çocuk Geliimi Uzman Elif Konar Özkan, çocuun geliim dönemine uygun kitap seçiminin önemine iaret ederek deerlendirmede bulundu.
KTAP, çOCUUN GELMN DESTEKLYOR
çocuk yaynlarnn temel amacnn, dil zevki, kitap sevgisi ve okuma alkanl kazandrmak olduunu, bunlarn da nitelikli çocuk kitaplaryla kazanlacann aikr olduunu belirten Öretim Görevlisi Elif Konar Özkan, çocuklar, dünyay kefetmeye hayret ederek balarlar. Dolaysyla bir yandan gözlem ve deneme yanlma yoluyla dünyaya dair keifleri devam ederken kitaplar da çocuklarn bu keif egzersizlerine yardmc olur. Böylece deneyimleri geniler, dile kar hassasiyeti geliir, kelime bilgisi artar, daarc zenginleir, bak açs ve ufku enginleir. Tüm geliim alanlaryla birlikte estetik, sanatsal geliimi de desteklenir, pekiir. Bu balamda çocuk kitaplarnn nitelikli ve özenle hazrlanm, ya ve geliim özelliklerine, ilgi ve ihtiyaca uygun seçilmi olmas gerekmektedir dedi.
KTAP SEçMNDE NELERE DKKAT EDLMELDR?
Erken çocukluk dönemi söz konusu olduunda ilk akla gelenlerin, oyuncak kitaplar ve resimli kitaplar olduunu kaydeden Özkan, çocua geliim dönemine uygun kitap seçerken dikkat edilmesi gereken noktalara iaret ederek unlar söyledi:
Banyo kitaplar veya oyuncak kitaplar olarak adlandrlan kitaplar, çocuklarn ilk tant kitaplar arasndadr. Bu kitaplarn çocuun salna zarar olmayan maddelerden yaplm olmasna dikkat edilmelidir zira hepimizin deneyimledii gibi çocuklar kitaplarn tadna bakmay da çok severler. Daha sonra mukavva kitaplar ile tanrlar. Bu tür ürünler hem ince motor becerileri hem de çocuun oyun ve oyuncak ilikisiyle birlikte kitaba ainalk kazanmas açsndan önemlidir.
RESML KTAPLAR çOCUK VE YETKN ARASINDA LETM KURUYOR
Bir sonraki aamada ise ABC kitaplar ad verilen resimli kitaplar devreye girer. Resimlerin çocua gösterilerek hikyenin anlatld bu tür kitaplar ise hem yetikinle çocuun iletiim kurmasn hem de kavram ve dil geliimi özelinde bilisel geliimini destekleyerek çocuun dünyay tanmasn salar.
2-4 ya arasnda; birbiri ile ilikili resim ve cümlelerden oluan, tek olayl, neeli ve gerçekçi öyküler ilgi uyandrcdr. Bu yalarda çocuk sadece dinleyici de deildir artk anlatmaya da balar. Dinledii öyküleri resimlere bakarak tekrar tekrar anlatmay ve kitaptaki her bir ayrnt ile ilgili soru sormay sever. Bu ekilde dikkatle dinlemeye, sormaya ve anlatmaya alan çocuklarn çevreye uyum salamas da kolaylam olur. çocuklarn sözlü anlatm becerisinin gelimesi ileride yazl anlatm becerilerinin gelimesine de yardmc olacaktr.
4-6 ya arasnda; çocuklar okunan kitaplar dinlemeyi, dinledii kitaplara dair sorular sormay ve sorular cevaplamay, öyküden farkl öyküler çkarmay örenir ve sever.
5-6 ya çocuklar kitaplardaki resimlerin ayrntlaryla ilgilidirler ve bu durum onlarn hayal gücü ve estetik geliimi açsndan önemlidir. Kitaplarn çocuklar tarafndan sevilmesi, dinlenmesi ve okunmas için biçim (kullanlan malzeme, boyut, arlk, kapak ve ciltleme, punto, mizanpaj ve resimleme) ve içerik (tema, konu, karakterler, dil ve üslup) açsndan özenle, çocua göre ve çocuk gerçekliine uygun hazrlanm olmas gerekir. Bu noktada çocuu ve nitelii önemseyen, alanda bilinen yaynevlerinin kitaplar tercih edilmelidir.
KTAPLA TANIMAK çN BR ALT SINIR YOK
çocuun kitapla tanmas için belli bir ya snr olmadn belirten Öretim Görevlisi Elif Konar Özkan, Uzun zamandr çocuk geliimi, eitimi ve ruh sal uzmanlar ilk yllarn ne kadar önemli olduu konusunda hemfikir. Zengin uyaranlarn ve elverili artlarn çocuun potansiyelini ortaya çkarmasnda ve tüm geliim alanlarnn desteklenmesinde önemli olduu sürekli vurgulanr. çocuun çevresiyle olumlu etkileimi, örenim ve öretim faaliyetlerini kolaylatrmakta ve hzlandrmaktadr. Ayrca çocuklarn doutan merakl ve örenmeye hazr olduklarn ama öretilmekten holanmadklarn, en iyi öretim ve örenim yolunun rol model/örnek olma olduunu da bilmekteyiz. Dolaysyla kitaplarla tanmak için bir alt ya snr yoktur demek yanl olmayacaktr. Kitap okumaya daha erken balanamadysa hiç deilse bir ya civar bu ba kurulmaldr diye konutu.
KTAP OKUMAK MI HKYE ANLATMAK MI DAHA YARARLI OLABLR?
çocua kitap okumann ve hikye anlatmann yerinin ayr ve önemli olduunu ifade eden Elif Konar Özkan, unlar söyledi:
Hikye ve masal anlatmak ve dinlemek, farkl yolaklarn çalmasn, hayal gücü kullanmn gerektirdii ve sözcük daarcn gelitirdii için küçük yalardan itibaren ihmal edilmemesi gereken bir faaliyettir. Hikye ve masallarn alternatif gerçeklik etkisiyle beyni ve ayna nöronlar etkiledii pek çok uzman tarafndan sklkla dile getirilmektedir. Hikyeler, bilgi aktarm, normlar dayatma ve aykr deerleri kontrol etme açsndan önemlidir. Masallar ise ahlaki deer ve gelenek aktarmn salamaktadr. Ayrca vücut dili, ses, hayal gücü göstergeleri beyinde gerçek yaantlarla ve hayali tecrübelerde ayn tepkiyle karlanmaktadr. Dolaysyla erken yatan itibaren dinleme becerileri çocuun tecrübe hanesini zenginletirecektir.
BEYN GELMNE DE KATKILAR SALIYOR
Hikye ve masallarn tedavi edici, iyiletirici, terapötik bir yönü olduunun da bilindiini belirten Elif Konar Özkan, Beyin için hikyeler/masallar, yaamsal tehditlere kar savunma tepkileri hazrlar; bilisel esneklik kazandrr. Bunlar adeta insanolu için hayatta kalma stratejileri ve kendini koruma davran egzersizleridir. Tabii anlatmda da tpk kitap seçiminde ve okumada olduu gibi dikkat edilmesi gereken noktalar vardr. Anlatmda tüm duyular harekete geçirecek ekilde anlatmak; canl tanmlamalar, betimlemeler ve çarma açk ifadeler kullanlmas etkili olacaktr. Ayna nöronlarn tetiklenmesi hlinde hikye dinleyen, anlatan gibi hikyenin/masaln içine girer; dinleyen için anlatnn etkisi temsili özdeim kurma açsndan önemlidir. Kitap okumada dil ve söyleyi ilkelerine uygun okumaya dikkat edilmelidir. Doru telaffuz ile dinleyecei kitaplar çocuun hem günlük yaam becerilerine hem de akademik baarsna katkda bulunacaktr diye konutu.
Aileler ve eitimciler, çocuklara sk sk hikye, masal, mesel, anekdot anlatmal ve sesli kitap okumaldr diyen Elif Konar Özkan, çocuklarn yana, yeteneklerine, ilgilerine, ihtiyaçlarna, geliim özeliklerine uygun kiisel kitaplk/kütüphane oluturmak, il/ilçe halk kütüphanelerine üyelik, okuma alkanl oluturulmas için iyi olacaktr. çocuklarn harçlklarnn bir ksmn kitaplara, dergilere harcamak konusunda rehberlik edilmelidir. çocukla birlikte geçirilen vaktin bir süresi okumaya ayrlmaldr. çocuklarla okunan kitaplar hakknda konuulmal, sohbet edilmelidir dedi.
çOCUA çZG FLM ZLETMEK M KTAP OKUMAK MI DAHA YARARLIDIR?
Kitap okumann geliim alanlar açsndan daha öncelikli olduunun altn çizen Elif Konar Özkan, u tavsiyelerde bulundu:
Televizyon izleme ve ekranla ilikinin snrlandrlmas özellikle erken dönemler için dikkat edilmesi gereken hususlardandr. Televizyon ve ekrann her türlüsünün bakc gibi kullanlmamas mühimdir. çocuklarla ilgili alanlarda çalan pek çok uzman (psikolog, pedagog, çocuk geliimci, psikolojik danman vb.), özellikle erken çocukluk döneminde, çocuun ekrann her türlüsünden uzak tutulmasn tavsiye etmektedir. Ekran, çocuun hareket ve oyun imknn kstlamakta, hayal gücünü ve dilini kullanmasna ket vurmaktadr.
çocuklara uygun deneyimleri destekleyerek, çocua iyi bir televizyon izleyicisi ve ekran kullancs olarak model olmak gerekmektedir. çocuu televizyon veya ekranla tek bana brakmak olumsuz etkilere neden olabilmektedir. çizgi film izlemede de tpk kitap seçiminde olduu gibi çocuun kiilik ve geliim özelliklerine uygun seçimler yapmak önemlidir. Ekrann karsnda çocukla birlikte olmak ve seyredilenlere dair konumak, sohbet etmek, soru sormak ve çocuun sorularna cevap vermek yerinde olacaktr. Erken çocukluk dönemlerinden itibaren çocua bilinçli ve eletirebilen bir bak açs kazandrabilmek için model olmak arttr. Aileler ve eitimciler hem kendileri medya okuryazarl konusunda bilinçlenmeli hem de çocuklara bu konuda rehberlik etmelidir.
çOCUA KTABIN DEERN HSSETTRMEK ÖNEML
Öretim Görevlisi Elif Konar Özkan, çocuk yaynlar konusunda öncelikle çocuu tanmak gerektiini belirterek Mutlaka nitelikli çocuk edebiyat ve çocuklara yönelik dier yaynlar seçmek; okuma, anlatma, canlandrma, kukla gibi çocua uygun ve etkili yöntemleri seçerek uygulamak önemlidir. Nitelikli örneklerle ariv oluturmak, kitabn çocua hediye edilebilecek deerde olduunu hissettirmek, çocuun geliimini desteklemek ve çocuun hayatn anlamlandracak bir okuryazar olarak yetitirilmesi açsndan dikkate alnmaldr diye konutu.