Dünyada yeni tip koronavirüse (Kovid-19) kar baklk salamay amaçlayan a çalmalarnda ilk olumlu sonuçlar elde edildi.
Klinik denemelerin üçüncü aamasnda insanlar üzerinde test edilen 3 potansiyel ann, ilk sonuçlara göre baklk tepkisi uyandrmada yüksek oranda baar salamas, Kovid-19 salgnnn yaygn bir alama programyla kontrol altna alnabileceine dair umutlar arttrd.
Amerikan ilaç irketi Pfizer ile Türk bilim insan Prof. Dr. Uur ahinin kurucu orta olduu Alman biyoteknoloji firmas BioNTechin gelitirdii potansiyel Kovid-19 asnn klinik denemelerinin tamamland, a adaynn denemelerde yüzde 95 etkili olduu bildirildi.
Amerikan biyoteknoloji irketi Moderna da ABD Ulusal Alerji ve Bulac Hastalklar Enstitüsü (NIAID) desteinde gelitirdii a adaynn süren denemelerinden elde edilen ilk verinin, yüzde 95,4 etkili olduunu ortaya koyduunu açklad.
Biontech ve Modernann ardndan ayla ilgili ümit verici bir haber de ngilterenin Oxford Üniversitesinden geldi. Oxford Üniversitesinin ngiliz-sveç ilaç firmas AstraZeneca i birliinde gelitirdii potansiyel Kovid-19 asnn ise tek doz uygulanmas halinde yüzde 70, önce yarm doz, ardndan tam doz uygulanmas halinde ise yüzde 90 seviyesinde etkili olduu belirtildi.
Kovid-19a kar etkili olduu gözlenen adaylardan Biontech ve Modernann alar Ribo Nükleik Asit (RNA) temelli iken, Oxford as souk algnlna yol açan bir adenovirüs bileeni içeriyor.
Öte yandan, 3ncü aama denemelerin henüz banda olan Rusyann Sputnik-V adl potansiyel asyla yaplan ilk incelemeler, bu ann da etki düzeyinin yüksek olduunu gösterdi. A çalmasn destekleyen Rus Dorudan Yatrm Fonu, 11 Kasmda yapt açklamada, 20 gönüllü üzerinde yaplan ön incelemede a adaynn baklk tepkilerini uyandrmada yüzde 92 baarl olduunun tespit edildiini duyurdu.
DÜNYA çAPINDA AI SEFERBERL
Dünya Salk Örgütü (DSÖ) verilerine göre, 12 Kasm itibaryla dünya genelinde 48 Kovid-19 a aday, klinik denemelerle insanlar üzerinde test edilirken, 164 a aday da klinik öncesi gelitirme aamasnda bulunuyor.
Klinik deneme aamasna geçen alardan 21i birinci, 16s ikinci, 11i ise üçüncü aamada insanlar üzerinde test ediliyor.
Binlerce denein katld, 3üncü aama klinik denemeleri yürütülen potansiyel alar arasnda ABDden 4, ngiltereden 1, Rusyadan 1, Hindistandan 1 ve çinden 4 aday yer alyor.
BONTECH VE BNT162B1
Almanyada Türk bilim insan Prof. Dr. Uur ahinin kurucu orta olduu biyoteknoloji firmas BioNTechin gelitirdii BNT162b1 ad verilen a aday, 3üncü aama denemelere balayan ilk a adaylarndan biri olmutu.
RNA temelli a, Kovid-19u etkisiz klan kan ekeri enzimleri ile almlayc-balayc mmünoglobulin G antikorlarn harekete geçirmeyi, hücre düzeyinde baklk tepkisi yaratan CD4+ ve CD8+ glikoproteinlerini artrmay amaçlyor.
ABDde Pfizer, çinde Fosun Pharma ilaç firmalarnn üretim lisansn ald a aday için 1nci ve 2nci aama klinik denemelerinin Almanyada yürütülmesinin ardndan 27 Temmuzda ABD, Arjantin ve Almanyann aralarnda olduu ülkelerde 30 bin salkl gönüllünün katlmas hedefiyle 3. aama klinik denemeler balatld. Pfizer, 12 Eylülde denemenin katlmc saysn 44 bine çkarmak için ABD Gda ve laç daresine (FDA) bavuruda bulundu.
Pfizer ve Biontech, 18 Kasmda 3ncü aama klinik denemelerini tamamladn, a adaynn denemelerde yüzde 95 etkili olduunu bildirdi.
irketler, 20 Kasmda henüz tescillenmeyen a adaynn acil kullanmna izin verilmesi için FDAya bavuruda bulundu.
irket ann tedariki için daha önce ABD, Avrupa Birlii (AB), ngiltere, Kanada ve Japonya ile anlamalar yapmt. ABD hükümeti, a adaynn baarl olmas halinde 100 milyon doz a satn almak için 1,95 milyar dolar taahhüt ederken, AB Komisyonu adan 300 milyon doz, Japonya ise 120 milyon doz satn almak üzere anlamaya varmt.
irket, adan 2020 sonuna kadar 100 milyon ve 2021 sonuna kadar yaklak 1,3 milyar doz üretmeyi planlyor.
MODERNA VE MRNA-1273
ABDde Moderna ilaç firmasnn Ulusal Alerji ve Bulac Hastalklar Enstitüsü i birliiyle gelitirdii a aday mRNA-1273 da en fazla umut balanan çalmalar arasnda görülüyor.
Merkezi Boston kentinde bulunan Moderna, çinin Kovid-19un genetik dizilimini açklamasndan yalnzca 2 gün sonra potansiyel bir a gelitirdiini bildirdi.
Pfizer ve Biontechinki gibi RNA temelli a aday, virüsün insan hücresine tutunmasn salayan çivi proteini ad verilen enzimi basklayarak, vücutta baklk salamay hedefliyor.
FDAnn onay vermesinin ardndan ann 1inci aama klinik denemeleri, 17 Martta Washington eyaletinde balarken, mRNA-1273, insanlar üzerinde denenmeye balanan ilk potansiyel Kovid-19 as oldu.
A adaynn 3üncü aama klinik denemeleri ABDde 38 merkezde sürdürülürken, denemeye 30 bin gönüllü katlyor.
irket, 16 Kasmda yapt açklamada, süren çalmadan elde edilen ilk verinin, a adaynn yüzde 95,4 etkili olduunu ortaya koyduunu bildirdi.
OXFORD AISI
ngilterede Oxford Üniversitesi Jenner Enstitüsü ile Oxford A Grubu i birliinde gelitirilen ve üretim lisans ngiliz-sveç ilaç irketi AstraZeneca tarafndan satn alnan a aday AZD1222 için, ngiltere ve Hindistanda 2nci ve 3üncü aama, Brezilya, Güney Afrika ve ABDde 3üncü aama klinik denemeler yürütülüyor.
A aday, insanlarda basit souk algnlna yol açan bir adenovirüsün zayflatlm ve kendini çoaltamayan bir versiyonunu içeriyor. A aday, Kovid-19un insan hücrelerine tutunmasn salayan çivi proteininin yapay ekilde ortaya çkmasn ve vücudun buna kar koruyucu antikorlar üreterek gerçek virüse baklk kazanmasn amaçlyor.
Oxford Üniversitesi, yapt açklamada, devam eden 3ncü aama klinik denemelerde çalmalardan elde edilen verilere göre, a adaynn tek doz uygulanmas halinde yüzde 70, önce yarm doz, ardndan tam doz uygulanmas halinde ise yüzde 90 seviyesinde etkili olduunu bildirdi.
Dünya çapnda 30 bin salkl gönüllü üzerinde yaplan testlerin baarl olmas halinde, ABD adan 300 milyon, AB ülkeleri 400 milyon doz satn alma konusunda anlamaya varmt.
RUSYANIN SPUTNK V AISI
Kovid-19 için a gelitirilen ülkelerden biri de Rusya oldu.
Gamaleya Ulusal Epidemioloji ve Mikrobiyoloji Enstitüsünün gelitirdii Sputnik V adl Kovid-19 a aday, ksa süren 1inci ve 2nci aama klinik denemelerin ardndan 3ncü aamada insanlar üzerinde test edilmeye baland.
A aday, Oxford as gibi souk algnlna yol açan bir adenovirüsten alnan, kendini çoaltamayan, ayr dozlar halinde uygulanan iki virüs bileeni (rAd26 ve rAd5) içeriyor.
Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin, 11 Austosta yapt açklamada, a adaynn erken aamadaki klinik denemelerde kaydettii olumlu sonuçlarn ardndan a olarak tescillendiini ve yaygn kullanmna balanacan duyurdu.
DSÖ yetkilileri, Rusyann iddias karsnda temkinli bir tutum izlenmesini salk vermiti. Yetkililer, bir a adaynn yaygn kullanm için tescillenebilmesi için klinik denemelerinin eksiksiz tamamlam olmas gerektiini vurgulayarak, prosedürlerin aceleye getirilmesinin halk sal bakmndan sakncalar olacana dikkati çekti.
40 bin kiinin katlmas hedeflenen 3üncü aama denemeler için Rusyann yan sra Belarus, Birleik Arap Emirlikleri (BAE), Venezuela ve Hindistanda çalmalar balatld. Türkiyede de klinik denemeler yürütülmesi için bavuru yapld.
A çalmasn destekleyen Rus Dorudan Yatrm Fonu, 11 Kasmda, Sputnik Vin 3ncü aama klinik denemelerin ilk sonuçlarna ilikin açklamada, 20 gönüllü üzerinde yaplan ön incelemede a adaynn baklk tepkilerini uyandrmada yüzde 92 baarl olduunun tespit edildiini duyurdu.
Rusya, a tedariki için Arjantin, Brezilya, Meksika ve Hindistan ile anlamalara vard.
çNDEK AI çALIMALARI
Kovid-19un ortaya çkt çinde de 10 a adaynn klinik denemeleri sürüyor. Bunlardan 3ü birinci, 3ü ikinci, 4ü ise üçüncü aamada insanlar üzerinde test ediliyor.
Sinopharm, Sinovac ve CanSino gibi kamuya ait ilaç firmalar, çin Askeri Tp Akademisi, Vuhan Viroloji Enstitüsü, Pekin Biyolojik Ürünler Enstitüsü gibi kurumlarla i birlii içinde a çalmalar yürütüyor.
SinoVacn gelitirdii CoronaVac, Sinopharmn Vuhan Viroloji Enstitüsü ve Pekin Biyolojik Ürünler Enstitüsü ile gelitirdii 2 a aday ile CanSinonun çin Askeri Tp Akademisi ile i birliinde gelitirdii Ad5-NCov adl a aday, en fazla umut balanan çalmalar arasnda görülüyor.
SNOPHARMIN VRÜS TEMELL AI ADAYLARI
Sinopharmn ürettii isimsiz iki a aday, formüllerinde Kovid-19un etkisizletirilmi bir hali olan virüs bileeni bulunduruyor.
A adaylar, vücudun güçsüzletirilmi virüse kar doal korumalarn canlandrmay, bu yolla baklk tepkisi yaratmay amaçlyor.
1inci ve 2nci aama klinik denemeleri çinde yürütülen a adaylarnn, 3. aama klinik denemeleri 17 Temmuzda BAEnin bakenti Abu Dabide balad.
45 bin salkl gönüllünün katlmas planlanan denemeler, ilave olarak Bahreyn ve Ürdünde sürdürülüyor.
SNOVAC VE CORONAVAC
çinli ilaç irketi Sinovacn gelitirdii CoronaVac da 3üncü aama klinik denemelere balayan a adaylar arasnda bulunuyor.
çin hükümeti, 22 Temmuzda 1nci ve 2nci aama denemelerde etkinlii kantlanan ve ciddi bir yan etkiye rastlanmayan a adaynn acil durum kullanmna izin verdi.
Formülünde virüsün etkisizletirilmi bir versiyonunu içeren a aday için 21 Temmuzda Brezilyada, 11 Austosta Endonezyada 3ncü aama klinik denemelere baland.
Brezilyadaki denemede 8 bin 870, Endonezyadaki denemede ise 1620 salkl gönüllünün alanmas planlanyor.
3üncü aama denemeler kapsamnda 17 Eylülde insanlar üzerinde test edilmeye balanan Coronavac, Türkiyede denen ilk Kovid-19 as oldu.
CANSNO VE AD5-NCOV
CanSinonun çin Askeri Tp Akademisi ile i birliinde gelitirdii Ad5-NCov da 3üncü aama denemelere balanan a adaylar arasnda yer ald.
Souk algnlna yol açan zararsz bir adenovirüsle insan vücuduna Kovid-19un genetik bileenlerini aktararak baklk tepkilerini uyandrmay hedefleyen Ad5-nCOVun güvenliinin ve baklk etkisinin test edildii 1inci ve 2nci aama klinik denemeleri, çinde yürütüldü.
A adaynn 3üncü aama denemeleri 9 Austosta Suudi Arabistanda balad. 19 Austosta Pakistan, 3 Eylülde Rusya a adaynn klinik denemelerine onay verdi.
Toplam 40 bin kiinin katlmas planlanan klinik denemelerin, Brezilya ve ilide de yürütülmesi planlanyor.
çin ordusu, 25 Haziranda a adaynn özel ihtiyaç salk malzemesi olarak kullanmn onaylad.
NOVAVAX VE NVX-COV2373
ABDli ilaç firmas Novavaxn a aday NVX-CoV2373 de 3üncü aama denemelere balayan potansiyel Kovid-19 alar arasnda yer ald.
irket, a adaynn 3üncü aama klinik denemelerine 24 Eylülde ngilterede balad. ngiliz hükümetinin A Görev Gücü i birliinde yürütülen denemeye 18 ile 84 yalar arasndaki 15 bin gönüllünün katlmas hedefleniyor.
A adaynn 3üncü aama klinik denemelerinin sonunda ABDye geniletilmesi planlanrken, ilk sonuçlarn 2021 ylnda alnmas bekleniyor.
Genetik mühendisliiyle üretilmi Kovid-19 glikoprotein partikülünü içeren a aday, irketin dier alarnda kulland güçlendirici katk maddesiyle (adjuvan) daha fazla antikor ve daha uzun süreli baklk üreterek, baklk tepkisini artrmay amaçlyor.
ABD hükümeti, Maryland eyaletinde faaliyet gösteren irkete, gelecek yln banda 100 milyon doz Kovid-19 as üretmesi halinde 1,6 milyar dolar ödemeyi taahhüt etti. irket ayrca Avustralya hükümetiyle 30 milyon doz a salamak üzere anlamaya vard.
Hindistan Serum Enstitüsü (SII) ile imalat anlamas imzalayan irket ylda 2 milyar doz a üretmeyi hedefliyor.
JANSSEN VE AD26COVS1
Amerikan ilaç devi Johnson Johnsonn bal itiraki Belçikal Janssen ilaç irketi de a aday Ad26COVS1 için 15 Temmuzda Belçika ve ABDde balad klinik denemeleri 3. aamaya tad.
Adenovirüs serotip 26 ad verilen tekil bir virüs bileeni içeren a aday, Kovid-19un insan hücrelerine tutunmasn salayan çivi proteine istikrarl bir yapay ifade kazandrarak, vücutta virüsü körelten ve etkisizletiren antikorlar canlandrmay amaçlyor.
irket, tek doz olarak uygulanan a adaynn 3üncü aama denemelerine 23 Eylülde balad.
ABD, Güney Afrika, Arjantin, Brezilya, ili, Kolombiya, Meksika, Peru, Filipinler ve Ukraynada yürütülmesi planlanan denemelere 60 bin gönüllünün katlmas hedefleniyor.
Öte yandan irket, a formülünü iki doz olarak uygulad bir denemeye de 16 Kasmda ngilterede balad.
ABD hükümeti, a adaynn baarl olmas halinde ilk etapta 100 milyon, sonrasnda 200 milyon doz, ngiltere ise 30 milyon doz satn almak için irketle anlamaya vard.
BHARAT BOTECH VE COVAXN
Hint ilaç irketi Bharat Biotechin Hindistan Tbbi Aratrma Konseyi ve Ulusal Viroloji Enstitüsü i birliiyle gelitirdii Covaxin adl Kovid-19 a aday, 3üncü aama klinik denemelere balayan potansiyel alar arasnda yer ald.
Formülünde Kovid-19un etkisi azaltlm bir versiyonunu içeren potansiyel a, Hindistann ilk yerli üretim a aday olmutu.
Hindistan Genel laç Kontrolörlüü (DCGI), 3 Temmuzda a adaynn insanlar üzerinde test edilmesine onay vermiti.
1inci ve 2nci aama denemelerin ardndan irket 23 Ekimde 3ncü aama klinik denemelere baladn açklad.
Hindistanda Bharat Biotech dnda Zydus Cadila, Hindistan Serum Enstitüsü (SII) ve Panacea Biotec irketleri de yerli a gelitirmek üzere çalmalar yürütüyor. Zydus Cadila, ZyCoV-D adl Kovid-19 a adayn, klinik denemelerde insanlar üzerinde test ediyor.
Anlan ülkeler dnda Japonya, Güney Kore, Tayvan, Singapur, Kanada, Avustralya, Fransa, talya, Kazakistan ve Kübada da Kovid-19 a adaylarnn klinik denemeleri yürütülüyor.
TÜRKYEDE LK YERL AININ KLNK DENEMELER BALADI
Türkiyede Kovid-19a kar ilk yerli a adaynn 1inci aama klinik denemeleri balad.
Erciyes Üniversitesi A Aratrma ve Gelitirme Uygulama ve Aratrma Merkezinde (ERAGEM) yeni tip koronavirüse kar gelitirilen, Koçak Farma irketi tarafndan üretimi yaplan ve Salk Bakanlnca desteklenen ERUCOV-VAC ad verilen a aday 5 Kasmda gönüllüler üzerinde test edilmeye baland.
Virüsün etkisizletirilmi bir versiyonunu içeren (inaktif) a, Türkiyede insanlar üzerinde test edilmeye balanan ilk yerli Kovid-19 a aday oldu.
DSÖ verilerine göre, Türkiyeden, klinik öncesi gelitirme aamasnda 12 Kovid-19 a aday bulunuyor. Ege Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Mehmet Ali Aydnlar Üniversitesi, Acbadem Labmed Salk Hizmetleri A, Ankara Üniversitesi, zmir Biyotp ve Genom Merkezi, Boaziçi Üniversitesi, Bezmialem Vakf Üniversitesi, Ortadou Teknik Üniversitesi ve Koçak Farma, Kovid-19 as için çalmalar yürütüyor
POTANSYEL AILAR, TÜRKYEDE DE DENENMEYE BALANDI
Öte yandan, dünyada 3üncü aama denemeleri yaplan potansiyel alardan bazlar Türkiyede insanlar üzerinde denenmeye baland.
Salk Bakan Fahrettin Koca, 17 Eylülde yapt açklamada, çinli Sinovac firmasnn gelitirdii a aday Coronavacn Hacettepe Üniversitesinde görevli 3 gönüllü salk çalan üzerinde test edilmeye balandn duyurdu. Coronavac, Türkiyede insanlar üzerinde denenen ilk potansiyel Kovid-19 as oldu.
Koca, ABDli ilaç irketi Pfizerin BioNTech ile gelitirdii a adaynn 3üncü aama denemelerine izin verildiini, Rusyann a aday için yapt müracaatn da deerlendirildiini söyledi.
çin meneili ann ilk bata 1200 salk çalan üzerinde deneneceini vurgulayan Koca, devamnda denek saysnn 12-13 bine çkarlmasnn planland bilgisini paylat.
A aday, salk çalanlarnn ardndan gönüllü vatandalar üzerinde de denenmeye baland.
KLNK DENEMELER, 3 AAMADA YAPILIYOR
Bir ann yaygn olarak kullanlabilmesi için 3 aamada insanlar üzerinde test edilmesi gerekiyor. Klinik denemelerin ilk aamasnda, az saydaki gönüllü salkl denek üzerinde ann güvenli olup olmad ve insanlar üzerindeki muhtemel yan etkileri aratrlyor. kinci aamada, ann bak tepkilerini uyandrmadaki etkinlii 100den fazla denek üzerinde test ediliyor. Üçüncü ve son aamada ise ayn ilem, binlerce denekle tekrarlanyor. Tüm bu süreç, aylar ve hatta yllar alabiliyor.
çinin Vuhan kentinde Aralk 2019da ortaya çkan Kovid-19, 200den fazla ülke ve bölgeye yaylarak salgna dönütü. Dünya genelinde vaka says 59 milyonu aarken 1 milyon 394 binden fazla kii hayatn kaybetti.