Yeni tip koronavirüsle (Kovid-19) mücadelede yürütülen çalmalar, dier hastalklara yönelik yerli ve milli alarn üretilmesi için de zemin oluturuyor.
Kovid-19 ile mücadele kapsamnda, Türkiye Salk Enstitüleri Bakanl (TÜSEB) ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumunun (TÜBTAK) desteiyle sürdürülen 17 yerli a çalmas bulunuyor.
Erciyes Üniversitesi tarafndan yürütülen inaktif Kovid-19 as çalmalarnda, Faz-2 aamasnda yer alacak gönüllülerin belirlenmesi ve salk kontrollerinin yaplmas sürecine baland.
Faz-2 kapsamndaki alamaya da en geç ubatta balanmas ve bu aamann 2 ay içinde tamamlanarak Faz-3e geçilmesi hedefleniyor. Ayrca 3 inaktif a çalmas Faz-1 insan deneyleri aamasnda bulunuyor.
Bunun yannda 3 inaktif, 2 adenovirüs ile virüs benzeri parçack (VLP) temelli Kovid-19 as çalmalarnda klinik öncesi aama tamamland. Bu alarda da insan deneylerine balanmas için gün saylyor. Dier yerli a çalmalar, klinik öncesi safhada bulunuyor.
AI GELTRME YÖNTEMLERNN NEREDEYSE TAMAMI UYGULANIYOR
Hacettepe Üniversitesi A Enstitüsü Öretim Üyesi Doç. Dr. Sezer Okay, yerli a çalmalarnn says ve çeitliliinin önemine iaret ederek, Bildiimiz a gelitirme yöntemlerinin neredeyse tamam yerli a çalmalar kapsamnda uygulanyor. Bu ülkemiz için bir zenginlik. diye konutu.
Farkl yöntemlerle gelitirilen alarn etkililiklerinde deiiklikler olabildiini kaydeden Okay, Her a çeidi her hastalk için uygun olmayabiliyor. Kovid-19 yeni bir hastalk olduu için hangi ann daha etkili olaca konusunda da yüzde 100 netlik yok. Piyasaya çkan inaktif, mRNA alar var. Bunlarn etkililikleri farkl düzeylerde oluyor. Ülkemizdeki yerli a çalmalar bu anlamda zenginlik tayor. ifadelerini kulland.
Okay, vatandalarn, kullanma sunulacak yerli ay güvenle olabileceini belirterek, Vatandalarmz, yerli a çalmalarna güven konusunda problem yaamamallar. çünkü a gelitirme çalmalarnn her aamasn effaflkla izleyebildiimiz ve süreci takip edebildiimiz için güven sorunu yaanmamas gerekiyor. dedi.
EN GEç YAZIN YERL AIMIZI OLABLECEMZ ÖNGÖRÜYORUZ
Okay, A Enstitüsü bünyesinde TÜSEB desteiyle yürüttükleri Kovid-19 as gelitirme projesi kapsamnda çalmalarn hzla sürdürüldüünü belirterek, sürece ilikin u bilgileri paylat:
Gelitirdiimiz a, peptit as çeidine giriyor. Peptitleri, virüsün küçük protein parçacklar olarak tanmlayabiliriz. Bu küçük protein parçacklarn kullanarak a gelitirmeye çalyoruz. u an hayvan deneyleri aamasndayz. Gelitirdiimiz alar farkl ekillerde formüle ediyoruz ve farkl içeriklere sahip alar elde ediyoruz. Bu alar hayvanlar üzerinde deniyoruz. Bu alarn hem canllara herhangi bir yan etkisi olup olmadn hem de etkililiini, yeterli antikor gelimesine yardmc olup olmadn test ediyoruz. Her ey yolunda gittii takdirde en geç yazn yerli amz olabileceimizi öngörüyoruz.
A Enstitüsü Öretim Üyesi Doç. Dr. Semra Aydn da Türkiyede yerli a üretiminin yaplabilecei gerekli tesislerin bulunduunu ifade ederek, öyle konutu:
Ar-Ge ölçeinde üretim, genelde üniversitelerin aratrma laboratuvarlarnda yürütülür. Bu aamada, bu alanlarn iyi üretim uygulamalar (GMP) sertifikasyonuna ihtiyac yoktur. Ancak ilerleyen aamalarda üretim alanlarnn GMP kalitesinde olmas arttr. Ülkemiz, AB Resmi laç Kontrol Laboratuvar (OMCL) üyesi bir ülkedir. Dolaysyla bu aa üye olan dier ülkelerin GMP tesislerinin verilerine de ulaabiliyor. Ülkemizde de GMP sertifikasyonuna sahip tesisler mevcut.
GMP sertifikasyonuna ilikin denetimlerin, Türkiye laç ve Tbbi Cihaz Kurumu (TTCK) tarafndan yerinde yapldn dile getiren Aydn, GMP, üretimin bandan sonuna kadarki süreçte, ann üretiminde yer alan her bir bileeni, personeli, cihaz kayt altna alan bir sistem. Dolaysyla ülkemiz de bu altyapya sahip. dedi.
Aydn, Türkiyede 1990l yllarn sonuna kadar çeitli alarnn üretildiine, hayvanlarda kullanlan alarn bir ksmnn üretimine de hala devam edildiine iaret etti.
KOVD-19 AISI çALIMALARI DER AILARIN ÜRETMNDE DE FAYDA SALAYACAK
Kovid-19 asnn üretilmesi için yaplan çalmalarn dier alarn üretimi noktasnda da fayda salayacana dikkati çeken Aydn, unlar kaydetti:
Kovid-19 alarnn üretimine ilikin çalmalar, eski tecrübelerimizi yeniden kazandmz, altyaplarmz oluturduumuz, deneyimli personel yetitirdiimiz sürecin olumasn salyor. Bu süreç, ileride yeni alarn üretiminde ya da Salk Bakanlnn çocukluk ça veya erikin alama takvimlerindeki alarn yeniden ülkemiz bünyesinde yerli ve milli olarak üretmek için avantajlar salayacak.
AI GELTRME çALIMALARINDAK AAMALAR
A çalmalar, klinik öncesi ile Faz-1, Faz-2 ve Faz-3 olmak üzere 4 aamada yürütülüyor.
Klinik öncesi çalmalarda alar, güvenilirlii ve etkililiinin belirlenmesi için hayvanlar üzerinde deneniyor. Böylece yan etkisi olup olmad, yeterli antikor oluturup oluturmad test ediliyor.
Daha sonra klinik denemeler kapsamndaki Faz-1, Faz-2 ve Faz-3 aamalarnda a insanlar üzerinde deneniyor. Faz-1 aamasnda az saydaki gönüllü, salkl denek üzerinde ann güvenilirlii ve olas yan etkileri aratrlyor.
Faz-2 aamasnda ise güvenilirlii dorulanan ann etkinlii 100den fazla denek üzerinde test ediliyor. Son olarak Faz-3 aamasnda ayn ilem birkaç bin denekte tekrarlanarak ann güvenilirlii ve etkililii aratrlyor.