Tasavvufi öğretinin işlendiği önemli eserleriyle yüzyıllardır insanlığın yolunu aydınlatmaya devam eden, Batı dünyasında Anadolulu anlamına gelen Rumi olarak anılan Mevlana, 30 Eylül 1207de, günümüzde Afganistanın kuzeyinde bulunan Belh şehrinde dünyaya geldi.
- Belhten Konyaya yolculuk başladı
Asıl ismi Celaleddin Muhammed olan büyük düşünürün babası da Sultanül-ulema yani Alimler Sultanı diye tanınan, Horasanın önemli alimlerinden Bahaeddin Veleddi.
Hazreti Mevlana, babası, annesi Mümine Hatun, kız kardeşi Fatıma Hatun, ağabeyi Alaaddin Muhammed ile yaklaşan Moğol istilası ve dönemin siyasi olayları nedeniyle Belhten ayrılarak Konyada tamamlanacak yolculuğuna başladı.
Aile, ilk olarak gittikleri Nişabur şehrinde büyük sufi Feridüddin-i Attar ile görüştü. Attar, bu görüşmede henüz çocuk olan Mevlanadan çok etkilendi ve ona bir kitabını hediye etti.
Attar, Mevlananın babası Bahaeddin Velede Bu çocuğu aziz tut. çok geçmeyecek, dünyadaki aşıkların gönüllerine ateş salacak. dedi.
- Mevlana: bir okyanus
Hz. Mevlana ve ailesi Nişaburdan sonra Bağdat ve Kufe üzerinden hac ibadetini yapmak için Mekkeye gitti. Aile, Hac dönüş yolunda Şamda Muhyiddin İbn-i Arabi ile görüştü. Şamdan ayrılırlarken İbn-i Arabi, babasının ardından yürüyen Mevlanaya bakarak, Sübhanallah. Bir okyanus, bir denizin arkasından gidiyor. dedi.
- Önce eğitim, sonra halkı irşat
Ailesiyle Konyaya gelene kadar Mekke, Medine, Şam, Erzincan, Anadolunun muhtelif şehirleri ve son olarak geldiği Karamanda 7 yıl yaşayan Mevlana Celaleddin, burada 18 yaşındayken Gevher Hatunla evlendi. Mevlana ile Gevher Hatunun bu evlilikten Bahaeddin Muhammed (Sultan Veled) ve Alaaddin Muhammed isimli oğulları dünyaya geldi.
Mevlananın ilk eşi Gevher Hatunun vefatından sonra Kira Hatunla yaptığı evlilikten de Emir Alim ve Melike isimli iki çocuğu daha dünyaya geldi.
Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubatın daveti üzerine Mevlana ve ailesi, 1229da Karamandan Konyaya göç etti. Bahaeddin Veled, Konyaya geldikten 2 yıl sonra vefat edince, halifelerinden Seyyid Burhaneddin Muhakkık-ı Tirmizi, Konyaya gelerek Mevlananın manevi eğitimine başladı.
Mevlana, Belhten Konyaya gerçekleştirdikleri yolculuk boyunca uğradıkları yerlerde farklı alimlerden, Seyyid Burhaneddinin isteği üzerine yetişkinlik döneminde de Halep ve Şamda dersler aldı.
Mevlana, 9 yıllık eğitim sürecinin ardından Seyyid Burhaneddinin tavsiyesi üzerine 1240 yılından itibaren Konyada halkı irşat etmeye, dini ilimleri öğretmeye başladı.
- Şems dönemi
Ünü günden güne yayılan Mevlana, 1244te Konyaya gelip kendisiyle görüşen derviş Şems-i Tebrizi ile tanıştı. Manevi alanda ilerlemeyi arzulayan ve bunun için mana adamlarının peşinde olan Mevlana, aradığını bu büyük arifte buldu.
Şemsle tasavvufta derinleşen Mevlana, semaya başladı, hayatının bundan sonraki bölümünde şiir, musiki ve sema onun için önemli oldu.
- Tüm dünyaya armağan: Mesnevi
Celaleddin Muhammed, hayatının olgunluk çağına doğru, geçmişte örneğine az rastlanır biçimde ilahi aşkın ateşlediği Mevlana olarak toplumun huzurundaydı.
Aldığı örnek eğitim, edindiği sağlam ilim, dinmek bilmeyen aşkı, engin bir dünya görüşü hayatının son 10-15 yıllık kısmında insanlığa armağan eserlerine yansıdı.
Mevlana, ömrünün son 10-15 yıllık kısmında, kendisine saygı ve sevgiyle bağlı sırdaşı çelebi Hüsamettinin önerisi üzerine Mesneviyi ortaya çıkardı.
Dini bilgilerden siyasete, sağlıktan insan ilişkilerine ve hayata dair birçok konuya yer verdiği, 26 bin beyte yaklaşan 6 ciltlik bu önemli eseri için Mevlana, Bizden sonra Mesnevi şeyhlik edecek, arayanlara doğru yolu gösterecek, onları yönetecek ve önderlik yapacaktır. demişti.
- Ölümü Düğün gecesi olarak anılıyor
Yaşamını Hamdım, piştim, yandım sözleriyle özetleyen Mevlana, 17 Aralık 1273te bir pazar günü sevgilisine kavuştu. Onun için ölüm, aşka ve sevgiliye kavuşmaktı. Bu nedenle öldüğü gün yüzyıllardır düğün gecesi anlamına gelen Şebiarus adıyla anılıyor.
Gönüllerde kalıcı bir yer bulmak istediği, Ölümümüzden sonra mezarımızı yerde aramayınız. Bizim mezarımız ariflerin gönüllerindedir. sözleriyle anlaşılan Mevlana, geride bıraktığı barış ve hoşgörü mesajlarıyla yüzyıllardır özlemle anılıyor.
Mevlana, insanlığa Mesnevinin yanı sıra ilahi aşkın ve vecdin yer aldığı din, tasavvuf ve sosyal hayat başta olmak üzere her konuda bilgi ve düşünce içeren şu eserleri bıraktı:
Divan-ı Kebir: Büyük divan anlamına gelen kitap, gazel, terkib-i bend ve rubailerden oluşan 40 bin beyitlik bir eserdir.
Fihi Ma Fih: İçindeki içindedir yahut içinde ne varsa odur anlamına gelir. Mevlananın sohbetlerini içeren bir eserdir.
Mecalis-i Seba: Yedi meclis demektir. Mevlananın camilerdeki vaazlarını içerir.
Mektubat: Mevlananın devlet büyüklerine yazdığı mektuplardan oluşmaktadır.
Canım tenimde oldukça Kuranın kölesiyim. Ben Hakkın seçkin peygamberi Muhammedin yolunun toprağıyım. Her kim bundan başka benden bir söz naklederse ona çok üzülür ve o sözden de çok üzüntü duyarım. diyen Mevlana, bütün eserlerinde Allaha ve Hazreti Muhammede sevgisini anlatmıştır.