Kelam ve ahlak alimi olarak ünlü mam- Gazalinin asl ad, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed, künyesi Ebu Hamid, unvan ise slamn delili manasna da gelen Hüccet-ül-slam ve Zeyneddindir.
çtihad afii mezhebine yakn olduu için bu mezhepten olduu düünülen mam- Gazali, rann Tus ehrinin Gazal kasabasnda, 1058 ylnda (Hicri 450) dünyaya geldi.
lk ilmi eitimini Tusta alan mam- Gazali, daha sonra Cürcana ilim tahsil etmek için giderek mam Ebu Nasr smailiden bir müddet ders ald ve tekrar memleketi Tusa döndü.
Memleketinde üç yl kalan Gazali, tahsiline devam etmek için o zamann büyük bir ilim ve kültür merkezi olan Niabura giderek, zamannn büyük alimlerinden mam-ül-Harameyn Ebül-Meali el-Cüveyninin talebesi oldu.
Gazalinin, üstün zekas ve çalkanln gören hocas, özel ilgilenerek, usul-i hadis, usul-i fkh, kelam, mantk, slam hukuku ve münazara alanlarnda ilim öretti. Niaburda tahsilini tamamladktan sonra büyük bir ilim ve edebiyat hamisi olan Selçuklu Devletinin ünlü veziri Nizamülmülkün daveti üzerine Badata gitti. Gazali, Nizamülmülkün toplad ilim meclisinde bulunan dönemin alimlerince ilminin derinlii ve meseleleri izah etmekteki üstün kabiliyeti neticesinde iltifata deer bulundu.
Yaad dönemde çeitli frkalarla girdii ilmi tartmalar, en zor ve ince mevzularda nazik ve nezih bir üslup kullanan Gazali, yüksek ilmi, hitabet, izah etme kabiliyeti ve zekasyla dikkat çekti.
Nizamüllük, parlak çalmalarn gördüü Gazaliyi henüz 34 yandayken nizamiye müderrisi olarak tayin etti.
Eitim müderrisliinde etkin vazife üstlenen Gazalinin yetitirdii 300 örenci arasnda Ebu Mansur Muhammed, Muhammed bin Esad et-Tusi, Ebül-Hasan el-Belensi, Ebu Abdullah Cümert el-Hüseyni gibi isimler yer ald.
- Gazali, Avrupal filozoflarn tezlerini çürüttü
Bu srada birbirinden kymetli kitaplar slam dünyasna kazandran Gazali, ilim ehli, devlet adamlar ve halk tarafndan da büyük bir hürmet gördü.
öhreti gün geçtikçe artan mam- Gazali, nizamiye müderrisliinde bulunduu yllarda, Kitabül-Basit fil-Füru, Kitab-ül-Vesit, El-Veciz, Meahiz-ül-Hilaf isimli kitaplar yazd.
Bu dönemde Kitabu Fedaihil-Batnyye ve Fedail-il-Müstehzariyye isimli kitabn yazan Gazali, ayn zamanda Rumcay örenerek, eski Yunan ve Latin filozoflarn kitaplarnn üstünde yaklak 3 sene incelemelerde bulundu. Bu incelemeleri esnasnda ve neticesinde Mekasid-ül Felasife ile Tehafüt-ül-Felasife isimli kitaplar kaleme ald.
Gazali, Avrupal filozoflarn, dünyann tepsi gibi düz olduunu iddia ettikleri dönemde ilim ve felsefelerinin yanl olduunu ispat ederek, dünyann yuvarlak olduunu açklad. Karacierde kann zehir ve mikroplardan temizlenip tazelendiini, safra ve lenfle zararl madde eriyiklerinin kandan ayrldn ve böylece dalan, böbreklerin ve safra kesesinin rollerini, kann madde miktarlarndaki orann deimesi sonucunda vücut shhatinin bozulaca gibi tp alannda pek çok konuyu da delilleriyle ortaya koydu.
slam alimi Gazali ayrca, dier fen ilimlerinde de fikir ve bilgileri izah ederek kitaplarnda yer verdi.
- Allahn güzel isimlerini El- Maksad ül-Esma da anlatt
Youn geçen ilmi çalmalarndan sonra yerine kardei Ahmed Gazaliyi vekil brakan Gazali, nizamiye müderrislii görevine ara vererek Badattan ayrld. çeitli ilmi çalmalar ve seyahatler gerçekletiren Gazali, amda kald 2 yl içinde en kymetli ve tannm eseri olan hyau-Ulumid-din isimli kitabn yazd.
amdan Kudüse giden Gazali, Mufasslul-Hilaf, Cevab-ul-Mesail ve Allahn güzel isimleri olarak bilinen Esmaül Hüsnay anlatt El- Maksad ül-Esma adl eserleri yazd.
Gazali, Kudüste bir müddet daha kaldktan sonra Hac vazifesini ifa ederek, Badata geri döndü. Nizamiye Medresesinde eitim vermeye devam ederek, hyau-Ulumid-din isimli kitabn örencilerine ders olarak okuttu.
Memleketi Tusa tekrar dönen Gazali burada da Ed-Dercülmerkum, El-Kstasul-Müstakim, slamda Müsamaha Faysalüt-Tefrika Beynel-slam Vez-Zendeka, Kimya-y Saadet ve Et Tibrul Mesbuk Fi Nasihatul Muluk isimli eserlerini kaleme ald.
Yaklak 10 sene süren çalmalarndan sonra Selçuklu veziri Fahr-ül-Mülkün ricas üzerine bir müddet daha Nizamiye Medresesinde ders veren Gazali, tasavvufu anlatan Mikatül-Envar adl eserini fikir dünyasna kazandrd.
Son günlerini insanlar irad etmekle geçiren Gazali, bu süreçte El-Munkz Mined Dalal, Selefi Salihin Mezhebi Huccetul slam, ehli sünnete tabi olmay anlatan nançta Hassas Ölçüler lcamül Avam An lmil-Kelam isimli kitaplarn tamamlad.
Msrl bilim adam Abdurrahman Bedevinin aratrmalarna göre Gazali, 457 kitap yazd, ancak günümüze sadece 75 eseri ulat.
- Gazali, zahir ilimlerde esiz bir alim olarak tannd
Zahir ilimlerinde esiz bir alim olarak bilenen Gazali, tasavvuf ilimlerinde de mürid olarak tanmland.
Nizamiye Medresesinde ders verdikten sonra doduu yer olan Tusa dönen Gazali, 53 senelik ömrünün son yllarn Tusta geçirmeyi tercih etti. Gazali, evinin yaknna bir medrese ve tekke de yaptrd.
Büyük slam mütefekkiri mam- Gazali, 19 Aralk 1111de hayata veda etti.