Türkiyede 1961 Anayasas ile kurulan Anayasa Mahkemesinde (AYM) bireysel bavuru yolunun açlmas üzerinden 8 yl geçti. 12 Eylül 2010 tarihinde yaplan Türkiye Anayasa deiiklii referandumunun kabul edilmesiyle birlikte 23 Eylül 2012 tarihinde bireysel bavuru yapma yolu açld. Avrupa Birliine (AB) uyum sürecinde yaplan bu deiiklikle, anayasal güvence altnda olan temel hak ve hürriyetlerine yönelik yaanacak ihlaller için hak arama merci olarak gösterildi.
Her ne kadar AYM, özgürlük ve temel haklar konusunda birçok emsal karara imza atsa da, yaplan yarglamalarda söz konusu devletin korunmas olduunda ise verdii kararlar yerel mahkemeleri aratmad. Temel hak ve özgürlükler yönünden Avrupa nsan Haklar Mahkemesine (AHM) giden dava dosyalarn azaltmak için balatlan bireysel bavuru yöntemi de AHM önüne giden dava saylarnda azalmaya neden olmad.
AYMye, 8 ylda 272 bin 672 kii bavurdu. AYMnin kendi yaynlad istatistiklerden derlediimiz verilere göre, yaplan bavurulardan 236 bin 407si sonuçlandrld. 36 bin 265 dosya AYMde karar verilmesi için bekliyor. Yaplan bavurularda kabul edilemez olarak karar verilen dosyalarn says ise 212 bin 675.
EN FAZLA BAVURU: 2016
Yllara göre AYMye yaplan bavurularda en dikkat çeken art ise Olaanüstü Halin (OHAL) ilan edildii 2016 ylnda 80 bin 756 bavuru yaplmas oldu. Dier yllarn dalm ise öyle: 2013te 9 bin 897, 2014te 20 bin 578, 2015te 20 bin 376, 2017de 40 bin 530 olarak belirlenen say, 2018de 38 bin 186 ve 2019 ylnda 42 bin 971.
EN FAZLA HLAL: ADL YARGILANMA HAKKI
OHALin ilanndan bir yl sonra kurulan OHAL nceleme Komisyonu nedeniyle AYM, 72 bin 134 dosya hakknda kabul edilemezlik karar verdi. AYM tarafndan verilen ihlal says ise 9 bin 682. AYM tarafndan verilen ihlallerde ise en fazla adil yarglanma hakk ihlali birinci srada yer ald. 5 bin 241 dosyada bu yönde ihlal karar verilirken, mülkiyet hakk 2 bin 725, ifade özgürlüü 585, kötü muamele yasa 347, kii hürriyeti ve güvenlii hakk 209, yaam hakk 117, toplant yürüyüü düzenleme hakk 117, ayrmclk yasa 109, örgütlenme özgürlüüne dair 65 dosyada ihlal karar verildi.
AYMnin 8 yllk bireysel bavuru kararlarn, sokaa çkma yasaklar döneminde AYMye bireysel bavuruda bulunan ve Halklarn Demokratik Partisinin (HDP) davalarn takip eden Avukat Nuray Özdoan ile konutuk.
AHME ARTAN BAVURULARIN ETKS
AYMde bireysel bavurunun 2010 ylnda tannmas ve 23 Eylül 2012 itibariyle bireysel bavurularn alnmas, yine Türkiyenin ABye giri çabas sürecindeki taahhütleri sonucu olduunu hatrlatan Özdoan, 1990l yllarda bölgede yaanan youn hak ihlallerinin de bavurularda arta neden olduunu söyledi. Özdoan, AYM ye de sübap görevi verildi. Ne kadar bavuru önce AYMde sonuçlanrsa, AHM o kadar rahatlad. Buna ramen hala en çok bavurunun Rusya ve Türkiye den olmas da bir ironi dedi.
BAVURULAR REDDEDLMEYE BALANDI
Bireysel bavuru yoluyla AHMin yükünün azaltlmasnn hedeflendiini kaydeden Özdoan, yan sra AHM de verilecek ihlal ve tazminat yerine Türkiye verilecek bir karar ve daha düük miktarlarda tazminatn devlet açsndan daha lehe bir durum olarak görülmesinden dolay bu yola gidildiini belirtti. Bireysel bavuru öncesi AHM tarafndan Türkiyedeki iç hukuk yollarn etkili bulunmad ve birçok dosyann esastan karara balandn anmsatan Özdoan, 2012 ylndan sonra ise Türkiyedeki iç hukuk yollarn etkili bulunduunu ve Türkiyede sonuçsuz, yldrc ve yllara yaylan yarg süreçlerine bavurmadan yaplan AHM bavurularn usulden reddedilmeye balandna dikkat çekti. Özdoan, AHMin çok ar yaam hakk ihlallerinde, devletin yllarca faili meçhul masalarnda brakt hareketsiz kald dosyalarla ilgili, bavurucularn iç hukuktaki ikyet mekanizmalarn yeterince etkili kullanmad gibi gerekçelerle kabul edilemezlik kararlar verdiini söyledi.