Akdenize komu ülkeler ile uluslararas aktörlerin son yllarda Dou Akdenizde yürüttüü hidrokarbon arama faaliyetleri, bölgede sularn yeniden snmasna yol açyor.
Dou Akdenizde ve özellikle Kbrs adas çevresinde yürütülen petrol ve doal gaz aramalaryla belirli bölgelerdeki kaynak keifleri, Akdenize komu ülkelerin enerji arz güvenliini yakndan ilgilendiriyor.
Türkiyenin son dönemde Dou Akdenizde yürüttüü petrol ve gaz arama faaliyetleri ise bölgenin aktörleri arasndaki dengelerin yeniden belirlenmesini gündeme getirdi.
Bu kapsamda dünyann en büyük enerji irketleri bölgeye gelerek buradaki enerji arama ve iletim projelerinde birbirleriyle pay alma yarna girdi.
çok deikenli bir denkleme benzetilebilecek Dou Akdeniz bölgesinde, birçok problem, kriz ve i birlii frsatlar bir arada bulunuyor.
Dou Akdenizde enerji denkleminde ilikin 10 soru ve yantlar öyle:
1- Akdenizde hangi ülkeler aktif politika yürütüyor ve bölgenin enerji kaynaklarndan faylanmak istiyor?
Corafi açdan da bölgeye snr olan Türkiye, srail, Msr, Kuzey Kbrs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kbrs Rum Yönetimi (GKRY), Yunanistan, Lübnan, Suriye ve Libya Dou Akdenizde aktif politika yürütüyor.
Öte yandan, bölgeye snr olmamasna ramen ABD, Rusya, ngiltere, Fransa ve talya gibi ülkeler de Akdenizdeki enerji denkleminde arln korumak istiyor.
2- Bölgedeki doal gaz ve petrol rezervinin tahmini büyüklüü toplam ne kadar?
ABD Jeolojik Aratrmalar Merkezi verilerine göre, Dou Akdenizin Levant ad verilen ve Suriye kylarn da içinde barndran bölgesinde yaklak 3,5 trilyon metreküp doal gaz ve 1,7 milyar varil civarnda petrol rezervi bulunuyor.
3- Dou Akdenizde hangi enerji irketleri faaliyet gösteriyor?
Dou Akdenizde faaliyet gösteren balca irketler arasnda Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO), ABDli Exxon Mobil ve Noble, Fransz Total, talyan Eni, Güney Koreli Kogas, Katar Petroleum, ngiliz BG ile srailli Delek ve Avner firmalar yer alyor.
4- Doal gaz ve petrol arama faaliyetlerinin gerçekletirildii bölge kaç parselden oluuyor?
Bölge, GKRY tarafndan tek tarafl olarak ilan edilen sözde 13 parselden oluuyor.
Kuzeyde srasyla 1. 2. ve 3. parsel, ortada 4. 5. 6. 7. 8. 9. ve 13. parsel ve güneyde ise 10. 11. ve 12. parsel yer alyor.
5- Dou Akdenizde hangi parsellerde münhasr ekonomik bölge sorunu yaanyor?
Türkiye ve KKTCnin hak iddia ettii bölgede yalnzca sözde 10. ve 11. persellerde çakma bulunmuyor, dier parsellerin hepsinde münhasr ekonomik bölge tartmalar devam ediyor.
6- Söz konusu 13 parselde hangi irketler faaliyet yürütüyor?
Bölgede sözde 2. 3. ve 9. parsellerde talyan Eni ve Güney Koreli Kogas irketlerinin müterek lisans bulunuyor. Ortakln paylar ise yüzde 80 Eni, yüzde 20 Kogas olarak dalm gösteriyor.
Fransz Total ve talyan Eni 6. ve 11. parsellerde eit pay sahibiyken, 8. parselde Eni tek bana ruhsat sahibi konumunda yer alyor.
12. parsel ise yüzde 35 ABDli Noble, yüzde 35 ngiliz BG ve yüzde 30 da srailli Delek Drilling Group irketlerinin hisselerinden oluuyor.
10. parselde ABDli Exxon Mobil ve Katar Petroleum ortakl sözde ruhsatlar elinde bulunduruyor. Geriye kalan sözde 1inci, 4üncü, 5inci, 7inci ve 13üncü parseller için görümeler devam ediyor.
7- Türkiye, Dou Akdenizde nasl bir politika izliyor?
Türkiye Kbrsta, Türklerin Rumlarla eit haklara sahip olduunu ve adann zenginliklerinden ortak faydalanlmas gerektiini savunuyor.
Türkiye her frsatta bölgede faaliyet yürüten enerji irketleri ile ABD, ngiltere, Fransa ve talya gibi ülkelere GKRYnin tek tarafl olarak ilan ettii münhasr ekonomik bölgeyi tanmadn ve Türkiyenin deniz yetki alanlaryla çakan bölgelerde arama ve üretim çalmalarna izin vermeyeceini belirtiyor.
Ayrca Türkiye, GKRYnin adann tamamn temsil eden bir devlet olmad için münhasr ekonomik bölge oluturma ve ihale etme hakk da bulunmadn muhataplarna iletiyor.
Öte yandan, adann çakma olmayan kuzey, dou ve güney ksmlarnda Rum tarafnn fiili durum yaratma olaslna kar, KKTC tarafndan TPAOya ruhsat sahalar verildi. Böylece GKRYnin adann tamamn temsil etmemesine ramen bloklar oluturarak münhasr ekonomik bölge ilan etmesine karlk verilmi oldu.
8- Türkiye bölgede arama faliyetleri yürütüyor mu?
Türkiye bölgede aktif olarak Fatih sondaj gemisiyle KKTCnin ruhsat verdii A,B,C,D,E,F,G olarak adlandrlan alanlarda sondaj ve arama faaliyetlerini yürütüyor. Söz konusu alanlar KKTCnin kendi münhasr ekonomik snrlar içinde yer alyor. Ayrca Fatihin yan sra Türkiyenin ikinci sondaj gemisi Yavuzun da temmuz aynda bölgeye gönderilmesi bekleniyor.
9- GKRY bölgede nasl bir politika izliyor?
Dou Akdenizdeki kaynaklardan azami pay alma arayna giren enerji irketleri ve bu irketlerin direkt veya dolayl yoldan sahibi olan ABD, Fransa ve talya gibi ülkeler GKRYyi adann tamamnda egemen gibi görüyor ve ihalelerle aldklar lisanslarn hukuki olduunu iddia ediyor.
GKRY de enerji arama ve çkarma faaliyetlerinde ABD, talya ve Fransa gibi bölge dndaki aktörlerle, enerji iletimi için ise srail, Msr ve Yunanistan gibi bölgedeki aktörlerle i birlii çalmalar yapyor.
10- East-Med boru hatt projesi nedir? Bu projeyle Türkiye devreden çkarlabilir mi?
East-Med boru hatt projesiyle Akdeniz gaznn srail, GKRY ve Yunanistan üzerinden Avrupaya gönderilmesi hedefleniyor.
Bölgenin jeolojik yapsnn krlganl ve hat uzunluu göz önünde bulundurulduunda ina edilmesi planlanan boru hattnn teknik ve ekonomik açdan fizbl olmad kabul ediliyor.
Ayrca Avrupa Birliinin de destekledii projenin öngörülen güzergah Türkiyenin deniz sahalarndan geçiyor. Sonuç olarak aktörlerin Türkiyeyi de hesaba katarak hareket etmesi gerekiyor.