Kovid-19un Dünya Salk Örgütü tarafndan pandemi ilan edilmesi ve Türkiyede de ilk vakalarn görülmesi, tedirginlik ve endieye yol açt.
Marketlerden gda maddesi ve eczanelerden dezenfektan stoklayan vatandalarn görüntüleri sosyal medyaya yansd. Baz vatandalarn da toplu tama araçlarnda maske takarak ald önlemler dikkati çekti.
Uzmanlar, baz kiilerde görülen bu ar endie ve panik halinin nedenlerini, deerlendirdi.
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tp Merkezi Psikiyatri Uzman Doç. Dr. Gökben Hzl Sayar, yeni bir koronavirüs tipinin tüm dünyada yaylmasnn herkesin gündemine girdiini ve insanlarn yaam alkanlklarnda baz deiimlere neden olduunu söyledi.
u anda a veya önleyici tedavinin olmamas ve virüsün ne kadar ölümcül olduunun tam bilinmemesi gibi etkenler nedeniyle insanlarn virüsle ilgili korku duymalarnn son derece anlalr olduunu dile getiren Doç. Dr. Sayar, sözlerine öyle devam etti:
Ancak u aamada ülkemizde sergilenen kamu kaygs, Kovid-19un ortaya çkard riskle orantsz. Her yl gripten ölen insan says, Kovid-19a bal ölümlerden katbekat daha fazla. Yal insanlar ve önceden mevcut solunum rahatszl olanlar için tablo daha riskli fakat dier gruplarda koronavirüs alan insanlarn büyük çounluu evde tedavi edebilecekleri hafif semptomlar gelitirecekler ya da gelitirdiler. Hatta muhtemelen bazlarnn hiçbir belirtisi olmad. Yine de dünya ekonomisi çökme noktasna geldi, maske-dezenfektan, kolonya, hatta gda maddeleri stokland, karaborsa piyasalar kuruldu.
Neden bu denli çok korkuyoruz? Beynimizin çalma esas bu tepkiyi yaratyor. Tehdit yaratan bir unsur varsa beynimiz alarma geçiyor. Eer tehdit yabanc ise tam olarak kavrayamyorsak, bilgimiz snrl ise beyinde yaratt alarm çok daha iddetli oluyor.
- nsanlar duyduu her eyi tehdit edici bir ekilde yorumluyor
Sosyal medyadaki bilgilerin çok büyük bir ksmnn gerçekçi olmayan, daha fazla belirsizlik yaratan ve alarm daha da iddetlendiren yanl bilgiler olduunu ifade eden Doç. Dr. Sayar, nsanlar böylece bir ksr döngüye sürükleniyor, daha fazla uyank hale geliyor, önemsiz bir öksürüü ya da çekik gözlü bir insan riskli görebiliyor, daha çok fark ediyor, daha çok bilgi arayp medyay taryor, duyduu her eyi tehdit edici bir ekilde yorumluyor. dedi.
Tehdit çok belirsiz ve potansiyel olarak geni kapsaml olduunda rahatlamak ve sakin kalabilmenin insan beyni için zor olduunu dile getiren Doç. Dr. Sayar, u bilgileri aktard:
Bu noktada insanlar daha allmadk davranlar sergilemeye balyorlar. Örnein gerekli olmayan tbbi malzeme ya da aylarca yetecek gda stoku yapabiliyorlar. Hiçbir tbbi deneyimi, bilgisi olmayan kiilerin yönlendirmesiyle olmadk yerlerde ifa aryorlar. Bu tutum da anlalr çünkü beyin kontrol edemedii bir tehdit algladnda, riski azaltmak için kendince kontrol edilebilir bulduu davranlar üretir. Önceden bildii, kendisinde var olan bilgiler nda belirli kontrollü alanlar yaratarak orada riski azaltmaya çalr.
Örnein evde makarna ya da tuvalet kad stoklamak gibi. Böylece yeterince makarna ya da tuvalet kad varsa ksmen rahatlam, kendince riski azaltm hisseder. Fakat maske, dezenfektan, sabun gibi maddeler stoklanrsa, kii için risk azalmas öyle dursun, ihtiyac olan dier insanlar bu malzemeleri kullanamayacaklar için çevresel riski artacaktr. Anksiyete bozukluklar, obsesif kompulsif bozukluk gibi psikiyatrik hastal olan bireylerde bu süreçler zaten bozuk iledii için eklenen bu ek yük ile skntlar daha da artabilir.
Daha önce hipokondri olarak bilinen ve zaten hastalktan korkmaya yatkn olan hastal bulunanlar için bu sürecin özellikle zor olabileceini vurgulayan Doç. Dr. Sayar, Bu aamada bu gibi psikiyatrik hastal bulunan kiiler mutlaka sevdikleri, güvendikleri kiiler ile daha fazla vakit geçirmeli, kayglarn ve duygularn onlarla paylamal, sosyal destek almallar. Güvenli sosyal ilikilerin iyiletirici ve sakinletirici, duygusal denge salayc rolü hepimiz için geçerlidir. dedi.
- Medyada içerik üreten herkesin saduyulu davranmas gerekir
Doç. Dr. Sayar, bu aamada bata medya kurulular olmak üzere sosyal medyada içerik üreten herkesin saduyulu davranmas gerektiine iaret ederek unlar kaydetti:
Salk Bakanlnn yetkin kiilerden oluan bir Bilim Kurulu bulunmakta. Onlarn önerileri ve bilgilendirmeleri dndaki konulara kulak tkamak gerekli. Abartl, halktan sakland iddia edilen her bilgi mutlak üphe ile karlanmal. Bireysel olarak riski azaltmak için hastalanma halinde kendimizi izole etmek, ellerimizi düzenli olarak sabun ve su ile ykamak, konserler veya fuarlar gibi kalabalk toplantlardan uzak durmak u aamada yeterli.
Bu aamada psikolojik sal korumak için baz hijyen kurallarna daha fazla dikkat ederek rutinlerinizi mümkün olduunca koruyun. Kalabalktan kaçnn ama kendinizi soyutlamayn. Baklk sisteminizi güçlendirmek için iyi beslenmeye ve düzenli uyumaya özen gösterin. Egzersiz yapmak hem sakinletirici hem de baklk fonksiyonunu artrc etki gösterecektir. Yalnzca güvenilir resmi kaynaklardan haber aln ve sosyal medyada sürekli bu konuyu aratrmayn. Bütün bunlar kontrol duygusunu tekrar kazanmanza yardmc olacak ve beyninizde fazladan çalan alarm susturabilecektir. Tüm bunlar baarsz oluyorsa ve salk kaygnz, hayatnz ciddi biçimde etkiler hale gelmise bir ruh sal profesyonelinden yardm isteyin.
- Salgnn çkt hiçbir yerde yiyecek sknts yaanmad
Psikologlar Dernei stanbul ube Bakan Asl çarkolu da bazen salgnlarn en tehlikeli taraf, mikroptan daha çok insanlarn paniidir. dendiini, u an Türkiyede de buna benzer eylerin yaandn, insanlarn salklar konusunda endieli olmalarnn çok doal olduunu ancak çok fazla yalan, yanl bilginin dolatn, insanlarn bu nedenle paniklediini ve yanl davranlar sergilediini söyledi.
çarkolu, süpermarketlere ylmann, anlam ve mant olan bir davran olmadn dile getirerek, çünkü imdiye kadar salgnn çkt hiçbir yerde yiyecek sknts diye bir ey yaanmad. Karantina dediimiz ey de Evden çkp yemek almayacaksn. da deil. Zaten onun yaknnda bile deiliz. Toplu tama gibi insanlarn çok olduu yerlerde dikkatli olmak doru ama bu insanlar aras sürtümeye sebep olduu zaman sorun tabii ki. Önemli olan mantkl düünce yetilerini kaybetmeden, doru bilgiyi seçebilmek ve onu kendi hayatna uygulayabilmek. Ama insanlar panik olduklar zaman veya gelen bilginin doru ya da yanl olduunu ayramamaya baladklar zaman bunlar karmaya balyor. deerlendirmesinde bulundu.
- Sakin olacaz, dikkatli olacaz
Sakin olacaz, dikkatli olacaz ve bu iin otoritelerinin ne dediine dikkat edeceiz. diye konuan çarkolu, unlar ifade etti:
Kovid-19 u anda bir virüsün yaratt bir salgn ama dünyada birçok salgn ayn anda aslnda devam ediyor. lk salgn deil, son salgn deil, u anda var olan tek salgn bile deil. Türkiyede H1N1den (domuz gribi) daha fazla insan öldü, as da var üstelik. Bu hiç dikkatimizi, ilgimizi çekmiyor ama Türkiyedeki az sayda vaka üzerinden dünya çapnda saylar büyük olan ama bilinmezliinin yaratt endieyle panik olduumuz bir durum var.