Gerçek ad Mehmed bin Süleyman olan air hem kendini ilgilendirmeyen ilere karp lüzumsuz sözler söyleyen kimse, hem de yüce, üstün, erdemli anlamna gelen Fuzuli mahlasyla tannd.
Sadece iiriyle deil felsefe, tp, sosyoloji ve astronomi alannda verdii eserlerle de dikkati çeken Fuzulinin 1480 dolaylarnda Badat yaknlarnda bulunan El-Hillede dünyaya geldii rivayet ediliyor.
Iraka yerlemi Ouz Türklerinin Bayat boyundan olan air, Irakta Türklüün beii saylan Kerkük bölgesi kültür ortamnn yetitirdii bir deer oldu.
KARIIKLII ORTADAN KALDIRMAK ÜZERE FUZUL MAHLASINI SEçTM
ah smaile yazd Beng ü Bade mesnevisinden 1508de Badatta bulunduu anlalan air, Fuzuli mahlasn neden seçtiini Farsça Divannn giriinde u sözlerle anlatyor:
iire balarken günlerce bir mahlas almak yolunda düündüm. Seçtiim mahlasa bir müddet sonra bir ortak çkt için bir baka mahlas alyordum. Nihayet benden önce gelen airlerin ibareleri deil mahlaslar kaptklarn anladm. Karkl ortadan kaldrmak üzere Fuzuli mahlasn seçtim. Bu ad kimsenin sevmeyeceini ve bu sebeple almayacan tahmin ettiim için adalk endiesinden kurtuldum. Ayrca ben, Allahn inayetiyle bütün ilim ve fenleri nefsinde toplam bir insan olarak geçiniyordum. Mahlasm bu amac da içine alr.
Kanuni Sultan Süleyman 1534te Badat fethedince yazd ve Sultana sunduu kaside de Fuzulinin o yllar arasn Badat ve çevresinde geçirdiini gösterirken, Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade, Hadikatüs-süeda, Rind ve Zahid, Shhat ve Maraz ve Muamma Risalesi, Fuzulinin balca eserlerinin bir ksmn oluturdu.
LEYLA LE MECNUN HKAYESN MESNEV OLARAK KALEME ALDI
Dounun en büyük ak efsanelerinden biri olan Leyla ile Mecnun hikayesini mesnevi olarak kaleme alan, 16nc yüzyl divan airi Fuzuli, edebiyat tarihçileri tarafndan divan iirinin edasn dönütüren air olarak nitelendirildi.
Türkçe sevgisi ve bilinciyle iir dünyasn youran Fuzuli, nesilden nesle aktarlan ve beeri aktan ilahi aka uzanan tasavvuf yolculuunun en önemli hikayesi olan Leyla ile Mecnunun, yüzyllar boyunca Türkçe okunmasn salad.
Yaln ve berrak bir Türkçe ile yazd iirler ve eserleri günümüzde de Türkçe konuulan corafyalarda ezberlenip okunmaya devam eden air, Türkçenin yan sra Farsça ve Arapçada da divanlar kaleme ald.
AIK-I SADIK BENEM MECNUNUN ANCAK ADI VAR
Ak ve strap airi Fuzuli, iirlerinde lirizmin esasn, akn elemlerini ve yalnzln aclarn dile getirdi.
Ahmet Hamdi Tanpnara göre, iiri sadece kalbe ait bir macera sayan air, Menim tek hiç kim zar u perian olmasn ya Rab/Esir-i derd-i ak ü da-i hicran olmasn ya Rab dizeleri, strab air için yaanacak tek iklim gibi görmesini dorulayan bir unsur oldu.
Leyla ile Mecnun mesnevisinin, airin kendi öyküsü olduuna iaret eden Tanpnar, Bende Mecnundan füzun aklk istidad var/Ak- sadk benem Mecnunun ancak ad var dizilerini de Fuzulide her ey benin etrafnda toplanr ve oradan hareket ederek dünyasn yakalar. ifadesiyle açklad.
air, naat türündeki mehur iiri Su Kasidesinde ise Hazreti Muhammede duyduu derin sevgiyle birlikte, suya duyulan hasret ve ak temalarna yer verdi.
Hadikatüs-Süeda, yine aire ait Divan ve Leyla ile Mecnun kadar mehur bir eser olurken, slam tarihinde önemli bir yeri olan ve Hazreti Hüseyinin ehit edilii merkeze alnarak ekillendirilen Kerbela hadisesi de Türk edebiyat tarihindeki maktel geleneinin en iyi örnei olarak kabul gördü.
Fuzuli, kesin tarihi bilinmemekle birlikte, rivayetlere göre 1556da Kerbelada vefat etti.