Kbrs meselesine adil ve kalc bir çözüm bulmak amacyla 52 yldr devam eden Kbrs müzakerelerinde, Rumlarn uzlamaz tavr nedeniyle bir sonuca varlamad.
Kbrs meselesi, Rumlarn Kbrs Türklerini 1960da kurulan ortaklk devletinden dlama, Adada birlikte yaama ve Aday birlikte yönetme mutabakatn terk ederek devleti gasbetmeye çaltklar 1963ten bu yana uluslararas toplumun gündeminde yer alyor.
Ortaklk devleti olan Kbrs Cumhuriyeti, Rumlarn 1963te tek tarafl olarak güç kullanmyla anayasay feshetmelerinden sonra ortadan kalkt. Yunanistan ile birleme (Enosis) yolunu açmaya yönelik giriimlerde bulunan Rumlar, bu hedefe ulaabilmek için Yunanistan ile 1974e kadar Kbrs Türklerine saldr, bask ve zulmü artrd. Türkiye, Kbrsta Türklerin urad bask ve zulmü ortadan kaldrmak, Adaya bar getirmek amacyla 20 Temmuz 1974te Kbrs Bar Harekatn düzenledi ve baarl olan harekat sonucunda mevcut snrlar çizildi.
Kbrstaki taraflar arasndaki müzakereler ise Haziran 1968de Beyrutta balad. çounlukla Kbrsta yürütülen müzakereler, zaman zaman çözümü kolaylatraca düüncesiyle farkl ülkelerde de yapld. Kbrs müzakerelerinde zaman zaman ksr döneme girilse de görümeler 52 yldr aralksz sürdü.
Birçok lider, Birlemi Milletler (BM) Genel Sekreteri, diplomat ve uluslararas temsilci eskiten Kbrs müzakerelerinde, farkl model ve çözüm önerileri gündeme gelirken, denenmeyen ve konuulmayan neredeyse hiçbir yöntem kalmad. Yönetim ve güç paylam, Avrupa Birlii, ekonomi, mülkiyet, güvenlik ve garantiler ile toprak düzenlemeleri balklar iki tarafn genel olarak müzakere ettii konular arasnda yer ald.
Müzakereler, yerleik BM parametreleri olan iki toplumlu, iki kesimli, siyasi eitlie dayal ve iki kurucu devleti olan federal bir çözüme ulama öngörüsüyle yürütüldü. Müzakere sürecinde, Kbrs Türk taraf BMnin çözüm önerilerine yapc olarak yaklarken, Rum taraf uzlamaz tavrn sürdürerek anlamaya yanamad ve Kbrsl Türklerle ortak bir gelecei paylamay reddetti. Bu sebeple geçen 52 ylda iki toplumlu, iki kesimli ve siyasi eitlie dayal federal çözüm modeli taraflar ortak bir metin üzerinde buluturamad.
- Denkta 36 yl müzakere etti
KKTCnin Kurucu Cumhurbakan merhum Rauf Denkta, 52 yl süren müzakerelerin 36 ylnda Kbrs Türk toplumu adna masada oturan isim oldu. Denktan karsna Rum kesiminden, Glafkos Klerides, Makarios, Spiros Kiprianu, Yorgos Vasiliu, Tasos Papadopulos oturdu.
Denktan ardndan halefi Mehmet Ali Talat cumhurbakanl koltuuna oturdu ve Talat, Papadopulos ve Dimitris Hristofyas ile müzakereleri yürüttü.
KKTCnin 3. Cumhurbakan Dervi Erolu ise Hristofyas ve Nikos Anastasiadis, 4. Cumhurbakan Mustafa Aknc da yine Anastasiadisle müzakere etti.
BM Genel Sekreterlerinden U Thant, Kurt Waldheim, Perez de Cuellar, Butros Gali, Kofi Annan, Ban Ki-moon ve son olarak da hala görevde olan Antonio Guterres, mesailerinin bir bölümünü Kbrs müzakerelerine ayrd ancak bir kalc bir çözüm salanamad.
Liderler ve BM Genel Sekreterleri deise de müzakerelerde bir sonuca varlamad.
- çözüm umutlarnn artt dönemler
Yarm asr akn süredir devam eden Kbrs müzakere sürecinde, baz dönemlerde atlan admlar ve ortaya koyan çözüm modellerinde anlamaya varlma umudu artt ancak Rum tarafnn maksimalist yaklamlar, Kbrsl Türklerle yönetimi ve zenginlii paylamama srar, olas bir ortakla engel oldu.
Annan Plan, Kbrsta olas bir çözüme ulama umutlarnn en youn yaand dönemlerden biri olarak öne çkyor. Dönemin BM Genel Sekreteri Annan, 2002de Annan Plan olarak da bilinen Kbrs Sorununa Kapsaml çözüm Temeli belgesini ortaya koydu. Annan, taraflarn anlaamad noktalar tamamlayarak kendi adn tayan belgeye son eklini verdi. Bu belge, referanduma sunuldu ve son sözü söyleme hakk dorudan iki topluma brakld. Planda, yeni ortakln iki kesimli olaca, iki tarafn birbirinin ayr kimliini ve bütünlüünü tanyaca ve taraflarn karlkl olarak kültürel, dini, siyasi ve sosyal kimliklerine sayg gösterecekleri yer alyordu.
Öte yandan, kurucu devletlerin kendi alanlarnda yetkilerini egemence kullanacaklar ve federal hükümetin birbirlerinin yetki ve ilevlerine karamayacaklar gibi hususlar da plann içerisindeydi.
Denkta ve o zamanki Rum lider Papadopulos, Annan Plan çerçevesinde çeitli görümeler yapt ve plan 24 Nisan 2004te iki tarafta referanduma sunuldu. Rum halknn yüzde 75,83ü plan reddederken, Kbrs Türk taraf yüzde 64,91 çounlukla plana evet dedi. Buna karn referandumun hemen sonrasnda 1 Mays 2004te Rum yönetimi, Adadaki dier ortak yok saylarak Kbrs Cumhuriyeti ad altnda ABye tam üye yapld.
- Crans Montana
sviçrenin Crans Montana kentinde 28 Haziran 2017de tekrar balayan ve yaklak 10 gün youn ekilde devam eden Kbrs Konferans da Kbrs müzakerelerinde çözüme en çok yaklalan süreçlerde öne çkyor. Garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve ngilterenin de katlmyla yaplan konferansn üçüncü gününde Crans Montanaya gelen Genel Sekreter Guterres, toprak, siyasi eitlik, mülkiyet, edeer muamele ile güvenlik ve garantiler üzerinde bir paket anlay önerisinde bulundu. ki taraf be konu balnda, garantör ülkeler ise güvenlik ve garantiler balndaki önerilerini sundu. Rum taraf her defasnda çeitli sebeplerle içinde BM önerilerinin de bulunduu çözüme yönelik admlar reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan ön artlar ortaya koydu.
Kbrs Rum tarafnn, gerek 5 balkta uzlamaya yanamamas gerekse çözümün uygulanmasnn ilk gününden itibaren Adada sfr asker - sfr garanti tutumunu sürdürmesi nedeniyle Guterres konferansn baarszlkla sonuçlandn ilan etti. Böylelikle Türk tarafnn konferanstaki yapc rolüne ramen, Rum tarafnn uzlamaz tavr nedeniyle bir sonuca varlamad.
Kasm 2019da BM Genel Sekreteri Guterres ara buluculuunda Aknc ile Anastasiadis arasnda üçlü gayriresmi görüme yaplsa da Kbrs müzakerelerinde Crans Montanann ardndan yeni bir gelime olmad.
- KKTCde Ersin Tatar dönemi
KKTCde 18 Ekimde gerçekletirilen cumhurbakan seçiminin ikinci turunda, Ulusal Birlik Partisinin (UBP) aday Ersin Tatar, oylarn yüzde 51,69unu alarak cumhurbakan seçildi. Tatarn seçilmesiyle Kbrs müzakerelerinde bir paradigma deiiklii yaanmas bekleniyor.
Kbrsta federasyon modelinin bir umut olmaktan çktn savunan Tatar, egemen eitlik temelinde kurulacak, yan yana yaayan iki devlet modelinin görüülmesini destekliyor.
Türkiye de Crans Montanada federasyon tezinin çöktüünü ve baka bir seçenein konuulmas gerektiini savunuyor.
Türkiye Dileri Bakan Mevlüt çavuolu, Federasyon için artk biz ucu açk, sonuç alnmayacak bir maceraya giremeyiz. Sonuç alc bir müzakereyi gerçekletirmemiz gerekir. açklamasnda bulunarak dier seçeneklerin de öncelikli ele alnmas gerektiini dile getirdi.
Yakn zamanda BM öncülüünde, Kbrstaki taraflar ve garantörlerin masada yer ald 5+1 formatnda gayriresmi bir toplantnn yaplmas ve müzakerelerde neyin konuulacayla ilgili durumun netlemesi bekleniyor.
- Kapal Mara açlm
Öte yandan, Kbrs müzakerelerinde birçok kez pazarlk konusu olan, Annan Plan ve daha önceki görümelerde Rum kesiminin kontrolüne verilmesi gündeme gelen Kapal Mara konusunda da yeni bir gelime yaand.
KKTC snrlar içerisinde bulunan ve 46 yldr kapal olan Maran kamuya ait olan bir ksm 8 Ekimde halkn kullanmna açld. Rum tarafnn uzlamaz tavr yüzünden 46 yldr kapal olan ve Hayalet ehir olarak da anlan Marata yaanan son gelime, Türk tarafnn eski paradigmalarla hareket etmeyeceine iaret ediyor.