Irakta uzun zamandr beklenen 10 Ekim erken genel seçimleri gerçekleti. Sonuçlar beklenmedik sürprizler dourdu.
Mays 2018de yaplan önceki seçimlerden bu yana ülkede arlaan ekonomik krizin yan sra ABD ile ran arasndaki gerilimin ülke sahasnda artmas, 2019da patlak veren hükümet krizi ve ran kart protestolardan kaynakl siyasi, güvenlik ve toplumsal sorunlarn ba göstermesi seçime katlm orann etkiledi. Erken seçimlere katlm oran yüzde 41 seviyesinde kald. Bu oran 2003teki ABD igali sonras en düük seçime katlm oran olarak kayda geçerek toplumsal rahatszlk ve ümitsizliin boyutlarna dair önemli ipuçlar veriyor.
Buna karn seçimlerde Irak genelinde ii lider Mukteda es-Sadrn destekledii Sadr Grubu, Irak Kürt Bölgesel Yönetiminde (IKBY) ise Mesut Barzani liderliindeki Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) birinci parti olarak parlamentoya yerleirken, ran yanls partilerin yaad büyük hezimet ülkede yeni döneme dair önemli iaretler sunuyor.
- Toplumun siyasetten beklentisi kalmad
Seçimlere katlm oran son be seçimin en düük seviyesinde kald. 2005 seçimlerinde yüzde 78 olan oran kademeli olarak düü gösterdi. 2018de yüzde 44e; bu seçimlerde ise yüzde 41e dütü. 26 milyon kaytl seçmenin bulunduu ülkede ilk kez uygulanan yeni dar bölge seçim sistemiyle oluturulan 83 seçim bölgesinde 9 milyondan fazla kii oy kulland. Elektronik sistemle yaplmas hasebiyle geçmie nazaran nispeten güvenli olduu gözlemlense de seçimlere katlm oran konusunda manipülasyon olduu tartmalar da yaplyor. Bu analizin yazarnn uluslararas gözlemci olarak takip ettii seçimlerde Badatn belirli bölgelerinde seçim sandklarnn neredeyse hiçbirinde katlm oran yüzde 20yi geçmedi.
Irak, Dünya effaflk Örgütünün Yolsuzluk Alg Endeksine göre 180 ülke arasnda 160nc srada. 2003 sonras kurulan yeni düzenin etnik ve mezhepsel kota sistemi çerçevesinde belirlenmesi, siyasi rekabeti canl tuttuu gibi nepotizm ve ekonomik yolsuzluu da sistemin parças haline getirdi. Nitekim 2003ten bugüne kadar neredeyse 450 milyar dolarlk kamu fonu buharlat.
Dünyann beinci büyük petrol rezervine sahip Irakta kaynaklar belirli kesimler arasnda bölüülürken, yüzde 70i 35 ya alt nüfus bulunan ülkede isizlik oran yüzde 30lar am durumda. Yolsuzluk, isizlik ve bata elektrik ile su kesintileri olmak üzere kamu hizmetlerinin yetersizlii nedeniyle toplumdaki artan hükümet kart öfke oldukça diri.
DEA ile savan ardndan yolsuzluk daha da artarken, ülkenin yeniden inas konusunda güçsüz veya isteksiz politikaclarn varl da öfkeyi artryor. Bunlarn yan sra ülkede giderek belirginleen ran hegemonyas ve Tahran destekli siyasetçiler ve milis gruplarn baskc tutumu da sisteme duyulan öfkeyi körüklüyor. Mevcut elit siyaset ve mezhep merkezli çkar a, kaynaklar toplumla paylamadkça toplumun sandkla barmas zor görünüyor.
- Sadr kazand, ran yanllar kaybetti
Yeni seçim sisteminin avantajyla gücünü artran Mukteda es-Sadrn liderliindeki Sadr Grubu, 329 kiilik parlamentoda 73 sandalyeyle birinci olurken, bir önceki seçimde ikinci büyük parti olan ran yanls Fetih ttifak koltuunu, sürpriz biçimde oyunu artran eski Babakan Nuri el-Malikinin 37 sandalye elde eden Kanun Devleti Koalisyonuna brakt. 2018 seçimlerinde 48 sandalye kazanan Fetih ttifak, bu seçimlerde desteinin üçte ikisinden fazlasn kaybederek hezimete urad. 2018 seçimleri sonras hükümetin, 54 sandalye kazanan Sadr Grubu ile Fetih öncülüünde kurulduu dikkate alndnda, yeni dönemde güç dengelerinin tamamen deiecei görülüyor.
Seçimlerden bir süre önce boykot karar alp yeniden meydanlara dönen Sadrn seçim galibiyetinin temelinde, Irakn en güçlü ii dini liderlerinin yetitii ailesinden devrald sosyal ve siyasal mirasn yan sra hem rana hem de ABDye kar gelitirdii söylem yatyor. Geçmiteki yakn temaslarnn aksine, son dönemlerde ran ile nispeten mesafeli bir imaj veren ve seçimlerden bir gün önce geleneksel Irakl kyafetiyle boy gösteren Sadrn, Irak milliyetçilii vurgusuyla yeni dönemde rana mesafeli gruplarla yaknlamas muhtemel.
Sadr Grubunun bu seçimde de birinci olmas, hükümet kurma görevini almas anlamna geliyor. Bu anlamda Barzani liderliinde 32 sandalye kazanan KDPnin Sadr ile hareket etmesi kuvvetle muhtemelken, ciddi çk yakalayan Sünni lider Muhammed Halbusinin 38 sandalye alan Takaddum Partisi de en güçlü Sünni parti olarak bu ittifaka katlabilir. Özellikle Sünni kimliine ramen mezhepçi bir tutum sergilemeyen Halbusinin pragmatik tarz, Sadr gibi, komünistlerle dahi ittifak yapabileceini düündürüyor.
Sadrn hükümet kurmak için baz aktörlere daha ihtiyac olacak. Ancak bu aktörlerin ran yanls Fetih ve son yllarda ran ile youn ilikileri olan Malikinin olmayaca tahmin ediliyor. Sadrn seçim sonuçlarnn geç açklanmas üzerine yapt açklamada iç ve d mihraklarn müdahalesi ifadesini kullanmasndaki asl hedefin, seçimlerden bir gün sonra Badata gelerek ran Devrim Muhafzlar Ordusu Kudüs Gücü Komutan smail Kaani olduu anlalyor. Zira Kaaninin Badatta seçim pazarl yapmas nedeniyle sonuçlarn geciktii iddia edildi.
Öte yandan Sadrn, 2019da ortaya çkan protesto hareketinin ran kart öfkesini ve ran yanls gruplarn güneydeki çou ii vilayette hiç vekil çkaramamasn dikkate alarak söz konusu aktörlerle ittifak yapmayaca düünülüyor. Özellikle de Sadrn kanl bçakl olduu Malikinin içinde bulunduu bir seçenee scak bakmas ihtimal d. Ancak çok sayda milis gücüne sahip ran yanls gruplarn muhalefete itilmesi, ülkede güvenlik endielerini pekitirecei gibi siyasi sistemi de oldukça megul edebilir.
- IKBYde güç deiimi
Sadr Grubu, Irak genelinde birinci parti olurken KDP de 32 sandalye ile IKBYnin en güçlü partisi oldu. Tpk Sadr Grubu gibi son seçimde yeni seçim sisteminin meyvelerini toplayan KDP, 2018 seçimlerinde de 25 sandalyeyle birinci partiydi. Son seçimde Kerkük ve Musulda da gücünü oldukça pekitiren KDPnin hem IKBYde hem de Badat parlamentosunda pazarlk gücü artk çok daha fazla.
IKBYnin en büyük ikinci partisi Kürdistan Yurtseverler Birlii (KYB) seçime Goran Hareketi ile Kürdistan Koalisyonu ad altnda girmesine ramen ancak 15 sandalye elde edebildi. Celal Talabani sonras içinden çkamad parti içi krizlerin yan sra özellikle 2017deki bamszlk referandumu ve sonrasnda KDP ile yaad gerilimin üstüne Bafel Talabaninin kendisi gibi partinin e bakan olan Lahur Talabaniyi parti dna itmesi, mevcut sonucun nedenlerinden. KYBnin zayflamas hem bölgede hem de Irak siyasetinde KDPnin elini güçlendirecee benziyor.
KYB giderek güç kaybederken Goran Hareketi adeta eridi. KYBden koparak 2009da kurulan ve bölgedeki KDP-KYB merkezli iki partili müesses nizama meydan okuyan Goran, ksa sürede ikinci büyük parti olma baarsn gösterse de önce KDP sonra da KYB ile yaknlamas ve yanl politikalar nedeniyle, seçmen tarafndan cezalandrld.
Buna karn, son seçimlerde tpk KYB ile Goran gibi Süleymaniye merkezli Yeni Nesil Hareketinin gücünü artrd görülüyor. KDPye sert muhalefetiyle bilinen Yeni Nesilin 9 sandalye elde etmesiyle birlikte yeni dönemde KDPye yönelik muhalefette öne çkmas bekleniyor.
Sonuç olarak, Irakta yeni hükümet, seçimde birinci olan iilerin, Sünnilerin ve Kürtlerin en büyük partileri öncülüünde kurabilir. Seçimlerden sonra paylat mesajda Irakn en büyük ii dini mercii Ayetullah Ali es-Sistani ve Babakan Mustafa el-Kazmiye teekkür eden Sadr, yeni dönemde de Kazmiye ans verebilir. Kazminin seçimden bir gün sonra DEAn eski lideri Ebubekir el-Badadinin yardmclarndan Sami Casim el-Cuburinin yakalandn açklamas, ikinci dönem babakanlk beklentilerine dair bir iaret olarak okunabilir. Gerek ülkedeki Sünni ve Kürtler gerekse de ABD ile ran tarafndan kabul görebilen Kazmi, ayn zamanda Arap ülkeleri ve Türkiye ile de iyi ilikileri nedeniyle en olas seçenek olarak öne çkyor.
Fakat her ne kadar Sadrn Barzani ve Halbusi ile beraber hükümet kuraca deerlendirilse de Irakta yerlemi çkar siyaseti, bütün hesaplar deitirebilir. Özellikle beklenmedik dönüleriyle bilinen Sadrn duruu hesaplar alt üst edebilir.