Tarihe ilk küresel sava olarak geçen Birinci Dünya Savann, milyonlarca sivil ve askerin ölümü, birçok devletin yok olmas ve birçounun kurulmas, bugüne miras kalan tartmal bölge statüleri ve ülke snrlaryla 101 yl sonra da etkileri sürüyor.
Tarihin ilk küresel sava olarak kaytlara geçen ve 1914te balayan Birinci Dünya Sava, 1918de imzalanan atekes anlamasyla son buldu.
Tarihe, Atekes Günü olarak geçen 11 Kasm 1918de sona erse de savan sebep olduu sivil ve askeri kayplar ile sava sonucu dünyadaki siyasi deiimler, geçen bir yüzyla ramen halen uluslararas gündemi megul ediyor.
- Avrupa merkezli
Bosnal Srp milliyetçisi Gavrilo Principin, 28 Haziran 1914te Saraybosnay ziyareti srasnda Avusturya-Macaristan mparatorluu Veliahd Franz Ferdinand ve ei Sophieyi öldürmesi Birinci Dünya Savann fitilini ateledi.
Sava, Fransa, ngiltere ve Rusyann merkezde olduu tilaf Devletleri ile Alman mparatorluu, Avusturya-Macaristan mparatorluu ve Osmanl Devletinin oluturduu ttifak Devletlerini kar karya getirdi.
Yaklak 40 ülke ve kolonilerinin katld Avrupa merkezli sava tilaf Devletleri kazanrken, savata yaklak 17 milyon kii hayatn kaybetti, 21 milyon kii de yaraland.
- Askeri zayiat
Dört yl süren savata, ölümlerin çounluunu sava ortamnn yol açt çeitli hastalklar, salgn ve ktlk oluturdu. Bunlarn yan sra ortaya çkan spanyol gribi sebepli salgn, milyonlarca kiinin hayatn kaybetmesine neden oldu.
Savatan erken ayrlan Rusya, 1 milyon 800 binle en çok askeri kayp veren ülke oldu.
Rusyadan sonra Almanya 1 milyon 700 bin askerini, Fransa da 1 milyon 350 bin askerini savata yitirdi.
Avusturya-Macaristan mparatorluu 1 milyon 200 bin ve Osmanl Devleti ortalama 500 bin askerini kaybetti.
- Politik ihtilaflar
Sava sonras Orta Dou ve Arap Yarmadasnda Osmanl egemenlii, yerini ngiliz ve Fransz eilimli manda yönetimlerine brakt. Bölgede Irak, Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan gibi devletler kuruldu.
Galip cephe, Haziran 1919da Almanya, Eylül 1919da Avusturya, Kasm 1919da Bulgaristan, Haziran 1920de Macaristan ve Austos 1920de Osmanl Devleti ile anlamalar imzalad.
Savan akabinde, ngilizlerin igal ettii Osmanl topraklar Musul ile Kerkük, Macaristan ile Romanya arasndaki 448 kilometrelik snr hatt mevcut dünya haritasndaki politik ihtilafl alanlar arasnda yer alyor.
Afrikada bamszlklarn ilan eden koloniler bata olmak üzere Avrupa ve Orta Dou corafyasnda, savan üzerinden geçen bir yüzyla ramen halen sonuçlandrlmayan snr sorunlar bugüne miras kald.
- Yeni devletler dodu
Bir asr önceki siyasi anlamazlklarndan kaynaklanan snr ihtilaflar, günümüzde de ülkeler arasnda tartma konusu olmay sürdürüyor.
Ülke snrlar çizilirken süregelen etnik çatmalar ve snr anlamazlklar, sava sonras anlamalara da yansd ve yeni devletlerin domasna sebep oldu.
çekoslovakya, Avusturya, Polonya, Litvanya, Estonya, Ukrayna, Yugoslavya, Macaristan yeni dünya haritasnda yerini ald. Savan ardndan Osmanl Devleti de dalrken, Kurtulu Savann sonunda Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.