Diyarbakrn Ergani ilçesinde dünyada tarm yaplan ilk yerler arasnda bulunan çayönü, açk hava müzesine dönütürülüyor.
Günümüzdeki kent uygarlnn ilk temellerinin atld çayönü, göçebelikten yerleik köy yaantsna, avclk ve toplayclktan besin üretimine geçilen Neolitik Devrim olarak da bilinen teknolojik yaam biçimi, beslenme ekonomisi ve insan doal çevre ilikilerinin tümüyle deitii kültür tarihiyle ilgili bulularda birçok ilki de içeren canl ve ilginç bir yerleme alan.
Merkezden yaklak 70 kilometre uzaklkta bulunan çayönünde 1964 ylnda balatlan ancak 1991 ylnda güvenlik nedeniyle ara verilen ve 24 yl sonra 2015 ylnda yeniden balanlan kazlar çevre köylerde yaayanlarn da desteiyle sürüyor.
çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Bakan Doç. Dr. Asl Erim Özdoan bakanlnda devam eden kazlar ve yaplan düzenlemelerle çayönünün açk hava müzesine dönütürülmesi hedefleniyor.
- Açk hava müzesine ait çalmalara baladk
Doç. Dr. Özdoan, çayönünde 1991 ylnda güvenlik gerekçesiyle ara verilen kaz çalmalarnn Kültür ve Turizm Bakanlnca salanan kaynakla 3 yldr devam ettiini söyledi.
Geçen ay 17 kiilik ekiple çayönünde kaz çalmalarna baladklarn ifade eden Özdoan, bu ayn sonuna kadar çalmalar tamamlamay planladklarn belirtti.
Özdoan, tarihin gün yüzüne çkarlmas için büyük bir titizlikle çaltklarn dile getirerek 1992-1993 döneminde yapmay planladm ama yapamadmz, açk hava müzesine ait çalmalara baladk. dedi. 2015-2016 yllarnda yürüttükleri çalmalarda biriken ileri tamamladklarn anlatan Özdoan, öyle konutu:
Geçen sene kaz alannda bir parça batya ve kuzeye doru yaylmaya baladk. Amaçlarmzdan biri de bu sene kazmaya baladmz höyüün dou kesimini ortaya çkarmak. Buras 1964 ylndaki kazdan sonra hiç aratrlmam bir bölgeydi. Açk hava müzesi olarak düzenlediimiz yerde çok güzel, büyük binalar, daha çok kamusal olarak ayrlan ksmlarda daha önemli kiilerin oturduu konutlar, daha batdaki kazsn bitiremediimiz kesimde de daha çok konutlar ve ilik yerleri yer alyor.
çalmalarda u ana kadar hiç baklmam olan çayönünün dou kesimini ele aldklarna iaret eden Özdoan, Buradaki alan o zamanki halkn nasl deerlendirdiini ve nasl kullandn anlamaya yönelik bir çalmamz var. Üst tabakalarda daha önce tam tabakasn bulamadmz çanak çömlek ve onun altnda da çanak çömleksiz baz yaplar ortaya çkmaya balad. diye konutu.
- Madencilik tarihi dünyada çayönü ile balyor
Özdoan, eimli ksmlarda u andaki mimariye göre zgara eklinde planl yaplar, onun biraz üstünde ise birtakm kalntlar göründüünü anlatarak daha kuzeydeki bölümde ulatklar çanak çömleklerin 1989-1991de gün na çkarlan çanak çömlekli tabakadan daha eski bir tabaka olduunu vurgulad.
Bu durumun çayönünde çanak çömlekli dönemin tahmin ettiklerinden daha uzun sürdüünü gösterdiine dikkati çeken Özdoan, bunun da çayönünün önemini artrdn aktard.
Bu kadar uzun süreli ayn yerde kesintisiz tabakalar veren Kuzey Mezopotamyada hemen hemen hiç yerleme yok. Yaklak 3 bin metrekare açld. Neolitik yerleme için oldukça geni bir alan. Dolaysyla burada elde etiimiz sadece mimari deil, dier buluntulardaki istatistiki bilgiler, salam bilgilere dayanr. ifadelerini kullanan Özdoan, sözlerini öyle sürdürdü:
Bazalt çakmak ta gibi çeitli aletlerin üretildii, hammadde kaynaklarnn ve akarsularn bulunduu bölgenin av hayvan açsndan da çok zengin olduu görülüyor. Buday, hayvan yemi ve çok kullanlan arpa çevrede doal olarak yetimi ve insanlarn karnn doyurma kaygs yokmu. Bölge bakr rezervi açsndan önemli. Bakr da zaman içinde gelitiriyorlar. Bakrn stlp dövüldükten sonra biçim verildiini ve çok daha kolay biçimlendiini kefediyorlar. Burada çok ciddi bir bakr içilii geliiyor ve madencilik tarihi dünyada çayönü ile balyor.
- çalmalara katlan köylüler mutlu
Kaz çalmalarna çevre köylerden gelerek katlanlardan Abbas Ylmaz (57), ylda bir ay kaz alannda çaltn söyledi.
Yakn köylerde yaayan vatandalar gelip, burada çalyor, ekmek paralarn kazanyorlar. çalmalara katlan gençler, köylüler mutlular. diyen Ylmaz, huzurlu bir ortam olduu sürece bu çalmalara devam edeceini dile getirdi.
- çayönünün tarihteki yeri
Diyarbakrn kuzeyinde, Ergani Ovasnda Dicle Nehrinin kenarnda bulunan çayönü, 1963 ylnda kefedildi. lk kazlar Dr. Halet çambel ve Prof. Dr. Robert J. Braidwood tarafndan balatld.
Sesverenpnar (Hilar) yaknlarnda bulunan eski ad Kotaberçem (çayboyu) olan tarih öncesinden kalma höyüün çevresinde resimli resimsiz maaralar, maara duvarlar kullanlarak yaplm evlerin izleri bulunuyor. Höyük, arkeolojinin ilk veri tabannda tarma ilk balanlan yerler arasnda gösterilmi olmas açsndan önemli. çayönü kazlarnda ta temelli kerpiç binalarn ilk örneklerine rastlanld. Tahl ve evcilletirmeye dayal köy hayatnn en eski örneklerinden olan çayönü, bereketli hilal olarak adlandrlan ve Msrdan balayarak tüm Mezopotamya bölgesini kapsayan bölgedeki insan yerleimlerinin önemli bir merkezi olarak kabul ediliyor.