ve yetersiz görmesi olan olgular erken dönemde tanmak, tedavi etmek için 36-48 aylk çocuklara ve okul ça çocuklara (ilkokul 1. snflara) Görme Taramas Program balatld.
0-3 ay bebekler, 36-48 aylk çocuklarda ve ilkokul 1. snflarda görme taramas yaplmas gerekiyor. 0-3 aylk bebeklere göz muayenesi ve Krmz Refle Testi, 36-48 aylk bebeklere ise göz muayenesi, Krmz Refle Testi ve Lea Sembol Testi ile tarama yaplyor.
Halk arasnda doumsal kalça çk olarak bilinen geliimsel kalça displazisi (GKD), kalçay oluturan yaplarn anne karnnda oluumlar srasnda normal olmalarna karn, çeitli nedenlerle sonradan yapsal bozulma gösterdii dinamik bir hastalk olarak tanmlanyor. Bu hastaln erken dönemde tehis ve tedavisinin balatlmasna yönelik olarak bir tarama program yürütülüyor. Bebek 1 aylk olunca fizik muayenesinin yaplmas için aile hekimine götürülmesi, risk faktörü tayan veya muayenede GKD açsndan üpheli görülen bebein ortopedi uzmanna yönlendirilerek gerektiinde radyolog tarafndan da 4-6 haftada kalça ultrasonu ile deerlendirilmesi erken tan ve tedavi için önem kazanyor.