ARTUK BEYN DAMADININ MEZAR YER BELRLEND
Diyarbakrn Lice ilçesinde yürütülen yüzey aratrmasnda Artuk Beyin damad ve manevi danman olan eyh Hasan Zerraki ile iki olunun mezar yeri tespit edildi.
Dicle Üniversitesi Eitim Fakültesi Öretim Üyesi Prof. Dr. rfan Yldz, kültür ve inanç turizmi açsndan önemli yere sahip olan ve onlarca medeniyetin izini tayan Lice ilçesindeki tarihi ve kültürel eserlerin gün yüzüne çkarlmas için yüzey çalmas yürüttü.
Prof. Dr. Yldz, 20 günde tamamlad çalma kapsamnda cami, kale, minare, kaya mezar, çeme, tünel, kilise, manastr ve türbe olmak üzere 48 tarihi ve mimari eser ile 108 mezar ta tespit etti.
lçeye bal birçok köyü gezerek aratrma yapan Yldz, Dibek köyünde yapt yüzey aratrmasnda Artuklulardan Artuk Beyin damad ve manevi danman eyh Hasan Zerraki ile Zerrakinin iki olunun mezar yerini tespit etti.
- Dibek köyünde 3 mezarlk bulundu
Prof. Dr. Yldz, ilçenin birçok kültürün kaynat, birçok medeniyetin yaad bir yer olduunu söyledi.
Licedeki Birkleyn Maarasndaki verilerden yerleimin Neolitik dönemden itibaren baladn belirten Yldz, ilçenin özellikle Asur, Artuklu, Mervani ve Eyyubiler döneminde önemli bir bölge olduunu kaydetti.
lçenin Osmanl döneminde Zrkiler tarafndan yönetilen ve Osmanlya bal olan Antak Beyliinin merkezi olduunu kaydeden Yldz, o dönemde bölgenin öneminden dolay çeitli aknlar olduunu aktard.
Yüzey aratrmalarnda bölgede birçok seyyidin ve eyhin yaadn gördüklerini anlatan Yldz, bunlardan birinin de eyh Hasan Zerraki olduunu söyledi.
Hasan Zerrakinin, Zrkilerin atas olarak kabul edildiini, ayn zamanda Artuk Beyin manevi danman olduunu ifade eden Yldz, Kzn iyiletirdiinden dolay Artuk Bey kzn Zerrakiye veriyor ve damad yapyor. Ayrca, Tercil, Antak ve Mihrani kaleleri eyh Hasan Zerrakiye veriliyor. Daha sonraki dönemde onun soyundan gelenler bu kaleleri yönetiyor. diye konutu.
Zerrakinin kabrinin nerede olduuna dair çeitli söylentiler bulunduunu belirten Yldz, sözlerini öyle sürdürdü:
Diyarbakrn Hazro ilçesine bal Ülgen, Elazn Keban ilçesindeki Gökbelen ve Licenin Dibek köyünde olduuna yönelik rivayetler vard. Yüzey aratrmasnda Dibek köyünde Osmanl dönemine ait 3 mezarlk bulundu. Bu mezarlklardan yolun sol tarafnda etraf duvarla çevrilmi olan alanda eyh Hasan Zerrakinin kabrinin olduunu tespit ettik. eyh Hasan Zerrrakinin Dibek köyünde defnedildii kesinleti.
Yldz, Zerrakinin yannda eyh Gazi ve eyh Hüseyin adnda iki olunun da mezar yerini tespit ettiklerini aktard.
Mezar yerlerinin belirlenmesinin tarih açsndan çok önemli olduuna dikkati çeken Yldz, unlar kaydetti:
Bilgileri eceredeki bilgilerle karlatrdmz zaman uyumlu olduunu görüyoruz. Mezar ta üzerinde ölüm tarihi mevcut deil muhtemelen ahidedeki tarih ksm toprak altnda kalmtr. Zerrakinin 11. ve 12. yüzylda yaad ve 1135 ylnda vefat ettii tahmin ediliyor. eyh Hasan Zerraki, Artuk Beyin damad, manevi danman ve Zrki beylerinin atas olmas bakmndan önemli bir ahsiyettir. Mezar yerinin net olarak tespit edilmesi önem arz ediyor.
eyh Hasan Zerrakinin mezar ta üzerindeki süslemeler ve yaz dönemin özelliini yanstmaktadr. Ayrca, mezar tanda eyh Hasan Zerrakinin ismi ile babasnn isminin yazl olduu künye tespit edildi. Bu mezarn hemen yannda eyh Hasan Zerrakinin olu Gaziye ait baka bir mezar tespit edildi. Mezar tanda Gazinin eyh Hasan Zerrakinin olu olduuna dair bilgiler mevcut. Köylülerin verdii bilgilerde türbenin içinde bulunan dier mezarn da olu Hüseyine ait olduu belirtilmiti. Oullarndan Hüseyinin mezar ta krk. Krk parçalar bir araya getirilince türbedeki dier kabrin de eyh Hasan Zerrakinin olu Hüseyine ait olduu netletirilmi oldu.
Dibek köyü muhtar Ömer Doan ise köylerindeki mezarlarn çok eski olduunu söyledi.
Baz mezarlardan tarihi kalntlarn çktn belirten Doan, öyle dedi:
Geçmite her cuma günü yüzlerce insan köyümüze gelerek kurban kesiyordu. Baz insanlar eyh Hasan Zerrakinin mezarnn burada olmadn söylüyorlard. Dicle Üniversitesinden gelen hocalar tespit ettiler, onlara da çok teekkür ederim. Zerrakinin mezarnn köyümüzde olmas köyümüz ve bölgemiz için çok önemli.
----------
CELALEDDN HARZEMAHIN ÖLDÜRÜLDÜÜ YER TESPT EDLD
Dicle Üniversitesi (DÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Bakan Doç. Dr. Oktay Bozan, 11inci yüzylda kurulup, yaklak 200 yl hüküm süren Harzemahlar Devletinin son hükümdar Celaleddin Harzemahn Diyarbakrn Silvan ilçesinde olduu belirtilen mezarnn yerinin belirlenmesinden sonra öldürüldüü yeri de tespit ettiklerini söyledi.
Doç. Dr. Bozan, Celaleddin Harzemahn öldürülüp kuyuya atlmadan önce Ayn Dar denilen bir köye geldiinin Sibt bnül-Cevzi ve bn mad el-Hanbeli adl tarihçilerin eserlerinde geçtiini belirterek, bunun üzerine yaptklar aratrmada Osmanl arivlerinde 1842 tarihli bir nüfus defterinde Silvann kuzeyindeki dalk bölgede bu isimde bir köyün varln ortaya koyduklarn ifade etti.
Doç. Dr. Bozan, köyde yaptklar incelemelerde elde ettikleri verilerle tarihi kaynaklarn örtütüünü dile getirerek, Türkiyede ve Özbekistanda merak konusu olan Celaleddin Harzemahn mezar yerinin belirlenmesinden sonra öldürüldüü yerin de tespit edildiini söyledi.
TARH VERLERLE ÖRTÜÜYOR
Tarihi kaynaklardan yola çkarak Ayn Dar köyünü aratrdklarn belirten Doç. Dr. Bozan, öyle konutu:
Acaba buras doru mudur deil midir diye aratrmac Dr. Arafat Yaz ile bunun izini sürmeye baladk. Osmanl nüfus kaytlarn inceledik. Acaba böyle bir köy ismi var m orada diye. çünkü Celaleddin Harzemahn ölümüyle alakal slam tarihi kaynaklar Celaleddin Harzemahn dalk bir bölgede öldürüldüünü söylüyordu. Silvann çevresinde tek dalk bölge kuzeydousundadr. Yani Hazro bölgesindedir. Silvann hemen kuzeyinde balayan Hazrodan Liceye ve Tunceliye doru uzanan bir da silsilesi var. Biz o bölgede younlatk. 1842 tarihli Osmanl nüfus kaydnda Ayn Dar diye bir köye ulatk. Bu köydeki nüfus verilerini gördük ve bu köyün muhtar ile de görütük. Köyün u anki ad Kavaklboaz köyü. Tarihi verilere uyan yer olup olmadn incelemeye çaltk. Tarihi verilerde Celaleddin Harzemahn öldürüldüü yer öyle anlatlyor: Harzemah, Diyarbakrdan Silvana doru giderken akam bir harman yerinde konaklyor. Peinde Mool askerleri var. Sabaha doru afakla beraber Mool müfrezesi Harzemah ve ekibini tespit ediyor. Saldr düzenleniyor. Celaleddin Harzemahn ekibi dalyor. Harzemah kendisini takip eden birkaç Mool askerini öldürüyor ve harman yerinden daa kaçyor. Bu dada acmasz ekya tarafndan öldürülüyor. Hatta öldürüldükten sonra da orada bir kuyuya atldn söylüyor.
Harzemahn cenazesi daha sonra Silvan Emiri olan Melik ahabettin Gazi tarafndan getiriliyor. Bölge gerek kuzey güney yönünde gerekse dou bat yönündeki kervanlarn, yolcularn geçi güzergahnn hakim noktasndadr. Yani bir ekya için bulunmaz bir noktadr. Tarihi verilerle bunun örtütüünü görüyoruz. Bunun yan sra ikinci bir özellik; burada çok sayda maara var. Ekyann snabilecei bir yerdir. Diyarbakra 84 kilometredir. Kubak olarak Silvana 32 kilometre ve Hazroya da 16 kilometre olan bir yerden bahsediyoruz. Silvann 32 kilometre kuzeybatsnda tek dalk bölge oras zaten.
Baz kaynaklarda öyle bir detay da vard Ayn Dar köyü bazlarnda Kürtlerin olduu yer, bazlarnda ise Ermenilerin olduu bir yer olarak geçiyor. Enteresan bir ekilde nüfus defterinde 1842 tarihinde köyde 80 hane Müslüman, 5 hane de Ermeni var. Bu da tarihi verilerle örtümü oluyor. Müslümanlarla Ermenilerin birlikte yaam olduu bir yer olarak gözüküyor. Böylece Celaleddin Harzemahn mezar yerinin tespiti ile alakal bilgiden sonra bu sefer öldürülmü olduu yerle alakal da bilgiler böyle bir alan aratrmasyla tespit edilmi oldu.