anlurfadaki 11.000 yllk sit alan Göbekli Tepede kaz çalmalar srasnda parçalanm halde binlerce insan kemii ele geçti. Bunlarn arasnda üzerinde oluk izleri, delikler ya da aboyas izleri olan kafatas parçalar da bulunuyor.
Arkeofilinin Science Advancestan aktard makaleye göre ele geçirilen üç yetikin kafatas parças üzerinde yaplan incelemeler sonucu, bunlarn ilk önce derisi yüzülüp üzerindeki etlerinden arndrld, ardndan da kemiklere çakmaktayla oyuklar açld anlald. Veriler, kafataslarn etlerinden arndrmann o kadar da kolay bir i olmadn da gösteriyor, çünkü kaslarn kemie baland yerlerde kemikler üzerinde kazmadan kaynaklanan çok sayda çizik bulunuyor.
Kasten braklan iaretler, kafataslarnda kazara kalm izlerden açkça farkllk gösteriyor. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsünden Julia Gresky, bu üç kafatasndaki kazma izlerinin kasten yapldnn belli olduunu, kemiklerde çok derin izler braktn söyledi. Greskye göre Göbekli Tepede bulunan bu üç kafatas parças dünyada bilinen en erken oyulmu kafataslarn oluturuyor.
Göbekli Tepede kaz çalmalar 1995te balad ve kazlarda bugüne kadar sekiz oval yap aça çkarld. Bu yaplarn ortalarnda 5 metreden uzun, insan andran T biçimli dikilitalar bulunuyor. Yaplarn duvarlarnda da ortadakilerden daha ksa dikilitalar görülüyor.
P BALANARAK MI ASILDI?
Kafataslarna belli bir amaçla braklan oluk ve delik izleri, dikilitalardaki özenle yaplm insan ve hayvan kabartmalarna kyasla çok daha sade. Bu nedenle aratrmaclar, kafataslarndaki izlerin sergilenmek için deil, ip balanarak aslmasna yardmc olmak için yapldn düünüyor.
Göbekli Tepeyi ziyaret eden prehistorik insanlar, kafataslarn asarak atalarn anyor ya da dümanlarn sergiliyor olabilir. Gresky bunu ölülerin gücünün canllara geçtiini düünüyorlard eklinde yorumluyor.
Göbekli Tepedeki baka buluntular da buray ziyaret edenlerin kafataslaryla özel bir ilikisi olduu fikrini destekliyor. D yapsndaki dikilitalardan birinde, ba olmayan insan betimlemesi görülüyor. Bunun dnda kimi vahi hayvan betimlemeleri gövdesinden ayrlm ba olarak yorumlanabilecek yuvarlak ekillerle birlikte resmediliyor. Baz insan heykellerinin balar kastl olarak krlrken heykellerden biri gövdesinden ayrlm ba tutar halde betimleniyor.
Sit alannda bulunan kafataslarndan birinde bulunan delik ve oyuklar, bu kafatasnn rahatça aslmasn salayacak noktalarda bulunuyor. Açlan oyuklar da kafatas aslyken etrafn saran ipin kaymasn ve alt çenenin dümesini engelleyecek ekilde konumlanyor. Kafatasn bütün bir obje olarak asmanza olanak tanyor diyor Gresky.
Göbekli Tepe, insanln avc-toplayclktan tarmc bir hayat tarzna geçi sürecine tarihleniyor. Göbekli Tepeyi ziyaret eden prehistorik insanlar henüz bitki ve hayvanlar evcilletirmemiler, fakat bu bölge ve çevresinde yerleerek civardaki kaynaklardan faydalanmlard.
Makalenin yazarlarndan Lee Clare, yerleik yaam tarzna geçiin nüfusun artmasyla yeni zorluklar yaratacan belirtiyor. Göbekli Tepe de buray ziyaret eden gruplarn ortak kimliini sürdürmelerine yardmc oluyordu. Kafatas kültü ritüelleri de bunu destekleyen bir unsur olabilir.