Irakn, ABD ve ngiltere öncülüündeki koalisyon güçlerince igalinin üzerinden 15 yl geçti. Saddam Hüseyinin biyolojik silahlar ürettii iddiasyla balatlan ve 9 yl süren kanl igal, ülkeye sözü verilen demokrasi yerine sivillere büyük bedeller ödetecek kaos getirdi.
ABD, Iraktaki Baas rejimi lideri Saddam Hüseyinin çeitli gerekçelerle görevden alnmas için 1990dan itibaren büyük bir hazrlk içine girdi. galden önce 13 yllk bir ambargonun uyguland Irak, hem ekonomik hem de yaam standartlar konusunda büyük tahribatlar ald.
Ambargodan sonra ise yine ABD ve ona destek veren ngiltere, Birlemi Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) kararn beklemeden Irak igal etmek için dümeye bast.
Iraka istikrar ve demokrasi getirilecei vadedilen operasyona da Irak Özgürletirme Operasyonu ad verildi. Ancak bu askeri müdahale yüz binlerce sivilin hayatn kaybetmesi, milyarlarca dolarn harcanmas ve son olarak terör örgütü DEAn ortaya çkmasna zemin hazrlad.
- 13 yllk ar ambargo sonucu 500 bin çocuk hayatn kaybetti
BMGK, Irakn Kuveyti igal etmesinden tam 4 gün sonra 6 Austos 1990da, daha çok ekonomi ve mali yaptrm uygulama karar ald. Irakn ubat 1991de Kuveytten çekilmesine ramen yaptrmlar Mays 2003e kadar devam etti. BM Güvenlik Konseyi, bu dönemde ABD ve ngilterenin engellemeleri nedeniyle Irakn tüm itirazlarn geri çevirdi.
Irakta 13 yl boyunca uygulanan ar ambargo nedeniyle kötüleen ekonomik durum, halkn hayat standartlarn dramatik bir ekilde aaya çekti, ülke altyaps büyük zarar gördü, vatandalara yönelik hizmetlerde ciddi aksamalar meydana geldi.
BM Gda ve Tarm Örgütü (FAO), 1993 ylnda yaymlad raporda, ambargo sonucu ülkedeki açlk orannn çok yüksek bir seviyeye ulat uyarsnda bulundu. FAO, 1995te yaymlad raporda ise yarm milyon Irakl çocuun dayatlan ambargo nedeniyle açlk ve kötü yaam koullarndan hayatn kaybettiini duyurdu.
Dönemin ABD Dileri Bakan Madeleine Albright, Ambargo, 500 bin Irakl çocuun hayatn kaybetmesine dedi mi? sorusuna, Bu çok zor bir seçim ancak bu bedele dediini düünüyoruz. yantn vermi ve ambargoyu çocuklarn hayatndan üstün gördüünü açkça ortaya koymutu.
- BM Güvenlik Konseyinn karar olmadan igal hazrl
ABD ve ngiltere, Irakn igali için dier ülkelerin desteini alabilmek için dönemin Irak lideri Saddam Hüseyinin toplu ölümlere sebebiyet verebilecek nükleer silahlar gelitirdii iddialarn ortaya att.
Dönemin ABD Bakan George W. Bush, 2001-2003 yllar arasnda bu iddialar üzerinde bir dosya hazrlatarak Irak igalini yasal bir statüye kavuturma mücadelesine girdi.
ABD Dileri Bakan Colin Powell, 5 ubat 2003te BM Güvenlik Konseyinde yapt konumada, Saddam Hüseyinin biyolojik silahlara sahip olduundan hiç üphe yok ve daha fazlasn üretebilecek kapasiteye sahip. iddiasnda bulundu.
ddialarn aksine, BM Silah Denetleme Komisyonu Bakan Hans Blix, 14 ubat 2003te hazrlad raporda, Irakta incelemelerde bulunan ekibinin herhangi bir biyolojik silah bulamadn açklad. ABD ve ngiltere, Irakn igali için BMGKye yeterli kantlar sunamad. Bunun üzerine iki ülkenin öncülüünde kurulan koalisyon gücü BMGKden onay çkmadan igal karar ald.
Bu kararla, Irakn igaline uydurma bir bahaneyle giriilmesinin yan sra BMGKnin devre d braklmas nedeniyle uluslararas hukuk da çinendi.
- Iraka ar bedeller ödetecek savan çanlar çald
ABD Bakan Bush, 17 Mart 2003te Saddam Hüseyin ve ailesine 48 saat içinde ülkeyi terk etmeleri, aksi takdirde askeri müdahaleyle kar karya kalacaklar uyarsnda bulundu. Bush, bu çardan tam 2 gün sonra 19 Martta ise ABD ve ona destek veren koalisyon güçlerinin Iraka kar askeri operasyon balattn duyurdu.
Iraka giren güçler ksa süre içinde, 9 Nisanda bakent Badatta kontrolü salayp, Firdevs Meydannda yer alan Saddam Hüseyin heykelini devirdi.
Operasyonlar henüz yer yer devam ederken, BM Güvenlik Konseyi, 22 Maysta ABD ve ngilterenin Irak igal etme hakkn tanyan bir karar çkard.
Ülkenin tamamn ele geçiren koalisyon güçleri, 13 Aralk 2003te Saddam doduu Tikrette yer altnda gizlenirken yakalad. Saddamn ailesiyle Baas rejiminden birçok üst düzey yetkili Ürdüne kaçarak iltica etti. Hükümet ve ordunun tamam lavedildi.
ABDden yaklak iki yl görev yapacak Paul Bremer, Geçici Koalisyon Yönetiminin bakanln yapt. Saddam Hüseyin, çeitli suçlardan yaklak 3 yl boyunca yarglandktan sonra 30 Aralk 2006da idam edildi.
- Savan faturas sivillere kesildi
Irakta igalle birlikte balayan ABD askerlerinin varl yaklak 9 yl sonra 18 Aralk 2011de son buldu. Ülkeyi kanl bir kaosa sürükleyen igal, saylar net olarak bilinmemekle birlikte binlerce sivilin hayatn kaybetmesine, çok daha fazlasnn göç etmesine yol açt.
Irak Salk Bakanlnn verileri üzerinde çalma yapan bamsz Iraqcountybody organizasyonuna göre, Irakta 2003-2011 yllar arasnda çatmalardan kaynakl yaklak 120 bin sivil hayatn kaybetti. Ayn organizasyonun verilerine göre, 2018e kadar hayatn kaybeden sivillerin says 200 bine ulat.
Bunun yannda ABD, Kanada ve Iraktan üç üniversitenin 2011 ylnda yapt ortak bir saha aratrmasnda, ülkede igalin fiili olarak devam ettii 8 yl içinde dorudan veya dolayl olarak sava ile çatma kaynakl yaklak 461 bin ölüm vakas meydana geldii belirtildi.
- ABDli 4 binden fazla asker hayatn kaybetti
galin sona erdiini duyuran dönemin ABD Bakan Barack Obama, 21 Ekim 2011de yapt açklamada yaklak 9 yllk süre zarfnda 1 milyona yakn ABDlinin görev yapt Irakta 4 bin 400 askerin hayatn kaybettiini, 32 bininin yaralandn ve 1 trilyon dolardan fazla parann harcandn belirtti.
- gal gölgesindeki siyasi gelimeler ve sonras
ABD öncülüünde 2005 ylnda yaplan siyasi anlamayla Babakanlk iilere, Meclis Bakanl Sünnilere, Cumhurbakanl makam ise Kürtlere verildi.
Nuri el-Maliki, 22 Nisan 2006da Babakan seçildi. Sünniler bata olmak üzere Kürtlerin eletiri oklarnn hedefi haline gelen Maliki, görev süresinin dolduu 2014e kadar mezhepçi yaklamyla ar tepkiler ald.
Badatta Saddam döneminde Sünniler hakimiyeti elinde tutarken, Maliki döneminde ise dengeler tam tersine döndü. Saddamn devrilmesiyle büyük bir yalnzlk ve sahipsizlik hisseden Sünniler belki de bu igalin en büyük faturasn ödedi.
Irakta üçüncü unsur olan Kürtler ise ABD öncülüünde 2005te hazrlanan anayasa sayesinde Erbil, Süleymaniye ve Duhok vilayetlerinden oluan bölgede Irak Kürt Bölgesel Yönetimini (IKBY) ilan ettiler. IKBYdeki siyasi ve güvenlik istikrarndan dolay Kürtler, uzun yllar boyunca Irakn en çok gelien ve yldz parlayan taraf olarak gösterildi.
- DEAn ortaya çkmas ve 5 milyon iç göçmen
Irakta igalin sebep olduu çatma, kaos, idarecilerin yolsuzluu ve mezhepçi siyaseti nedeniyle terör örgütleri ülkede kolay bir ekilde yuvalanp faaliyet göstermeye balad. Irakta Sünnilerin çounlukta olduu bölgelerde hzla yaylan terör örgütü DEA, 10 Haziran 2014te ülkenin en büyük ikinci kenti Musulu kolayca ele geçirdi.
ABDnin 3 yl öncesinde terk ettii Irakta büyük ykmlara yol açan DEA, ülkenin üçte birine tekabül eden Musul, Enbar ve Salahaddin vilayetleriyle Diyala ve Kerkükün bir ksmnda hakimiyet salad.
Irak Babakan Haydar el-badi, 18 Aralk 2017de bilançosu çok ar olan askeri operasyonlar sonucu DEAn ülkedeki varlnn ortadan kaldrldn duyurdu. Örgütün varlndan dolay çounluu Sünnilerden oluan 5 milyonluk bir iç göçmen dalgas yaand. Musul, Enbar ve Salahaddin vilayetlerinde bedeli 80 milyar dolar bulan büyük ykmlar meydana geldi. Bunun yannda on binlerce sivil hayatn kaybetti.
- ABDnin hlihazrda 5 bin askeri Irakta
Obamann 2011 sonunda açklad geri çekilme kararna ramen, DEAa kar savunmasz ve etkisiz kalan Irak ordusu ve Pemerge güçlerine destek amacyla 2014 ylnda ABD askerleri tekrar Iraka döndü.
ABD Savunma Bakanlndan Aralk 2017de yaplan açklamaya göre, ülkenin çeitli bölgelerinde askeri üsleri yer alan ABDnin Irakta yaklak 5 bin 200 askeri bulunuyor. ABD askerleri dorudan çatmalara girmek yerine daha çok askeri danman statüsünde görev yapyor.