Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekan Yardmcs Doç. Dr. Mustafa Ertürk, Türkiye l Merkezi Kent Adlarnn Kaynaklar Üzerine Bir Aratrma adl çalmada, 81 ilden 26snn adnn corafi özellikler tadn, 27sinin o ehri kuran kiiler ve topluluk isimleriyle anldnn belirlendiini belirterek, 2 il merkezi ise o ehri fetheden kiinin adyla anlyor. Ayrca 6snn tarihi, 5inin mitoloji ve 5inin de dinsel öeler içerdiini biliyoruz. Geri kalan 10unun ise tam manasyla isminin nereden geldii bugün hala tartlyor dedi.
AMED KÜRT DLN FADE ETMYOR
Yer adlarnn, bir yerlemenin geçmiten bugüne kadar geçirdii seyri birtakm ipuçlaryla verdiine dikkat çeken Doç. Dr. Ertürk unlar söyledi:
Bugün birçok ehrin geçmite kullanlan isminin tercih edilip edilmeyecei konusu var. Mesela Diyarbakr baz kesimler tarafndan Amed olarak tanmlanyor. Amed isminin Asur diline kadar gittiini görüyoruz. Yaptmz çalmada bunun Kürt dilini ifade ettiini söyleyemeyiz. Diyarbakr ismi ise, buray fetheden Arap Bekr kavminin ehri anlamnda. Diyarbekr olarak kullanldn ve günümüzde deierek Diyarbakr olduunu görüyoruz. Dolaysyla baz tespitlerin doru konulabilmesi ve doru tanmlanabilmesi için yerlemelerin adlarnn etimolojisinin çok iyi yaplmas gerekiyor.
BU CORAFYADA TÜRKLERDEN ÖNCE DE YAAYAN HALKLAR VARDI
Anadolu corafyas sadece 1071 ile nefes alm bir corafya deil diyen Doç. Dr. Ertürk, sözlerini öyle sürdürdü:
Bu corafyann çok geni bir tarihi geçmii var. Türkler bu corafyaya gelmeden önce de burada birtakm halklar yayordu. Ve bu halklar yaadklar yerlemelere birtakm isimler verdi. Sanlann aksine Türkler bu isimleri çok fazla deitirmi deil. Birçok ismin eskiyle devam ettiini, ama ses kaymalaryla deitiini söyleyebiliriz.. Türkler sadece kendi kefettikleri, ya da fethettikleri yerlere isimler vermilerdir. simler ses kaymasyla deimitir. Türkler bu corafyadaki bir çok ehrin ismini deitirdi gibi bir yargy da bu çalmayla ortadan kaldrmaya çalyoruz.
TÜRKLER ASMLATF BR MLLET DEL
Doç. Dr. Ertürk, Türklerin Anadoluya geldiklerinde hiçbir zaman asimilatif bir millet olmadn vurgularken unlar kaydetti:
Türkler bu corafyaya geldiklerinde yerleim yerlerine orijinalinin dnda isim verdi diye bir ey yok. Ankarann ismi Hititlere kadar dayanyor. Ankara bakent olduunda o dönemin yöneticileri, bata Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere Ankara ismini deitirebilirdi. Ama Ankara, eski ismine sadk kalnarak devam ettirildi.
DERSM BUGÜN DE KULLANILIYOR VE KMSEY RAHATSIZ ETMYOR
Doç. Dr. Ertürk, Türkiyede baz il merkezlerinin isimlerinin deitirilmesiyle ilgili unlar söyledi:
Mesela Dersimin Tunceli ile deitirilmesiyle ilgili birtakm tartmalar var. Eski ismi Dersim bugün de bu kullanlyor. Tarihi kaynaklarda birçok yerde Dersim geçiyor. Dersim diye tanmlanmas insanlar rahatsz etmiyor. Artk Türkiye Cumhuriyeti baz eyleri tartabilir, alglayabilir duruma geldi. O demokratik olgunlua yava yava gidiyoruz.
ADLARI FZK ARTLARA DAYANAN LLER
Doç. Dr. Ertürk, Türkiyenin 13 ilinin isminin topografik elemanlar, 9unun isminin hidrografik elemanlar, 3ünün isminin bitki örtüsü ve 1inin isminin madenlerle ilikili olduunu kaydetti. smi topografik elemanlardan kaynaklanan illerin Ar, Tekirda, Bingöl, Tunceli, Van, Düzce, Bilecik, Kilis, Giresun, Trabzon, Rize, Erzincan, Karabük olarak belirtildii aratrmaya göre, hidrografik elemanlardan kaynaklanan il isimleri Artvin, Ardahan, Sakarya, Bartn, Burdur, Gaziantep, anlurfa, Denizli ve Zonguldak, ismi bitki örtüsünden kaynaklanan iller ise Yozgat, Krehir, Afyonkarahisar.
ADINI MADENLERDEN ALAN TEK EHR GÜMÜHANE
Aratrmaya göre ad madenlerden kaynaklanan tek ehir Gümühane. Yöresinde bilinen ilk kent ad olan Gümühanenin antikçadaki ad Argiropolis iken, bu adn eski Yunancada gümü anlamna gelen Argisten kaynakland sanlyor. 1461de Osmanllarn eline geçen ve Canca diye anlan yöreye 1534te, madenlerinin zenginliinden dolay Gümühane ad verildii kaydedildi.
K VE TOPLULUKLARDAN SMN ALAN LLER
Türkiyenin 81 il isminin 14ü kiiler, 13ü topluluklar, 5i mitoloji, 5i din, 2si fetihler ve 6s ise tarihsel yaplarla ilikili. Aratrmaya göre kiilere dayanan il merkezi adlar Antakya, Antalya, Bolu, Bursa, Kütahya, Edirne, stanbul, zmit, Kayseri, Sivas, Nevehir, Adyaman, Elaz ve Osmaniye. Topluluklara dayanan il merkezi adlar Isparta, Bitlis, Siirt, Kars, Bayburt, Manisa, Mardin, Hakkari, Diyarbakr, Mersin, Idr, Aydn, Karaman.
SADECE 5 LN ADI MTOLOJYLE LKL
Aratrmada sadece 5 ilin adnn mitolojiyle ilgili olduu belirtilirken, bu kentlerin Adana, Konya, zmir, Sinop ve rnak olduu kaydedildi. Ordu ve Yalova il merkezi adnn fetihlerden kaynakland bildirilen aratrmaya göre, dini kökenli il merkezi adlar ise Amasya, Samsun, Ankara, Nide ve Kahramanmara. Aratrmada Balkesir, Aksaray, çanakkale, Krkkale, Krklareli ve Eskiehir il merkezi adlarnn tarihsel yaplardan kaynakland ifade edildi.
SMNN KAYNAI TARTIMALI 10 L
Türkiyedeki 10 il merkezinin adlarnn kaynaklar ve anlamlar konusunda tartmalar bulunurken, bu kentlerin Kastamonu, çankr, çorum, Tokat, Erzurum, Malatya, Mu, Batman, Mula ve Uak olduu kaydedildi.